De Britse overheid heeft in 2023 zo’n 4.500 Afghanen in het geheim naar het Verenigd Koninkrijk gebracht. Het reddingsplan werd haastig opgesteld nadat een medewerker van de het Britse ministerie van Defensie in februari 2022 per ongeluk namen en contactgegevens van ruim 18.000 Afghanen, die in het verleden samenwerkten met de Britten, had gelekt. Uit vrees voor de Taliban, die in 2021 de macht herwon, wilden zij vertrekken naar het VK.
In 2023 ontdekte de overheid het lek omdat de persoonsgegevens van negen personen uit de dataset online verschenen. Ook verschillende journalisten waren op de hoogte. Maar de Britse regering, toen nog onder leiding van de conservatieve premier Rishi Sunak, diende een geheimhoudingsbevel in bij het Hooggerechtshof.
John Healey, de huidige Britse minister van Defensie, verklaarde dinsdag aan het parlement dat het gerechtelijke bevel wordt ingetrokken. „Het geheimhoudingsbevel is al bijna twee jaar van kracht. Gedurende die tijd hebben acht mediaorganisaties en hun journalisten een verbod gekregen om te berichten over de kwestie”, zei Healey. „Geen enkele regering wil op deze manier informatie achterhouden voor het Britse publiek, parlementariërs of de pers.” Healey bood tevens zijn excuses aan voor het lek.
De reddingsoperatie, die zeker 400 miljoen pond (zo’n 460 miljoen euro) kostte, wordt nu stilgelegd. Uit een onafhankelijk onderzoek blijkt dat de gelekte gegevens bijna vier jaar na het begin van het Talibanbewind „mogelijk niet zo wijdverspreid zijn als aanvankelijk werd gevreesd”. Ook is er „weinig bewijs van de intentie van de Taliban om een vergeldingscampagne te voeren”. Hiermee concludeerde de onderzoekers dat de operatie „mogelijk niet in verhouding staat tot de werkelijke impact van de gelekte data”. Volgens de Taliban geldt amnestie voor voormalige medewerkers van buitenlandse militairen, zolang ze zich vreedzaam gedragen. Of die amnestie ook in praktijk wordt uitgevoerd, is niet duidelijk.
Volgens minister Healey zijn er nog ongeveer zeshonderd mensen in Afghanistan die eerder al een bevestiging kregen dat ze naar het VK mogen komen. Die groep zal nog wel worden overgebracht.
Lees ook
Deze twee Afghanen werkten voor de Nederlandse krijgsmacht: nu leven ze ondergedoken
„Voor iedereen is dit een klap in het gezicht. Niemand die bij WeTransfer werkt of ooit heeft gewerkt, vindt dit leuk. Op een handvol mensen in pak na dan. Same shit, different day.”
Was getekend: WeTransfer-oprichter Ronald Hans, beter bekend onder zijn bijnaam Nalden.
Hans richtte de digitale verzenddienst op in 2009, samen met Bas Beerens en Rinke Visser. De drie oprichters hebben inmiddels geen rol meer bij WeTransfer, dat in augustus vorig jaar werd gekocht aan de Italiaanse tech-investeerder Bending Spoons. Maar Hans wil toch graag – in een interview per e-mail – iets kwijt over wat er bij ‘zijn’ bedrijf allemaal gaande is.
Deze week ontstond veel ophef over nieuwe gebruikersvoorwaarden van WeTransfer, die volgende maand ingaan. WeTransfer krijgt een doorlopende, niet-exclusieve, royaltyvrije licentie om de foto’s, filmpjes en documenten die gebruikers versturen commercieel te exploiteren. Aanvankelijk zou het bedrijf dit willen doen om AI-systemen te trainen, al paste WeTransfer een passage daarover na alle ophef weer aan.
Gebruikers en privacydeskundigen reageerden woedend op de nieuwe voorwaarden en riepen op sociale media op tot een boycot van de dienst. Via het van oorsprong Nederlandse WeTransfer versturen 80 miljoen gebruikers maandelijks zo’n twee miljard bestanden. Daarmee is het een van de grootste gratis verzenddiensten ter wereld.
Voor Hans, Beerens en Visser was WeTransfer bij oprichting meer dan een functionele site. De dienst onderscheidde zich door zijn artistieke vormgeving, waarbij kunstenaars veel ruimte kregen om hun werk te tonen. De site gaf 30 procent van zijn opbrengsten aan kunstenaars en goede doelen. Geld werd verdiend met advertenties en abonnementen voor verzending van extra grote bestanden.
Sinds 2013 is WeTransfer winstgevend, al bleven de advertentie-inkomsten en het aantal betalende gebruikers achter bij de verwachting. In 2022 werd een beursgang afgeblazen. Visser en Hans waren al weg bij WeTransfer, ook Beerens verliet het bedrijf toen.
Nadat Bending Spoons, dat bedrijven met ‘onbenut groeipotentieel’ opkoopt, WeTransfer in 2024 had overgenomen, stelde topman Luca Ferrari direct orde op zaken. In zijn eerste e-mail aan het personeel kondigde hij aan driekwart van de 350 werknemers te willen ontslaan. Sindsdien is de Italiaanse eigenaar op zoek naar nieuwe manieren om met WeTransfer meer geld te verdienen.
Dat lijkt Bending Spoons nu te willen doen met de bestanden die gebruikers via WeTransfer versturen, al is onduidelijk hoe precies. Hoe dan ook, met data van gebruikers geld verdienen was iets waar de oprichters van WeTransfer altijd faliekant tegen waren.
Wat vindt u van wat er nu allemaal bij WeTransfer gebeurt?
Hans: „Ik vind het jammer dat alles waar WeTransfer ooit voor stond zo te grabbel wordt gegooid. Helaas is het de aard van het systeem waar het bedrijf in zit. De private-equityclub [Bending Spoons] die WeTransfer heeft gekocht, is onderweg naar een beursgang en een AI-strategie is dan noodzakelijk om de waardering op te krikken. It’s a numbers game. Het gaat niet over creativiteit of mensen. Dat staat haaks op wat ik deed toen ik, enigszins naïef, begon met WeTransfer.”
Hoe kijkt u naar wat er de afgelopen jaren met het bedrijf is gebeurd?
„Ik heb al een tijdje geleden afstand gedaan van mijn aandelen, nog voordat Bending Spoons het kocht. Daardoor heb ik kunnen wennen aan het idee dat dit is hoe het spel gespeeld wordt. ‘Business Never Personal’, zoals [het Amerikaanse hiphopduo] EPMD ooit zei. Alsnog is het zonde dat al die jaren waarin wij zo’n mooi merk hebben gebouwd, in korte tijd teniet worden gedaan.”
Lees ook
Wat is Bending Spoons voor een bedrijf? Lees ook dit profiel van de Italiaanse overnamemachine.
U plaatste deze week een tweet. ‘Trust takes years to build, seconds to break and forever to repair’. Kunt u dit toelichten?
„Er zat veel goodwill in WeTransfer doordat we jarenlang samen met gebruikers mooie projecten hebben gerealiseerd. Daardoor was het ook enorm gerespecteerd, nog los van hoeveel de service gebruikt werd. WeTransfer was een van die technologiebedrijven die dingen anders deden, dat opkwam voor privacy, en creativiteit hoog in het vaandel had staan. Dat heeft Bending Spoons nu in korte tijd door de plee gespoeld.”
Is het lastig dat los te laten? Of gaat dit nu eenmaal zo?
„Ik vind het niet meer lastig. Vroeger misschien meer dan nu. Als ondernemer word je altijd geassocieerd met de bedrijven die je hebt opgericht, al ben je er niet meer bij betrokken. Dat hoort erbij.”
Techondernemers zijn altijd weer bezig met het volgende plan en kijken weinig terug. Hoe is dat voor u? Maakt dit u cynisch, boos, verdrietig? Of haalt u de schouders op?
„Als ondernemer moet je wel vooruitkijken. Dat is de aard van het spel, toch? Je innoveert of gaat dood. Maar dat kan in mijn ogen nog steeds zonder je gebruikers, of klanten, voor de bus te gooien. In principe doet Bending Spoons iets wat Meta, OpenAI en Google al jaren doen. Ik sta er vrij pragmatisch in en probeer dingen zelf anders aan te pakken.”
U bent tegenwoordig investeerder. Alweer met een nieuw bedrijf bezig?
„Ik ben sinds kort weer uit pensioen. Ik heb een start-upstudio opgericht om gebruiksvriendelijke software te maken. Ik heb bijvoorbeeld een nieuwsbrief-tool gemaakt, Rumicat. M’n zoontje heeft het logo ontworpen. En er is een alternatief voor WeTransfer in de maak, want ik zag de bui al hangen. Ik wist alleen niet dat het zo snel zou gaan met Bending Spoons, dus het is niet klaar. Nog even geduld.”
Bending Spoons en WeTransfer reageerden niet op een verzoek van NRC om een reactie.
Een „aanfluiting”. En: „Onverdedigbaar.” Nadat de Europese Unie had besloten om Israël voorlopig niet aan te pakken voor schending van het humanitair recht in Gaza, reageerden politici en maatschappelijke organisaties woedend.
„Ondanks een maandenlang traject, een onderzoek met scherpe conclusies en een lijst met mogelijke sancties hebben EU-ministers van Buitenlandse Zaken, onder wie minister Veldkamp, opnieuw besloten helemaal niets te doen”, laat hulporganisatie Oxfam Novib in een persbericht weten.
„Wat een aanfluiting”, twitterde D66-buitenlandwoordvoerder Jan Paternotte. „Onbegrijpelijk”, schreef zijn CDA-collega Derk Boswijk. „Intussen ondermijnt dit ook het gezag van de EU.”
„Zie hier hoe het morele gezag van de Europese Unie verdampt”, twitterde buitenlandwoordvoerder Kati Piri (GroenLinks-PvdA). „Tijd voor nationale sancties tegen de Israëlische regering.” Een deel van de Tweede Kamer pleit al langer voor directe Nederlandse sancties tegen Israël.
Woensdagochtend werden er weer twintig doden gemeld bij een voedseldistributiepunt in Zuid-Gaza. Hoe kan het dat Israël met zijn schendingen wegkomt?
‘Handhaven druk op Israël’
Het was Nederland dat de EU had verzocht te onderzoeken of Israël door het aanhoudende geweld in Gaza nog wel voldoet aan artikel 2 van het EU-associatieverdrag, waarin staat dat de onderlinge verhoudingen moeten zijn gebaseerd op ‘democratie’ en ‘mensenrechten’. Vooruitlopend daarop kondigde het kabinet aan dat Nederland geen steun verleent aan de verlenging van het zogeheten ‘EU-Israel Action Plan’, waarin vormen van samenwerking onder het Associatieverdrag nader wordt uitgewerkt. Afgelopen juni kondigde het demissionaire kabinet bovendien aan dat de wapenexport naar Israël wordt aangescherpt – voortaan moet er een exportvergunning worden aangevraagd.
Maar nu blijken die diplomatieke inspanningen van minister Caspar Veldkamp (Buitenlandse Zaken, NSC) amper iets op te leveren. Dat Israël het humanitair recht schendt, staat voor Europa vast. Normaal gesproken zou dit moeten leiden tot sancties, of minimaal het intrekken van handelsvoordelen. Dat dat in dit geval niet gebeurt, is omdat de EU-buitenlandchef Kaja Kallas vorige week een deal sloot met Israël over het toelaten van meer noodhulp tot de Gazastrook. Die maatregel is afdoende, oordeelden de EU-lidstaten. Voor nu.
Palestijnen wachten bij een gaarkeuken in Gaza-Stad op een maaltijd. Foto Jehad Alshrafi/AP
Demissionair minister Caspar Veldkamp (Buitenlandse Zaken, NSC) benadrukte na afloop van de vergadering met zijn Europese collega-ministers vooral wat er nog wél tegen Israël gedaan kan worden. Zo blijft de mogelijkheid tot sancties volgens de bewindspersoon nadrukkelijk op tafel liggen, voor het geval Israël de belofte om humanitaire hulp op gang te brengen niet nakomt. „Dit moeten niet alleen maatregelen op papier zijn, die moeten ook echt worden uitgevoerd”, zei Veldkamp. „We handhaven de druk op Israël.”
Kolonistengeweld
De vraag of Israël het humanitair recht schendt, wordt „versmald tot de vraag of er voldoende noodhulp in Gaza belandt”, zegt lobbyist Martin Konecny van de Brusselse ngo European Middle East Project. Dat betekent ook, aldus de Tsjech, dat de EU al het andere wat Israël doet impliciet goedkeurt. „Alle andere schendingen, van het onvrijwillig verplaatsen van mensen en het doden van burgers in Gaza tot het uitbreiden van nederzettingen en kolonistengeweld op de Westelijke Jordaanoever, zijn kennelijk niet van invloed op de handelsvoordelen die Israël geniet. Een beetje meer noodhulp naar Gaza is genoeg voor Israël om zich voor de rest niet meer te hoeven verantwoorden.”
En dat, zegt hij, terwijl de EU zélf van oordeel is dat het internationaal recht bindend is. „Vorig jaar gaf het Internationaal Gerechtshof in Den Haag het bindende advies dat de Israëlische bezetting van Palestijns gebied illegaal is en onmiddellijk beëindigd moet worden. Als de EU dat serieus zou nemen, zou er ook actie moeten volgen.”
Verrast het Konecny dat die actie er niet komt? „Het is teleurstellend, maar niet verrassend. Israël geniet al tientallen jaren een uitzonderingspositie in Europa.”
Een Palestijnse jongen probeert nog wat water te halen uit een deels verwoeste tankwagen in het vluchtelingenkamp Nuseirat. Foto Eyad Baba/AFP
Zo is het land uitgezonderd van het standaard ‘subcomité voor mensenrechten’ in de banden die de EU aanknoopt met mediterrane partnerlanden. EU-landen hebben jarenlang geprobeerd om Palestina te weren als lid van het Strafhof. Israël wordt uitgezonderd van sancties en het kernwapenarsenaal wordt getolereerd.
Konecny geeft ook een aantal verklaringen. Er is sprake van culturele affiniteit, historisch schuldgevoel, sympathie voor democratieën, bewondering voor culturele en wetenschappelijke prestaties en georganiseerde pro-Israël-lobby’s. „En veel mensen zijn geneigd om Israël te steunen omdat Israëliërs nu eenmaal meer op ons lijken dan Palestijnen.”
Nalatigheid
Intussen willen de advocaten van de Frans-Belgische Vereniging Jurdi (advocaten voor de naleving van het internationaal recht) niet langer wachten tot de EU ingrijpt. Zij hebben aangekondigd dat ze een zaak aanspannen bij het EU-Hof van Justitie in Luxemburg tegen de Europese Commissie en de Europese Raad wegens nalatigheid om op te treden tegen de misdaden die de regering-Netanyahu in Gaza heeft gepleegd.
De hoge vertegenwoordigers van de Europese Unie moeten voorzichtig zijn
Jurdi bestaat uit onder anderen hoogleraren en adviseurs van het Internationaal Strafhof in Den Haag. Zij betogen dat de Commissie en de Raad het EU-verdrag schenden. Dat verdrag voorziet in eerbiediging van het internationaal recht, de menselijke waardigheid en de fundamentele rechten, en biedt de mogelijkheid om sancties aan te vragen als een derde partij de EU-beginselen niet respecteert. Dit is gebeurd met Syrië, Wit-Rusland, Myanmar en vooral met Rusland.
De „dubbele standaard ten aanzien van Israël” is „onaanvaardbaar” geworden, zei een van de indieners van de zaak, de Franse strafrechtadvocaat en adviseur van het Strafhof Alfonso Dorado, tegen de nieuwssite EU Observer. „De hoge vertegenwoordigers van de Europese Unie moeten voorzichtig zijn, want op een dag zouden ze door het Internationaal Strafhof kunnen worden berecht wegens medeplichtigheid aan genocide.”
Een sekte heeft volgens expert Arjan van Dijk verschillende kenmerken: het is een gesloten groep, er is een autoritaire, maar charismatische leider, er is een sterke, alles verklarende ideologie en mensen moeten zich volledig toewijden aan de groepsdoelen. „Ook zijn ze vaak misleidend in de werving”, vertelt Van Dijk, die is verbonden aan Fier, een landelijk expertise- en behandelcentrum op het gebied van (seksueel) geweld. „Leden worden binnengehaald met zeer grote beloftes.” Een charismatische leider in een gesloten groep hoeft niet per se slecht te zijn, zegt Van Dijk. „Maar de kenmerken maken een groep zeer gevoelig voor misstanden.” Veelvoorkomend is seksueel misbruik, maar ook arbeidsuitbuiting en financiële uitbuiting komen geregeld voor binnen sektes.
„Het leiderschap is verheven boven kritiek en als het misgaat, gaat het goed mis. En dan hebben sekteleden geen plek om naartoe te gaan.”
Veertien Twentse burgemeesters maken zich zorgen om de aanpak van sektes, of gesloten groepen, in Nederland. Ze hebben vorige week een brief gestuurd naar het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en het ministerie van Veiligheid en Justitie. De burgemeesters vragen om landelijke maatregelen. Zo willen ze wetgeving om gesloten groepen aan te pakken en een meldpunt waar zorgen over zulke groepen kunnen worden gemeld en opgevolgd. Ook willen ze landelijke regie, zodat signalen niet tussen instanties blijven hangen. Initiatiefnemer en burgemeester van de gemeente Tubbergen Anko Postma: „Gemeenten willen hun inwoners beschermen, maar missen wettelijk gereedschap en een landelijk meldpunt om dat te doen.”
Er is groepsdruk, dwingende controle en manipulatie. Mensen worden vervreemd van hun familie en vrienden, ook wel van zichzelf
Eerder konden mensen terecht bij meldpunt Sektesignaal, dat bij dezelfde organisatie was ondergebracht als Meld Misdaad Anoniem, maar dat is in 2020 opgeheven. Het idee was dat slachtoffers of hun familie ook terecht konden bij andere instanties. Sinds deze maand is er toch een nieuw hulppunt geopend bij Fier. Dat is nadrukkelijk geen meldpunt. Slachtoffers of bezorgde familieleden kunnen met een professioneel hulpverlener chatten en advies krijgen. De hulpverlener luistert, probeert met het slachtoffer de situatie te duiden en geeft advies voor vervolgstappen.
Expert Arjan van Dijk was eerder betrokken bij Sektesignaal en werkt nu dus ook voor Fier. „Bij Sektesignaal probeerden we ook diverse hulpdiensten zoals politie en gemeenten aan elkaar te koppelen, als er een casus was. Dat lukte niet altijd, maar we waren het in die laatste jaren wel steeds verder aan het uitbouwen.” Bij Fier wordt ook ingezet op ketensamenwerking, maar bij een hulppunt is het altijd de hulpvrager die bepaalt wat er gebeurt.
Lees ook
Genezeres heeft beloofd ‘in stilte goed te doen’
Pater Pio Stichting
Aanleiding van de oproep van de burgemeesters is onder andere het onderzoek van dagblad Tubantia en RTV Oost naar de Pater Pio Stichting uit Tubbergen. Dit christelijke genootschap bestaat al dertig jaar en in die periode zijn meerdere misstanden gesignaleerd. De 85-jarige leidster, Trees P., is in de jaren negentig al eens veroordeeld tot drie maanden cel omdat ze tijdens een duivelsuitdrijving de oren van een volgeling in een punt had geknipt. Toch bestaat de groepering nog steeds. De gemeente Tubbergen heeft onlangs onderzocht of de sekte gestopt had kunnen worden.
Van Dijk beaamt dat het lastig is om gesloten groepen aan te pakken. „Je komt er niet zo makkelijk binnen en ze zijn vrij onzichtbaar. Je moet het hebben van de verhalen van mensen die er uit komen of van familieleden die iemand kennen die er in zit. Ook de misstanden zijn vrij onzichtbaar.” Er is volgens Van Dijk bijvoorbeeld niet altijd sprake van fysiek geweld, veelal gaat het om psychisch geweld. „Er is groepsdruk, dwingende controle en manipulatie. Mensen worden vervreemd van hun familie en vrienden, en ook wel van zichzelf.”
Sektes zijn overigens niet alleen leefgemeenschappen, zegt de expert. Er zijn ook groepen die af en toe samenkomen, maar toch een flinke grip op de leden kunnen hebben. Van Dijk: „Mensen zijn dan toch niet vrij om hun leven in te richten zoals ze willen.”
Een voorbeeld daarvan is evangeliegemeente De Deur, die op meerdere plekken in Nederland zit. De Stentor publiceerde onlangs een verhaal waarin meerdere ex-leden spraken over (seksueel) misbruik, manipulatie en dwingende controle door de pastor.
Manipulatie
Er is een wetsvoorstel in de maak om psychisch geweld strafbaar te stellen. De Twentse burgemeesters zijn daar blij mee; ook Van Dijk ziet voordelen. „Op het moment dat mensen elkaar met manipulatie onder de duim houden, kan de politie niet zoveel doen. Dus die strafbaarstelling kan zeker helpen. Mits die niet alleen in de context van romantische relaties gaat gelden, maar ook bij groepen.”
In de brief die de burgemeesters hebben gestuurd, uiten ze ook hun zorgen dat Nederland een toevluchtsoord zou kunnen worden voor sektes. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk hebben namelijk al wetten om ‘sektarisch misbruik’ aan te pakken en België is daarmee bezig. Die angst snapt Van Dijk wel, want sektes zijn mobiel. „Op het moment dat het ze te heet onder de voeten wordt, gaan ze naar een andere regio.” Hij verwijst naar de religieuze beweging Orde der Transformanten, die lang in het Brabantse Hoeven was gevestigd, maar in 2012 naar Duitsland verhuisde.
Hoeveel sektes er precies in Nederland zijn, is onbekend. Maar het probleem speelt zeker niet alleen in Twente. Uit het laatste onderzoek ernaar, in 2013 door bureau Beke, bleek dat er ongeveer tweehonderd sektes in Nederland zijn. In de periode dat Sektesignaal actief was (2012-2020) kwamen zo’n zeshonderd meldingen binnen over zeker 240 unieke groepen, zegt Van Dijk.
Lees ook
Haar leven in een sekte was best normaal, dacht ze zelf
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135016338-8c32a9.jpg|https://images.nrc.nl/TArwJhlHKB85fQyfMEeyMmitS7g=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135016338-8c32a9.jpg|https://images.nrc.nl/Mrbi0ck1qnxN3npsz4wsufi_420=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135016338-8c32a9.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135016362-bdb41e.jpg|https://images.nrc.nl/IYAl-Bv1lBr79eJfPzc58D1eUAg=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135016362-bdb41e.jpg|https://images.nrc.nl/5YT24T8L9_rpfrqjfF9VODy1z9E=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135016362-bdb41e.jpg)
