Een bankrun kent alleen verliezers

Posted on March 31, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Banken Zodra er foto’s van lange rijen voor de bank of hamsterende medemensen naar buiten komen, is het vaak al te laat, ziet Johan de Jong.

31 maart 2023

Leestijd 3 minuten

Vrijdag 3 oktober 2008. Het kabinet kondigt aan dat het de Nederlandse onderdelen van Fortis, waaronder ABN Amro, voor 16,8 miljard euro heeft gekocht om deze van de ondergang te redden. Het is een voor Nederland ongekend grote ingreep in de bankensector, maar vriend en vijand zijn het erover eens dat het op dat moment noodzakelijk is. Wel vragen mensen zich af hoeveel geld de Nederlandse belastingbetaler er nog van zal terugzien en of het steunen van noodlijdende banken met overheidsgeld in de toekomst niet voorkomen kan worden.

Nu, bijna vijftien jaar later, is het opnieuw onrustig in de bankenwereld. De Amerikaanse Silicon Valley Bank (SVB) is ten onder gegaan in de snelste bankrun ooit na verliezen door slecht risicomanagement. Ondanks het ongemak dat na de kredietcrisis is ontstaan over verregaande steun aan de bankensector, grijpen overheden en toezichthouders nu toch weer in. Zo wordt het geld van rekeninghouders bij SVB gegarandeerd en komen er extra kredietmogelijkheden voor de andere banken. En dat is maar goed ook.

Selffulfilling prophecy

Anders dan de meeste bedrijven zijn banken namelijk kwetsbaar voor zogenaamde ‘runs’. Die kunnen ontstaan in situaties waarin mensen vrezen voor een aanstaand tekort. Een voorbeeld daarvan is de vrees voor een tekort aan toiletpapier aan het begin van de coronapandemie. Uit angst voor mogelijk ongemakkelijke situaties in de badkamer kochten mensen veel meer toiletpapier dan ze op dat moment nodig hadden. Hoewel er in principe genoeg geproduceerd werd voor iedereen, leidde de ‘toiletpapierrun’ toch tot lege schappen. Zo veroorzaakte de verwachting van een tekort het tekort, in plaats van andersom: een selffulfilling prophecy.

Bij banken zou zoiets ook kunnen gebeuren, omdat ze een groot deel van de tegoeden van klanten uitlenen en beleggen. Ze houden genoeg geld beschikbaar om rekeninghouders die geld nodig hebben onmiddellijk uit te betalen, maar niet zoveel dat ze álle rekeninghouders in één keer kunnen uitbetalen.

In normale tijden zijn mensen er natuurlijk niet mee bezig dat het toiletpapier op kan raken of dat de bank hun geld niet meer kan uitbetalen. De verwachting is: het spaargeld is veilig, evenals het ondergoed. Maar soms gebeurt er iets dat mensen kan laten twijfelen, bijvoorbeeld een gerucht dat er iets aan de hand is met de bank (al dan niet waar), nieuws over een slechte belegging, of een bankrun bij een andere bank. Daarbij gaat het er niet zozeer om of mensen dit gerucht of nieuws geloven, maar vooral over hoe ze denken dat dit nieuws andere rekeninghouders zal beïnvloeden. Iedereen weet immers dat een bank bij een bankrun in de problemen komt. Dus als alle rekeninghouders verwachten dat alle andere rekeninghouders hun geld zullen opnemen, is dat ook precies wat er zal gebeuren.

Lange rijen, lege schappen

Omdat verwachtingen over het gedrag van anderen zo belangrijk zijn, zullen juist signalen over het feit dat er een run gaande is de grootste schade veroorzaken. Zodra er foto’s van lange rijen, lege schappen, of hamsterende medemensen naar buiten komen, wordt het erg lastig om het tij nog te keren. Rutte kan immers wel zeggen dat er genoeg toiletpapier is om nog tien jaar te poepen, maar dat zal het probleem van de lege schappen niet oplossen. Die worden namelijk veroorzaakt door de run zelf en niet omdat er een fundamenteel tekort is. Er wordt wel gezegd dat banken strategieën gebruiken om te voorkomen dat er snel de impressie van een bankrun ontstaat. Bankkantoren werden vroeger bijvoorbeeld vrij ruim opgezet, zodat er buiten niet te snel rijen zouden vormen.

De beste strategie is echter om te voorkomen dat bankruns überhaupt ontstaan, en dat is bij uitstek iets waar een overheid bij kan helpen. Zo is het mogelijk om de tegoeden van rekeninghouders te verzekeren, zoals bijvoorbeeld gebeurt via ons depositogarantiestelsel. Hierdoor hoeven rekeninghouders met een tegoed tot 100.000 euro niet bang te zijn dat ze hun geld verliezen als hun bank in de problemen komt. Daarnaast kan een overheid of centrale bank extra geld lenen aan een bank die in de problemen dreigt te komen, zodat een aanstaande bankrun wordt afgewend. In het uiterste geval kan de overheid een bank ook direct overnemen.

Lees ook: De banken gijzelen de publieke sector – nog steeds

Grotere risico’s

Ingrepen als deze hebben echter ook nadelen. Als banken en hun rekeninghouders immers niet meer zelf hoeven op te draaien voor verliezen, loont het voor hen om in de jacht naar een hoger rendement grotere risico’s te nemen. Dit kan op termijn juist leiden tot méér faillissementen van banken. De overheid kan dit probleem (deels) ondervangen door strengere regels voor banken in te stellen. Maar ook dat heeft een prijs. Heel strenge regels kunnen namelijk ook de kredietverlening van banken beperken en daarmee de economische groei. Dat raakt uiteindelijk ook de belastinginkomsten.

Afgezien van speculanten die gokken op de ondergang van een bank, kent een bankrun eigenlijk alleen maar verliezers. De sleutel tot het voorkomen van een bankrun is om rekeninghouders te ontzien als een bank in de problemen komt. Dat dat iets kost op het moment dat een bank failliet gaat en dat daar strengere regels bij horen, is iets waar we aan zullen moeten wennen.

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 1 april 2023

Met zijn metaaldetector deed een amateurarcheoloog uit Lelystad een unieke Vikingvondst in de Friese klei

admin
November 19, 2024
0

Sander Visser is zenuwachtig. De hobby-archeoloog heeft nog nooit voor een groep journalisten met camera’s en notitieblokken in de aanslag gestaan. In mei deed hij in het Friese Witmarsum met zijn metaaldetector een bijzondere vondst en nu mag hij daar dinsdag op een door het Fries Museum en de Fryske Akademy georganiseerde bijeenkomst over vertellen. Voor hem ligt zijn vondst: een zogeheten pommelkap uit de tijd van de Vikingen.

In mei was hij in Witmarsum met zijn „zoekmaat” Luc Sijtsma aan het zoeken op een akker waar ze al eens eerder wat vroegmiddeleeuwse vondsten hadden gedaan. Ze vonden er deze keer niets, maar bij een boer een eindje verderop – hij had zijn gras net gemaaid – hadden ze meer geluk. Visser kreeg een goed signaal van zijn metaaldetector en ging graven. De 62-jarige amateurarcheoloog uit Lelystad zag dat hij iets moois had gevonden. „Ik had een stuk brons in mijn handen en zag meteen dat het een pommel was”, vertelt hij.

Een pommel is de knop aan het uiteinde van een zwaard. Het door Visser gevonden exemplaar is zo’n zeven centimeter groot. Hij plaatste foto’s van zijn vondst online en stuurde ze door naar een vriend. „Die ging helemaal uit zijn plaat. Hij zei dat het een Vikingpommel was.”

Versierd met everzwijnkoppen

Twee weken na de vondst kwam Visser in contact met Nelleke IJssennagger-van der Pluijm, directeur-bestuurder van de Fryske Akademy. Zij doet onderzoek naar Vikingen en zag dat deze pommel inderdaad ooit bij een Vikingzwaard hoorde. „De pommelkap is aan de zijkant versierd met everzwijnkoppen. De versiering valt binnen de karakteristieke Mammemstijl van de tiende eeuw: everzwijnen zijn daarin een kenmerkend element. In de Vikingwereld stonden ze symbool voor kracht en bescherming.”

Het volledige Nederlandse kustgebied en een deel van het Duitse kustgebied hoorden in de tijd van de Vikingen – een periode die hier duurde van 810 tot ongeveer 1100 – bij Frisia. Vanuit Scandinavië vielen Vikingen dit gebied aan. Als piraten maakten ze moordend en plunderend de Friese kust onveilig. In sommige gevallen sloten Friezen zich bij hen aan en gingen ze ook uit roven. Ondertussen was er ook nog allerlei handelscontact tussen Frisia en Scandinavië.

Dat dit Vikingfragment in Friesland is gevonden, benadrukt de rol die het gebied had als schakel binnen de netwerken van de Vikingen, zegt IJssennagger-van der Pluijm. „Het is echt een primeur. Een vondst zoals deze hebben we nog niet eerder gezien.”

Mensen als hij zijn onze oren en ogen in het veld

Nelleke IJssennagger-van der Pluijm
Fryske Akademy

Ooit zat de pommel vast aan een zwaard. Hoe die eraf is gekomen, weet IJssennagger-van der Pluijm nog niet. Met Diana Spiekhout, conservator Middeleeuwen en terpencultuur bij het Fries Museum, doet ze onderzoek naar de pommelkap. Ze willen weten hoe het zwaard in Witmarsum terecht is gekomen, of de pommelkap bewust losgewrikt is van het zwaard door een nieuwe eigenaar en of er meer vergelijkbare exemplaren zijn. Tot nu toe is er één bekend, in de privécollectie van een verzamelaar in de Verenigde Staten.

IJssennagger-van der Pluijm gaat de versieringen op de pommelkap verder onderzoeken, terwijl Spiekhout, die is gespecialiseerd in zwaarden uit het vroegmiddeleeuwse Frisia, verder onderzoek doet naar het type zwaard uit de Vikingtijd waarbij deze pommelkap kan horen. Zwaarden waren in die tijd meer dan wapens, zegt ze. „Ze hadden vaak een belangrijke symbolische waarde. Goede zwaarden gingen als erfstuk of geschenk meerdere generaties mee. De nieuwe eigenaar kon onderdelen toevoegen of verwijderen. Dat is hiermee misschien ook gebeurd.”

Spiekhout was meteen enthousiast toen ze hoorde van de vondst van Visser. „Toen ik het zag was ik flabbergasted. Het voorwerp lijkt heel zeldzaam. In Nederland is het uniek, maar ook internationaal lijkt het bijzonder te zijn, omdat we nog maar één andere vergelijkbare pommelkap hebben gevonden – en die bevindt zich dus in de VS.”

De pommelkap dateert uit het jaar 900 tot 1000 na Christus.

Zilveren munten en gouden ring

Voor Visser is de vondst een droom. Sinds 2014 gaat hij met zijn metaaldetector, die hij voor Vaderdag van zijn gezin kreeg, op zoek naar wat er in de bodem verborgen ligt. Hij had al wel eens wat zilveren munten gevonden en een gouden ring uit het begin van de zeventiende eeuw, maar een Vikingfragment? „Wie verwacht nou een stukje Vikinggeschiedenis te vinden in de Friese klei?” Avond na avond zocht hij online naar vergelijkbaar materiaal. Er ging een hele nieuwe wereld voor hem open. Met zijn vrouw heeft hij vanaf het moment dat hij de pommel vond „elke serie en film over Vikingen gezien die we konden vinden”.

Het is mooi en bijzonder dat Visser met zijn vondst naar de Fryske Akademy kwam, zegt IJssennagger-van der Pluijm. „Voor ons als wetenschappers is het belangrijk om op deze manier nieuwe informatie te krijgen. Mensen als hij zijn onze oren en ogen in het veld.” Visser vindt het zelf belangrijk dat zijn vondst onderzocht wordt en voor het publiek te zien is en niet in een vitrinekast op zolder belandt. Daarom is het tegen een vergoeding naar het Fries Museum gegaan.

De pommelkap is vanaf 23 april te zien in de tentoonstelling Boven het maaiveld – 25 jaar archeologische vondsten in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Daarna gaat hij terug naar het Fries Museum, waar hij vanaf het najaar te zien is. Spiekhout, die in 2019 al een tentoonstelling over Friezen en Vikingen in het kustgebied van de Lage Landen maakte, hoopt een grote tentoonstelling te kunnen maken over de vroege Middeleeuwen in Frisia. Deze „topvondst” zal dan in ieder geval te zien zijn. „Het is een parel onder de parels.”

Nieuwsbedrijven boos op Google om afknijpen Europees nieuws: ‘Onacceptabel’

admin
November 19, 2024
0

Google heeft zich de woede op de hals gehaald van nieuwsbedrijven in negen Europese landen, waaronder Nederland. In een blogpost meldde het Amerikaanse bedrijf vorige week dat het een test uitvoert, waardoor een klein deel van zijn gebruikers in die landen tijdelijk geen nieuws van nieuwsmedia uit de EU te zien krijgt.

Herman Wolswinkel, directeur van de Nederlandse branche-organisatie NDP Nieuwsmedia, noemt de actie van Google „onacceptabel”. „Wat ons betreft gaat er een streep door deze ‘test’.” Wat hem vooral stoort is dat Google de beperkende maatregel zonder overleg uitvoert, niet duidelijk heeft gemaakt hoelang de beperking duurt, of wat het met de resultaten van de test gaat doen. NDP Nieuwsmedia gaat de kwestie daarom opnemen met de Autoriteit Consument en Markt (ACM).

Ook de koepel van Europese nieuwsuitgevers, News Media Europe, toont zich verontwaardigd over de „eenzijdige aankondiging dat nieuwscontent door Google in sommige lidstaten van de Europese Unie weggedrukt wordt”. De directeur van de Deense branche-organisatie schrijft desgevraagd dat Google „een immense macht heeft over informatiestromen. Door eenzijdig de toegang tot betrouwbare nieuwsbronnen af te sluiten zonder gebruikers te informeren, behandelt Google burgers als proefkonijnen […] Wat weerhoudt ze ervan zulke tests uit te breiden tot 10, 50 of zelfs 100 procent van de gebruikers?”

Meningsverschil

Google en nieuwsbedrijven verschillen al langer van mening over het gebruik van nieuws in de zoekmachine en andere producten van Google. De nieuwsbedrijven stellen dat veel mensen Google gebruiken om naar nieuws te zoeken en dat hun nieuwsartikelen in de producten van Google het Amerikaanse bedrijf veel bezoekers en dus (via de erbij geplaatste advertenties) geld opleveren. Onder het persuitgeversrecht zou Google de nieuwsbedrijven daarom moeten betalen. Google stelt op zijn beurt dat de zoekmachine gebruikers via links naar de content van de nieuwsbedrijven leidt – waar die bedrijven op hun beurt van profiteren.

Google schrijft in zijn blogpost dat de test bedoeld is om te kunnen vaststellen „hoe de zoekresultaten van nieuwsbedrijven uit de EU van invloed zijn op de zoekervaring van onze gebruikers en op het ‘verkeer’ naar de uitgevers”. In de hoop daar een beeld van te krijgen, zorgt Google dat 1 procent van de gebruikers in de betrokken landen in zijn zoekresultaten helemaal geen nieuws van Europese nieuwsbedrijven aantreft (maar wel nieuws van mediabedrijven uit andere delen van de wereld). Hun online gedrag kan vervolgens vergeleken worden met dat van de 99 procent die wél alle nieuws van Europese nieuwsbedrijven in de zoekresultaten te zien krijgt.

Een woordvoerder van Google zegt: „Bedenk dat er de afgelopen jaren is gevraagd om meer gegevens over hoe nieuwsgerelateerde inhoud, zoals links of snippets [enkele zinnen uit een nieuwsartikel], van invloed zijn op het gebruik van onze producten. Deze test moet dat duidelijk maken en betekent verder niet dat onze strategie met nieuwsuitgevers verandert.” Als de test klaar is, belooft Google in zijn blogpost, zullen de nieuwsartikelen van Europese nieuwsbedrijven weer voor iedereen zichtbaar zijn.

‘Met ‘Dune: Prophecy’ vertellen we een verhaal waar een fan zijn tanden in kan zetten’, zegt showrunner Alison Schapker

admin
November 19, 2024
0

Lang werd het sciencefictionepos Dune (1965) van schrijver Frank Herbert gezien als te complex om te verfilmen, om over zijn latere Dune-boeken maar te zwijgen. De verfilming van David Lynch uit 1984 leek dat te bevestigen: plannen voor vervolgen gingen na het floppen van die versie meteen de ijskast in.

Veertig jaar later is Dune alsnog succesvol verfilmd en het is ook nog eens gelukt om er een film- en serie-franchise van de maken. Dat is te danken aan regisseur Denis Villeneuve. Hij bracht met Dune: Part One en het nog betere Part Two op intelligente en spectaculaire wijze Herberts bronmateriaal naar het scherm. De eerste film bracht in 2021 wereldwijd ruim 407 miljoen dollar op, de tweede werd een echte blockbuster en haalde 714 miljoen binnen. Er lijken ook veel Oscarnominaties aan te komen voor het tweede deel.

Dat er nu een tv-serie verschijnt die zich afspeelt in de wereld van Dune is op papier logisch: Hollywood wil zo veel mogelijk succesvolle ‘merken’ hebben die het grote publiek aanspreken. Dus naast films voor de bioscoop ook graag series voor de streamingdiensten. Er valt in het geval van Dune nog genoeg te uit te lichten: Herbert zelf schreef vijf vervolgen en zijn oudste zoon Brian Herbert breidt het Dune-universum samen met schrijver Kevin J. Anderson sinds 1999 uit met prequels en vervolgen. Een van die titels, Sisterhood of Dune, vormt de inspiratiebron voor de serie.

Het zesdelige Dune: Prophecy werd ontwikkeld onder titel Dune: The Sisterhood en speelt zich tienduizend jaar voor de films van Villeneuve af, ver voor de tijd van het messiaanse figuur Paul Atreides (gespeeld door Timothée Chalamet) van het adellijke Huis Atreides. De serie toont de opkomst van moederoverste Valya Harkonnen (Emily Watson) en haar zus Tula (Olivia Williams). Zij zullen de invloedrijke orde oprichten die later bekend wordt als de Bene Gesserit. Deze mysterieuze groep vrouwen, gehuld in zwarte gewaden, speelt een grote rol in de Dune-verhalen: ze hebben onder meer bovennatuurlijke krachten waardoor ze leugens herkennen.

Op de achtergrond spelen ze een grote rol in de vele machtsspelletjes die spelen tussen de verschillende machtige families die de planeten van Dune bevolken. Als leider probeert Valya de toekomst van de mensheid veilig te stellen met plannen voor de zeer lange termijn.

Intriges

Meer dan de films focust de serie op paleisintriges. Showrunner Alison Schapker (Westworld, Altered Carbon) kon daarbij verder gaan dan de films. Dune: Prophecy doet daarom vrijwel meteen denken aan de fantasyserie Game of Thrones, ook van platform HBO Max. In de tweede aflevering wordt op Thrones-achtige wijze seks en plotuitleg gecombineerd, zij het op een ietwat knullige wijze. Ook het geweld wordt aangezet: in de eerste aflevering wordt al een kind vermoord.

Schapker vertelt tijdens een videogesprek met een groepje journalisten dat ze de boeken als gids gebruikte. „Die waren niet bang voor volwassen inhoud. We hadden dus ook niet het gevoel dat we onszelf op dat vlak beperkingen hoefden op te leggen.”

Een journalist vraagt later of het nog als een risico wordt gezien om een genreserie te maken waarin vrouwen het verhaal domineren. Nieuwe series in het Star Wars-universum die vrouwen en minderheden op de voorgrond zetten, krijgen bijna standaard te maken met haatcampagnes, zoals recent nog gebeurde met Star Wars: The Acolyte. „We zullen zien”, antwoordt Schapker. „Ik heb in elk geval nooit de boodschap gekregen dat het vrouwelijke aspect een risico zou zijn. Door de Bene Gesserit centraal te stellen in een serie, was het eigenlijk al duidelijk dat niemand daar moeite mee had. Maar als ik met mannen en vrouwen praat, komt vooral naar voren dat ze geïnteresseerd zijn in gelaagde personages. Ik schrijf graag over werelden waar allerlei mensen een stem hebben. Ze moeten driedimensionaal zijn.”

**Jodhi May** als Empress Natayla en **Mark Strong** als haar man Emperor Javicco Corrino.

Fans en reguliere kijkers

Het verhaal begint kort na een gewonnen oorlog tegen ‘denkende machines’ en een daaruit volgend verbod op geautomatiseerde technologie. Veel mensen kwamen als helden uit de strijd, maar de vader van Valya werd verbannen vanwege ‘lafheid’. Sindsdien is de naam van de familie Harkonnen beschadigd. Valya probeert op de achtergrond de geschiedenis te sturen. En dat is nog lang niet alles: de eerste aflevering van de serie vuurt veel informatie op de kijker af. De serie loopt daarmee het risico reguliere kijkers van zich te vervreemden. Schapker vertelt na een vraag van NRC over de lastige balans die ze moest zien te vinden tussen hoe ze de serie aantrekkelijk kon maken voor echte Dune-nerds aan de ene kant, en hoe aan de andere kant reguliere kijkers de serie ook zouden kunnen volgen zonder het verhaal te veel te versimpelen. „We willen een verhaal vertellen waar een fan zijn tanden in kan zetten”, zegt de showrunner. „Tegelijkertijd willen we een verhaal vertellen dat toegankelijk is. Je moet de wereld ontdekken door de ogen van personages. We probeerden niet te onduidelijk te zijn met onze dialogen. Maar tegelijkertijd probeerden we het bewust niet te versimpelen, dus men spreekt bijvoorbeeld wel op een manier die bij het Dune-universum past. Ik hoop dat er meerdere niveaus zijn waarop je van de serie kunt genieten.”

De gevaren van technologie hangen ook over Dune. Een relevant thema in tijden waarin een AI-chatbot als ChatGPT razendsnel gemeengoed geworden is. „Deze serie en Dune in het algemeen stelt veel vragen over de rol van technologie. In ons verhaal betaalden mensen een grote prijs door controle over te dragen aan kunstmatige intelligentie. Zeker in onze serie zie je de wederopbouw nadat de mensheid bijna uitgestorven was. Je ziet hoe ze de vraag stellen: wie moet de macht hebben, wie krijgt de controle? We merken elke dag dat de AI-ontwikkelingen razendsnel gaan.

„Dat zie ik ook als mijn kinderen bezig zijn met ChatGPT. We zijn ons denken op nieuwe manieren aan het uitbesteden. Zoals altijd met nieuwe technologie komt zoiets met veel kansen en met grote gevaren. Dune stelt zeer interessante vragen die helemaal passen bij het moment waarin we ons nu bevinden.”

Dune: Prophecy, nu op HBO Max (aflevering 1 van 6). Elke maandag een nieuwe aflevering.