De Bondsdag heeft gekozen: Duitsland laat decennia van zuinig begrotingsbeleid en een krap defensiebudget achter zich. De motie van onderhandelingspartners CDU en SPD om de Schuldenbremse (schuldenrem) te versoepelen, en daarvoor ook de grondwet te wijzigen, is met de benodigde twee derde meerderheid aangenomen. Daarmee is voorkomen dat de net aangevangen coalitieonderhandelingen in een impasse belandden.
Aan de stemming gingen twee weken van discussie en onderhandelingen vooraf, met als slotstuk een drie uur durend debat deze dinsdag. De schuldenrem beperkt de Duitse overheidsuitgaven aanzienlijk. Volgens de grondwet mag de regering slechts schulden maken van 0,35 procent van het bruto binnenlands product. Daarmee wijkt Duitsland af van de rest van Europa: binnen de Europese Unie geldt een limiet van 3 procent. De ‘rem’ liet Duitsland, in tijden van een kwakkelende economie en een oorlog in Europa, weinig ruimte voor investeringen. De hervorming van de schuldenrem kan de impasse waarin de Duitse politiek zich de afgelopen jaren daardoor bevond doorbreken.
Lees ook
Een nieuwe Wende: Duitse politiek breekt met pacifisme en financiële zuinigheid
De schuldenrem blijft als mechanisme overeind, maar defensie-uitgaven worden grotendeels uitgezonderd en speciale fondsen voor infrastructuur en klimaat moeten meer investeringen mogelijk maken. Voor defensie betekent de hervorming in principe dat de overheid onbeperkt geld kan uitgeven.
Parlement in oude samenstelling
Tot afgelopen vrijdag bleef het spannend of de hervorming er zou komen. De Bondsdag stemde deze dinsdag op een speciaal ingelaste sessie in oude samenstelling – een list van CDU en SPD omdat AfD en Die Linke vanwege de verkiezingsuitslag sterker vertegenwoordigd zijn in de nieuwe Bondsdag, die pas volgende week voor het eerst samenkomt. Die partijen zijn tegen de plannen.
Onderhandelingen tussen de drie partijen resulteerden in een nieuw plan, waarbij niet alleen grote bedragen voor defensie (500 miljard euro) en infrastructuur (400 miljard) worden vrijgemaakt, maar ook voor klimaat (100 miljard). Daarnaast werd in het akkoord opgenomen dat met de miljarden voor infrastructuur alleen nieuwe plannen worden gefinancierd, om „verkiezingscadeautjes” van SPD en CDU aan de eigen achterban, waar De Groenen voor vreesden, te voorkomen.
Hoewel de uitkomst daardoor al vrijwel vast lag, was het debat dinsdag op momenten toch verhit. De Groenen-fractievoorzitter Britta Haßelmann beschuldigde CDU-partijleider en aanstaand bondskanselier Friedrich Merz bijvoorbeeld van „smaad” omdat hij eerder juist kritiek gaf op voorstellen van De Groenen om van de schuldenrem af te wijken. Haßelmann kreeg applaus van onder meer SPD-parlementsleden.
De stemming over de miljardeninvesteringen in (hoofdzakelijk) defensie kwamen op de dag na grootschalige nachtelijke luchtaanvallen van Israël in Gaza, waarbij Israël ruim 400 Palestijnen doodde, en het staakt-het-vuren schond. Online en op straat is dat reden voor luid protest: Duitsland is een van de grootste ondersteuners van Israël. De vrees onder sommigen is dat de verhoging van het defensiebudget niet alleen zal resulteren in meer wapens en geld naar Oekraïne, maar óók naar Israël. In Berlijn waren dinsdag verschillende demonstraties tegen de hervorming.
Om twee uur ’s nachts begonnen de luchtaanvallen. Op minder dan een kilometer van zijn huis, in Khan Younis, vielen er bommen. Daar, in die grotendeels verwoeste stad, verblijft de onderwijzer Karam al-Saadouni (38) met zijn gezin. Alleen al in Khan Younis vielen er maandagnacht tientallen doden, vertelt Al-Saadouni telefonisch. „Iedereen is heel bang voor wat er nog komen gaat.”
Na een nacht van zware Israëlische luchtaanvallen op verschillende plaatsen in de Gazastrook waren er dinsdagmiddag volgens het Palestijnse ministerie van Gezondheid in Gaza ruim vierhonderd doden en zeshonderd gewonden geteld. Onder de doden zijn 174 kinderen.
Nadat als onderdeel van het bestand met Hamas eerder wat meer humanitaire hulp werd toegelaten, heeft Israël twee weken geleden opnieuw een volledige blokkade ingesteld. De gevolgen voor de zorg in Gaza zijn groot, waar de weinige nog functionerende ziekenhuizen kampen met een gebrek aan energie en medische middelen, terwijl er nu een instroom is van doden en gewonden.
Amputaties
„Sinds vannacht zijn er zestig gewonden en 27 doden binnengebracht, de meesten vrouwen en kinderen”, vertelt Suhaib al-Hams, directeur van het Al-Kuwaiti-ziekenhuis, telefonisch vanuit het zuiden van Gaza. „Veel gewonden hebben levensbedreigende verwondingen aan hun hoofd of ingewanden, of hebben amputaties nodig.”
Maar het ziekenhuis heeft geen intensive care meer. Al-Hams vreest ook voor een verminderde capaciteit van ambulances door de blokkade, die te midden van de verwoestingen in Gaza nu al moeilijk kunnen opereren. Veel doden en gewonden worden op houten karren of in personenauto’s vervoerd.
In het Nasser-ziekenhuis in Khan Younis werden maandagnacht 55 doden en 113 gewonden binnengebracht. „De verwondingen zijn zeer complex: van amputaties van ledematen tot orthopedische gevallen en brandwonden”, vertelt Mohammed Abu Mughaiseeb, plaatsvervangend medisch coördinator van Artsen zonder Grenzen (AzG) in het zuiden van Gaza, in audioberichten die NRC via AzG Nederland verkreeg.
Van een staakt-het-vuren was al voor de hevige bombardementen van maandagnacht nauwelijks sprake. Sinds de ingang van het bestand tussen Israël en Hamas op 19 januari doodde Israël ruim honderd Palestijnen in Gaza. Afgelopen weekend voerde het nog een dodelijke luchtaanval uit op een auto in het noorden, waarin zich ook drie journalisten bevonden.
Een paramedicus van de Rode Halve Maan helpt een gewonde Palestijn naar een ziekenhuis. Foto Bashar Taleb / AFP
Tweede fase verder uit zicht
De tweede fase van het bestand is door de aanvallen nog verder uit het zicht geraakt. Onderdeel van de inmiddels verlopen eerste fase van het bestand was dat de bijna twee miljoen ontheemde Palestijnen in Gaza konden terugkeren naar hun – in de meeste gevallen verwoeste – huizen en woonplaatsen.
Maar dinsdag gaf het Israëlische leger opnieuw een bevel voor inwoners van delen van Gaza om te vertrekken. Het door het leger aangewezen gebied betreft een zone langs de grenzen van Gaza met Israël en Egypte.
Daarmee hervat Israël de strategie van ‘evacuatiebevelen’ – waarmee het inwoners van Gaza sinds oktober 2023 heeft opgejaagd in het kader van de strijd tegen Hamas. Vrijwel de hele bevolking is hierdoor ontheemd.
De verwondingen zijn zeer complex; van amputaties tot brandwonden
De Israëlische premier Netanyahu zei dinsdag dat de recentste luchtaanvallen zijn uitgevoerd vanwege een gebrek aan voortgang in de onderhandelingen met Hamas. Israël heeft de afgelopen weken echter geweigerd over te gaan tot onderhandelingen over de implementatie van de tweede fase, en probeerde Hamas tot een verlengde eerste fase te bewegen.
„De belangrijkste motivatie van Israël is om de tweede fase van het akkoord uit januari te vermijden en zo het akkoord te laten ontsporen”, zegt analist Mouin Rabbani, als onderzoeker verbonden aan het Center for Conflict and Humanitarian Studies in Doha. De tweede fase zou behalve een verdere uitruil van gevangenen een volledige Israëlische terugtrekking uit Gaza en een langdurig staakt-het-vuren inhouden.
Volgens Rabbani is nog onduidelijk of de luchtaanvallen het begin zijn van „een nieuwe genocidale campagne in Gaza die de afspraken van het bestand uit januari helemaal irrelevant maakt”, of dat deze een poging vormen „om Hamas onder druk te zetten om in te stemmen met een akkoord dat daar substantieel van afwijkt”.
Staakt-het-vuren geschonden
Een Israëlische functionaris zei tegen de krant Israel Hayom dat Israël met de aanvallen hoopt Hamas richting het voorstel voor een bestand van de Amerikaanse Midden-Oosten-gezant Steve Witkoff te bewegen. Met dat plan voor een hernieuwde gevangenenruil binnen een verlengde eerste fase, zonder terugtrekking uit Gaza, zette Israël de afspraken van het bestand naar eigen hand. Voor Hamas is die eenzijdige koerswijziging onacceptabel.
De groepering liet dinsdag weten dat het zich nog steeds committeert aan de indirecte onderhandelingen over een vervolg van het bestand, bemiddeld door Qatar en Egypte. Het noemde Israëls beschuldiging dat Hamas een aanval zou hebben voorbereid voorafgaand aan de luchtaanvallen, een vals voorwendsel om de oorlog te hervatten.
Onder de doden van maandagnacht bevinden zich enkele ambtenaren van Hamas. Onder hen zijn het hoofd van het ministerie van Binnenlandse Zaken, Mahmoud Abu Watfa, en het hoofd van de veiligheidsdienst, Bahjat Abu Sultan.
Netanyahu vermoordt de gijzelaars, inclusief mijn zoon, omwille van zijn troon
Het Egyptische ministerie van Buitenlandse Zaken noemde de Israëlische luchtaanvallen op dinsdag een „flagrante schending van het bestand” en zei dat de onderhandelaars zich desondanks blijven inzetten voor een vervolg van het bestand.
Tot irritatie van Israël begonnen de VS eerder deze maand directe besprekingen met Hamas over vrijlating van Israëlisch-Amerikaanse gijzelaars in Gaza. Volgens analist Rabbani speelt de directe Amerikaanse dialoog met Hamas mee in Israëls besluit om zijn luchtaanvallen te hervatten. Daarnaast wil de nieuwe legerleider Eyal Zamir „laten zien dat hij in Gaza betere resultaten kan behalen dan zijn voorganger”.
Omgekomen Palestijnen worden naar een ziekenhuis in Gaza-Stad gebracht. Foto Omar Al-Qattaa / AFP
Politieke overleving
Netanyahu teert nog altijd op de oorlog in Gaza voor zijn politieke overleving. Er hangen hem nog altijd corruptiezaken boven het hoofd. Een op dinsdag geplande zitting daarover werd uitgesteld.
Zijn extreem-rechtse coalitiegenoten zijn fel gekant tegen afspraken met Hamas. De extreem-rechtse minister van Nationale Veiligheid, Itamar Ben-Gvir, stapte eerder uit de regering uit verzet tegen het bestand. Volgend op de luchtaanvallen in Gaza kondigde zijn partij dinsdag aan opnieuw deel te willen nemen aan de regering.
In Israël is door families van gijzelaars in Gaza furieus gereageerd op de luchtaanvallen op Gaza, omdat deze de 24 nog levende mannelijke Israëliërs die in Gaza worden vastgehouden in gevaar kunnen brengen. Volgens de families offert Netanyahu mogelijk hun levens op voor zijn politieke overleving.
Op dinsdag waren er demonstraties bij de Knesset, het Israëlische parlement, waarbij werd opgeroepen tot een voortzetting van het bestand. Ook demonstreerden families van gijzelaars bij het grenshek met Gaza.
Yehuda Cohen, de vader van de Israëlische soldaat Nimrod Cohen die in Gaza wordt vastgehouden, zei tegen de Israëlische krant Haaretz dat Netanyahu de gijzelaars „vermoordt, inclusief mijn zoon, omwille van zijn troon.”
Rusland stopt gedurende dertig dagen met het aanvallen van Oekraïense elektriciteitsvoorzieningen en andere infrastructuur, als Oekraïne dat ook doet. Het Kremlin stelt het bevel daartoe direct te hebben gegeven aan de Russische strijdkrachten.
Dat lijkt de enige concrete uitkomst van het ruim 1,5 uur durende telefonische topoverleg tussen de Amerikaanse president Donald Trump en zijn Russische ambtgenoot Vladimir Poetin, dinsdagmiddag. Enkele uren na het gesprek werden vanuit de Oekraïense hoofdstad Kyiv wel explosies gemeld. De Oekraïense luchtmacht meldde Russische drone-aanvallen op vijf steden. Welke schade die veroorzaakten, was rond acht uur ’s avonds nog onduidelijk.
Oekraïne toonde zich eerder voorstander van een stapsgewijs staakt-het-vuren, te beginnen met het beïndigen van aanvallen op elkaars energievoorzieningen. Kyiv ziet dat als een manier waarop Moskou kan bewijzen dat het werkelijk streeft naar een gevechtspauze. Ook Rusland komt dat vermoedelijk niet slecht uit: Oekraïne voert al maanden zware aanvallen uit op de Russische olie-industrie.
Volgens het Witte Huis beginnen verdere onderhandelingen tussen Rusland en de VS onmiddellijk in het Midden-Oosten. Daar zal onder meer worden gesproken over de ‘technische details’ rond een staakt-het-vuren tussen Rusland en Oekraïne op de Zwarte Zee.
Weinig concreet
Al met al lijkt de oogst van het met spanning afgewachte telefoontje tussen Trump en Poetin mager. Onduidelijk is bijvoorbeeld hoe stevig de overeengekomen aanvalsstop is. Er is niets bekendgemaakt over mogelijke sancties als Rusland (of Oekraïne) het gedeeltelijk staakt-het-vuren schendt.
Trump beweerde voorafgaand aan het gesprek dat „vrede nog nooit zo dichtbij” was, en dat er op veel gebieden al overeenstemming was met Poetin. Het was het eerste officiële gesprek tussen de twee leiders sinds Oekraïne vorige week in de Saoedische hoofdstad Riad akkoord ging met een Amerikaans voorstel voor een volledig staakt-het-vuren van dertig dagen. Dit op voorwaarde dat Moskou zo’n bestand gelijktijdig in acht neemt. Daar ging Moskou dus niet mee akkoord.
Poetin eist voor zo’n volledig staakt-het-vuren dat Oekraïne stopt met het mobiliseren en opleiden van nieuwe militairen. Ook mag Oekraïne geen wapensteun meer krijgen uit het buitenland.
Dit zou de Oekraïense landsverdediging zeer verzwakken. Oekraïne kampt met een tekort aan manschappen en de Amerikanen zijn de afgelopen jaren de belangrijkste wapen- en munitieleverancier van Oekraïne geweest. Al produceert Oekraïne inmiddels veel zelf, en krijgt het veel munitie uit Europa, de Amerikaanse wapen- en afweersystemen blijven cruciaal.
Verder herhaalde Poetin de absolute noodzaak van het elimineren van de „grondoorzaken” van het conflict tussen Rusland en Oekraïne. Poetin bedoelde daarmee eerder dat Oekraïne moet worden gedemilitariseerd, dat het land geen lid mag worden van de NAVO en dat de regering van president Zelensky verdwijnt.
De kans dat Oekraïne akkoord gaat met zijn eigen demilitarisering is op voorhand nihil. Andri Jermak, hoofd van het presidentiële kantoor van Oekraïne, herhaalde dinsdag dat Kyiv niet wil onderhandelen over zaken zoals het beperken van de omvang van de strijdkrachten of een neutrale status. In de ogen van Kyiv staat dat gelijk aan overgave aan Moskou.
Experts en analisten zijn het erover eens dat Kremlin er alles aan gelegen is om de vredesgesprekken zo lang mogelijk te rekken en er zo veel mogelijk concessies uit te slepen. Het militaire doel dat Moskou nastreeft is de onderwerping van Oekraïne. De maximalistische eisen van Poetin wijzen erop dat dit tevens het diplomatieke doel is dat Moskou nastreeft in de vredesonderhandelingen met Trump.
Oekraïne stelt in plaats daarvan voor dat een vredesovereenkomst gepaard gaat met het uitwisselen van krijgsgevangenen, het vrijlaten van burgers die Rusland in de bezette gebieden gevangen heeft genomen en de terugkeer van gedeporteerde kinderen.
Met name Oekraïense kinderen uit kindertehuizen zijn ondergebracht bij Russische gezinnen, waar ze onder zware druk staan om zich af te zetten tegen Oekraïne en de Russische identiteit aan te nemen.
IJshockeywedstrijden
Trump en Poetin spraken verder af dat de VS en Rusland de bilaterale betrekkingen willen verbeteren. Beide landen hebben baat bij betere verhoudingen in de toekomst, die zullen leiden tot „enorme economische deals” en „geopolitieke stabiliteit”, aldus het Witte Huis. Poetin opperde weer ijshockeywedstrijden tussen de VS en Rusland te organiseren en Trump heeft hiermee ingestemd.
Vertegenwoordigers van de Oekraïense regering waren dinsdag niet bij het gesprek betrokken. President Zelensky reisde naar Finland, waar hij woensdag een bezoek brengt aan president Stubb. „Europa hoort aan de onderhandelingstafel te zitten, en alles wat de Europese veiligheid aangaat moet samen met Europa worden besloten”, zei Zelensky volgens Sky News eerder op de dag.
Onder medestanders van Oekraïne klonk dinsdagavond al felle kritiek op de uitkomsten van het gesprek tussen Trump en Poetin. De Amerikaanse historicus en kenner van Oost-Europa Timothy Snyder noemde de uitkomst ,,volkomen voorspelbaar”. ,,Poetin verwerpt het onvoorwaardelijke staakt-het-vuren dat Oekraïne aanbood” terwijl hij er tegelijkertijd voor zorgt dat Trump ,,de Russische invasie makkelijker maakt en de Oekraïense soevereiniteit ontkent”.
„Rusland is niet geïnteresseerd in concessies”, stelt oud-diplomaat Boris Bondarev woensdag in NRC. „Rusland is geïnteresseerd in Oekraïne. En Poetin wil vrede op zijn voorwaarden. Terreinwinst is niet eens het belangrijkste. Het gaat om invloed. Hij wil dat de VS en Europa de Russische invloedssfeer erkennen en toegeven dat Rusland sterker is.” Volgens Bondarev is het Kremlin niet te verzadigen met terreinwinst: „De Krim, bijvoorbeeld, is volgens Poetin allang Russisch. Zodra je toegeeft, dan zal hij iets anders eisen. Iets wat nog niet van hem is.”
Het Kremlin maakte dinsdag ook bekend dat Oekraïne en Rusland woensdag ieder 175 krijgsgevangenen aan elkaar zullen overdragen. Dergelijke aantallen worden vrijwel maandelijks uitgeruild. In februari ging het om 150 aan beide zijden, in december kreeg Oekraïne 189 krijgsgevangenen terug.
Amerikanen beleggen en investeren, Europeanen sparen. Dat is geen antropologische observatie, maar een essentieel deel van de probleemdiagnose die economen en politici stellen over de Europese economie. Deze week krijgt een nieuwe poging om dat te veranderen vorm.
Woensdag presenteert de Europese Commissie een strategie om het geld in de Europese Unie meer te laten rollen. Bedrijven die willen groeien en innoveren moeten makkelijker toegang krijgen tot financiering. „De economie van de EU is al jaren structureel aan het onderpresteren”, schrijft de Commissie in een conceptversie van de plannen, in handen van NRC. „En dat is deels een gevolg van problemen met financiële bemiddeling.”
Anders gezegd: het geld is er wel, maar het landt niet op de juiste plek. Op dit moment laten de meeste Europese burgers hun geld – een duizelingwekkende som van 10 duizend miljard euro – sudderen op een spaarrekening, ook al levert dat weinig winst op en verdampt de waarde jaarlijks een beetje verder door inflatie. Banken zijn er volop, maar die zijn veelal gericht op leningen aan bedrijven van korte duur en met weinig risico.
Ondertussen blijven bedrijven die willen groeien, verstoken van het benodigde kapitaal om dat te doen. Als gevolg daarvan kunnen start-ups op enig moment niet doorgroeien – tenzij ze naar de VS verhuizen, waar de kapitaalmarkt dankzij durfinvesteerders en gewone beleggers beter functioneert. En het Europese geld volgt hen. Jaarlijks wordt 300 miljard euro aan spaargeld van huishoudens in de EU elders geïnvesteerd, zo schreef de Italiaanse oud-premier Enrico Letta vorig jaar in een advies.
Deze „groeiende mismatch”, zoals de Commissie het verwoordt, moet aangepakt worden door de losse Europese kapitaalmarkten beter te integreren. „We gaan spaargeld inzetten voor broodnodige investeringen”, zei Commissievoorzitter Ursula von der Leyen eerder deze maand. Doel: één hechte kapitaalmarktunie, inmiddels omgedoopt tot de Spaar- en Investeringsunie.
Grote oorlogskas
Complotdenkers grepen die aankondiging al aan om te speculeren over een Brusselse veelvraat die de spaarrekeningen van zijn burgers plundert. De werkelijkheid van de plannen is prozaïscher: de Commissie wil met name regelen dat investeren en beleggen aantrekkelijker wordt. Dat zou er ook toe moeten leiden dat burgers zelf profiteren, als hun geïnvesteerde geld beter rendeert.
Geld gaat in de EU niet snel de grens over, beleggers opereren vooral binnen hun landsgrenzen
Nu bestaan de kapitaalmarkten van de 27 EU-landen los van elkaar: geld gaat niet snel de grens over, beleggers opereren vooral binnen hun landsgrenzen. Door deze kleine en gefragmenteerde markt, vol kleine financiers, is het risicovol om geld in een jong bedrijf met grootse plannen maar een ongewisse toekomst te steken. In de Verenigde Staten, waar een aantal partijen met een grote oorlogskas veel geld te verdelen heeft, is zo’n risico sneller behapbaar.
Het samenbrengen van de kapitaalmarkten is een logische oplossing – en het is dan ook geen nieuw idee. Al in 2015, 2020 en 2024 deden de voorgangers van de huidige Europese Commissie ronkende aankondigingen. Toch liep het steeds weer spaak. Zo is het kleine Luxemburg, met veel financiële instellingen binnen zijn landgrenzen, bang dat het toezicht dat vereist is voor een goedlopende gezamenlijke kapitaalmarkt leidt tot meer en centraal toezicht. Ook andere, vaak kleine landen willen hun eigen toezicht niet graag opgeven.
De huidige Commissie zet in de strategie vooral wat aarzelende eerste stappen. Zo is er enthousiasme over de rol die pensioenfondsen, zoals in Nederland, kunnen spelen als grote geldverstrekkers voor het bedrijfsleven, maar vooralsnog weinig concrete actie. De strategie pleit voor één sterke toezichthouder, maar pas volgend jaar komt er wetgeving voor „beter geïntegreerd en geharmoniseerd toezicht”. Dat zal niet eenvoudig worden: de bestaande overkoepelende Europese toezichthouder, de ESMA, hengelt openlijk naar een grotere rol naar het voorbeeld van de Amerikaanse SEC, maar stuit nu al op veel weerstand.
Lees ook
‘Willen we een Europese kapitaalmarkt? Dan moeten we eerst in Amsterdam aan de slag’
Nederland probeert alvast een pioniersrol te nemen in de discussie die de komende maanden opnieuw zal oplaaien onder de EU-landen. Deze week nam minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) een voorschot op het Commissievoorstel door met eigen plannen te komen. In een brief aan de Tweede Kamer bepleit hij onder meer het standaardiseren van faillissementsrecht in de EU. Dat was tot nu toe een heet hangijzer, omdat landen het liefst niets aan hun eigen wetgeving veranderen. Ook wil Heinen dat het fiscaal aantrekkelijker wordt om binnen de EU te beleggen.
De hoop van de Commissie is dat het debat over concurrentiekracht en de wispelturigheid van de wereldeconomie sinds het aantreden van de Amerikaanse president Trump helpen om de kapitaalmarkt nu wel op gang te krijgen. Misschien helpt een blik op de beurzen ook: daar presteren Europese aandelen sinds enkele maanden veel beter dan Amerikaanse aandelen.
