‘Een ambtenaar tekende even een kaartje’, wat in één klap de grond mogelijk tientallen miljoenen meer waard maakte

Volgende week moeten ze eruit, weten ze. Met plezier woont het Poolse stel – zij werkt in de schoonmaak, hij is dakdekker – al drie jaar in de grote schuur aan de Cultuurweg in de Wieringermeerpolder. Maar nu is het voorbij. Hun huurcontract loopt af, ze verhuizen naar Opperdoes. De Oekraïners in het woonhuis naast de schuur mogen iets langer blijven, zegt zij in de deuropening. De boerderij wordt gesloopt, verwacht ze. Ze wijst op de lege plekken langs de kaarsrechte Westfriesche Vaart die langs het huis loopt, de bomen zijn al gekapt. „Microsoft is coming.”

De sloop betekent het einde van het huis van de bekendste boer van de Wieringermeer: landbouwhervormer, verzetsheld en voormalig minister en Eurocommissaris Sicco Mansholt (PvdA). Hij was het die in de jaren na de oorlog met schaalvergroting en rationalisatie een einde poogde te maken aan de ellendige levensomstandigheden van keuterboertjes. Nooit had hij kunnen bevroeden dat zijn doctrine van maximale opbrengst per hectare zeventig jaar later zou uitmonden in dit: grondspeculatie en gepriegel in gemeentelijke plannen, nota bene op Mansholts eigen grond.

Nog geen kilometer van de oude boerderij van Mansholt zetten honderden bouwvakkers in noodtempo twee kolossale nieuwe hallen van techgigant Microsoft neer. Elke dag rijden ze in busjes en auto’s met Poolse en Litouwse nummerborden de geasfalteerde akker naast een gigantische bouwkeet op. Daar, op terrein ‘Venster-West’, worden enorme hallen in donkergrijs opgetrokken met vrolijk gekleurde panelen aan de snelwegkant. Als alles af is, sluit Microsoft ook deze hallen aan op de mondiale cloud. Aan de oostkant van de A7 zette de techgigant er een paar jaar geleden al acht neer, in het groen, nauwelijks aan het zicht onttrokken door een rijtje pas geplante boompjes.

Het stopt voor de Amerikaanse multinational niet bij Venster-West. Het bedrijf is vastbesloten ook datacentra neer te zetten op het aanpalende perceel ‘B1’ – de grond naast de boerderij van Mansholt.

Het perceel ‘B1’ – de grond naast de boerderij van Mansholt.
Foto Olivier Middendorp

Berenschot

In het gemeentekantoor van Hollands Kroon in Anna Paulowna is de hele maandagavond ingeruimd voor de oprukkende techgigant. De raadsleden van de Noord-Hollandse plattelandsgemeente zitten in een grote kring in vergaderzaal De Ontmoeting, de publieke tribune zit vier rijen dik vol. Jan Meijles van antidatacentra-actiegroep Red de Wieringermeer is erbij, een paar stoelen verderop zit Jack Kranenburg, commercieel directeur van grondhandelaar Agriport, het bedrijf dat voor Microsoft al zo’n zestig hectare bouwgrond in de Wieringermeer regelde. Burgemeester Rian van Dam houdt de microfoon stevig vast, ook als raadsleden met prangende vragen die uit haar handen proberen te trekken.

De volksvertegenwoordigers luisteren deze avond naar drie adviseurs van bureau Berenschot, die in opdracht van de raad en het gemeentebestuur van mei tot december 2023 hebben gereconstrueerd hoe de datacentra naar Hollands Kroon kwamen. Het onderzoek was een verkiezingsbelofte van coalitiepartij Onafhankelijk Hollands Kroon, die bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2023 als grootste uit de bus kwam – mede dankzij haar kritiek op het gemak waarmee eerdere coalities datacentra naar de gemeente haalden.

Het „knullige kaartje”. Ergens tussen het concept uit 2015 (boven) en het definitieve plan van eind 2016 (onder) werd zonder dat de gemeenteraad het doorhad, het kaartje in de omgevingsvisie opgenomen. Daarop staan vanuit het gebied Venster-West twee rode pijltjes getekend richting B1 als ‘uitbreidingsgebied’ voor Agriport. Die aanpassing maakt het mogelijk dat Microsoft daar een datacentrum kan bouwen.

Beeld Beerenschot

Het gevoeligst in het onderzoeksrapport is – in de woorden van Berenschot-onderzoeker Willem Buunk – „een knullig kaartje”, dat eind 2016 uit het niets in de ‘omgevingsvisie’ van de gemeente verscheen. Op het kaartje van nog geen vier vierkante centimeter groot wordt B1 aangewezen als perceel waarop nieuwe datacentra mogen verrijzen.

Onwrikbaar beleid

Hoe kwam dat kaartje daar, is de vraag. In aanloop naar de nieuwe Omgevingswet wilde Hollands Kroon in 2015 de plannen met de grond in de zeer uitgestrekte gemeente vastleggen in een omgevingsvisie. De gemeenteraad tuigde een werkgroep op en ook de betrokken wethouders – onder wie VVD’er Theo Meskers, indertijd verantwoordelijk voor datacentra – keken mee. En ergens tussen het concept uit 2015 en het definitieve plan van eind 2016 gebeurde het, aldus de onderzoekers van Berenschot: opeens stond er, zonder dat de gemeenteraad er erg in had, dat onduidelijke kaartje in de visie, op pagina twintig. Daarop zijn vanuit het gebied Venster-West twee rode pijltjes getekend richting B1 als ‘uitbreidingsgebied’ voor Agriport.

Hoe en waarom het kaartje in de omgevingsvisie terecht is gekomen, hebben we niet volledig kunnen reconstruerenBerenschot onderzoeksbureau

Het kaartje werd ongezien afgehamerd in de gemeenteraad. En vanaf dat moment was het onwrikbaar beleid voor het gemeentebestuur dat er op B1 een datacentrum zou komen, ook al weet niemand meer precies hoe dit nou tot stand is gekomen. In de woorden van Berenschot: „Hoe en waarom het kaartje in de omgevingsvisie terecht is gekomen, hebben we niet volledig kunnen reconstrueren.”

Raadslid Lars Ruiter van Onafhankelijk Hollands Kroon wil daar meer over weten tijdens de presentatie op het gemeentehuis. De lezingen lopen uiteen, zegt Berenschot-adviseur Willem Buunk. „Lopende trajecten moesten meegenomen worden in de omgevingsvisie. Iemand heeft een ambtenaar gevraagd even een kaartje te tekenen.” Na afloop zegt hij tegen NRC: „Vanuit de betrokken wethouders kwam het verzoek ook iets over Agriport en datacentra mee te nemen. Dat is dit kaartje geworden.”

De knulligheid van het plaatje staat in schril contrast met de financiële belangen. Uit het meest recente jaarverslag van Microsoft Datacenters Netherlands BV blijkt dat het techbedrijf tot de zomer van 2022 al bijna 9,5 miljard euro uitgaf aan de bouw en inrichting van datacentra, met name in de Wieringermeerpolder. Met de bouw van nieuwe datacentra op Venster-West en straks mogelijk B1 lopen de investeringen alleen maar verder op.


Lees ook
Gebroken beloftes: hoe de Wieringermeerpolder dichtslibde met windturbines en datacentra

Akker in de Wieringermeerpolder. Verkoop van bouwrechten voor windmolens maakte 32 boeren miljonair.

Agriport

Aan het einde van de presentatie benadrukt Berenschot-adviseur Buunk dat hij geen onoorbare zaken heeft aangetroffen. Maar wat het bureau niet onderzocht, is grondspeculatie.

NRC reconstrueerde de gang van zaken op B1, die in de loop van februari 2016 begint. Dan koopt Anton Hiemstra van Agriport voor een kleine 6 miljoen euro een stuk braakliggend terrein aan de Groetweg in Middenmeer, zes kilometer van de oude boerderij van Mansholt vandaan.

Hiemstra kent de grote ambities van Microsoft door en door. Hij vloog in 2013 mee met de toenmalige wethouder Theo Meskers naar het hoofdkantoor van Microsoft in Seattle om de techgigant te overtuigen zich op de grond van Agriport te vestigen. Verkoper van het stuk grond aan de Groetweg is de provincie Noord-Holland, die het ooit aankocht voor de aanleg van het Wieringerrandmeer – een mislukt ambitieus bouw- en vastgoedproject in de kop van Noord-Holland.

De intenties van Hiemstra met het perceel aan de Groetweg worden snel duidelijk. Op 15 juni, nog geen vier maanden na de deal met de provincie, ruilt hij de grond tegen het perceel B1, waar dan nog een melkveehouder koeien houdt. Die weet niet dat zijn grond op een vaag kaartje in de omgevingsvisie zal verschijnen en verhuist naar de Groetweg, waar hij een nieuwe boerderij laat bouwen. Over datacentra heeft niemand het. Totdat vier maanden later ineens het plaatje in de omgevingsvisie staat. In één klap is perceel B1 in potentie tientallen miljoenen euro’s meer waard geworden.

Een bestaand datacentrum van Microsoft in Middenmeer.
Foto Olivier Middendorp

De provincie wist hier niet van, laat een woordvoerder weten. „Pas in april 2016 zijn hierover de eerste ideeën gewisseld in een bestuurlijk overleg tussen de gemeente, Agriport en de provincie”, mailt een woordvoerder, die zegt dat er daarna is aangedrongen op „een overkoepelende gebiedsvisie”.

Jack Kranenburg van Agriport zegt na afloop van de bijeenkomst dat het bedrijf al veel langer aasde op de grond langs de A7. „We maken er geen geheim van dat we de hele strook willen. De percelen verderop hadden we als eerste, toen B1, en recent hebben we het laatste stuk gekocht. Natuurlijk gaan we met onze cliënt zo vroeg mogelijk naar de gemeente en provincie om de mogelijkheden te verkennen. Dit is nou eenmaal wat een grondhandelaar doet: grond kopen en kijken of je die kan ontwikkelen.” En de timing, zo vlak voor dat plaatje? „We werken járen aan zo’n ruil met een boer. Hij viel zo uit. En de wijziging is nog steeds niet definitief.”

Oud-wethouder Theo Meskers, niet aanwezig bij de presentatie, zegt via de telefoon dat hij heeft begrepen dat Berenschot concludeerde dat alles netjes is verlopen en dat hij aan die conclusie niets heeft toe te voegen.

Filmbeelden

Alleen het bezwaar dat Jan Meijles van Red de Wieringermeer tegen de wijziging van het bestemmingsplan voor B1 heeft ingediend, staat de definitieve transformatie van de boerderij en grond van Sicco Mansholt tot bouwlocatie voor datacentra nog in de weg. Medio april dient de zaak van zijn actiegroep bij de Raad van State, de gemeenteraad heeft al ingestemd met de bestemmingswijziging.

En dus weet Anita Blijdorp dat ze haast moet maken met het laatste eerbetoon aan Mansholt en andere leden van het verzet dat ze wil organiseren op de historische locatie aan de Cultuurweg. Blijdorp, die veel onderzoek doet naar de Tweede Wereldoorlog in de Wieringermeer, wil in de schuur van Mansholt originele filmbeelden vertonen van de landing in Normandië, net als Mansholt zelf deed in september 1944.

We werken járen aan zo’n ruil met een boer. Hij viel zo uit. En de bestemmingswijziging is nog steeds niet definitiefJack Kranenburg directeur van grondhandelaar Agriport

De film, vertelt ze, was door de geallieerden in twee grote trommels gedropt in West-Friesland. De bedoeling was om de beelden van D-Day te vertonen in de bevrijde delen van Nederland. De trommels kwamen bij Mansholt, die ze als lid van het verzet op de fiets naar Alkmaar bracht voor verder transport. „Maar eerst keek hij de films zelf, met andere verzetsmensen.”

Ze belde deze week nog Jack Kranenburg van Agriport om te horen of ze de film in september in de schuur kan vertonen. Die weet nog niet hoe het jaar gaat lopen, zei hij.

De sloopplannen van de boerderij van Mansholt tekenen het gebrek aan historisch bewustzijn bij Agriport en de lokale politiek, vindt ze. „Aan het eind van zijn leven durfde Mansholt te erkennen dat zijn beleid ontspoord was. Hij besefte dat landbouw en veeteelt, naast rationeel van opzet, ook ecologisch verantwoord moesten zijn. Dat de akkers van deze historische figuur nu in zijn geheel geasfalteerd worden voor een multinational als Microsoft, is een heel wrange manier van omgaan met de historie.”


Lees ook
Chaos rondom koop ‘Googlegronden’ in Eemshaven

Windmolens in de Eemshaven, met op de achtergrond het <strong>datacentrum van Google</strong>.” class=”dmt-article-suggestion__image” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/03/een-ambtenaar-tekende-even-een-kaartje-wat-in-een-klap-de-grond-mogelijk-tientallen-miljoenen-meer-waard-maakte-5.jpg”><br />
</a></p>
<p><dmt-util-bar article=