Het geluid van een koffiemolen vult de Haagse koffiezaak annex koffiehandel Roast Factory. Laptopwerkers en andere gasten zitten aan witte tafeltjes met kop of mok. Het geroezemoes mengt met het gebrom van de koffiemachine – de bekende soundtrack van de vroege ochtend. Maar hoelang nog? Tegenvallende koffieoogsten drijven de prijzen op de internationale markten op. Hoe duur wordt de koffie straks geschonken?
Internationaal groeit de koffieafzet al jaren; de afgelopen twee decennia met jaarlijks 2 procent. Vorig jaar bedroeg de wereldproductie ruim tien miljard kilo koffiebonen. Maar ’s werelds grootste producenten Brazilië en Vietnam, samen goed voor de helft van de wereldoogst, lijden onder ernstige droogte. De Amazone stond dit jaar in Brazilië op het laagste punt sinds de eerste riviermeting in 1902, en de koffieplantages in het zuidoosten van het land verdorren en verschroeien. De huidige oogst valt zwaar tegen, die van volgend jaar loopt gevaar.
Dat leidt tot paniek onder koffiehandelaren. Op de termijnmarkt sluiten ze koffiecontracten af voor latere aankoop en levering. Daarmee speculeren ze op toekomstig aanbod. De verwachte tekorten hebben de prijzen op de koffiebeurs van New York, waar de meeste ruwe koffie wordt verhandeld, omhoog doen schieten. De gemiddelde prijs per pound (454 gram) lag in november op 2,70 dollar, bijna twee derde meer dan de 1,75 dollar die koffie een jaar eerder kostte. Deze maand zag ook de hoogste dagprijs sinds 1977 met 3,10 dollar.
Verpakkingen verkleinen
De hogere prijs is nog niet terug te zien in supermarkt of café. „We verwachten dat de consument deze prijsstijging over zes tot negen maanden gaat merken”, zegt Carlos Mera, marktanalist bij de Rabobank. Voedingsbedrijf Nestlé, eigenaar van merken als instantkoffie Nescafé, heeft al aangekondigd prijzen te verhogen en verpakkingen te verkleinen.
Ook de horeca verwacht prijsstijgingen, maar denkt dat de klandizie ook bij duurdere koffie wel blijft komen. Stefan Coster, eigenaar van de Roast Factory: „Wij merken dat onze afnemers in de horeca zeggen: het zij zo, dan wordt de koffie maar duurder.”
In de supermarkt ligt dat anders. Daar telt de prijs meer dan de smaak, aldus marktanalist Mera. Mogelijk kiezen de supermarktketens dan voor mindere kwaliteit om de kosten te drukken. Coster: „Ik ben bang dat er straks alleen nog maar heel goedkope en heel dure koffie is, en dat het middensegment wegvalt.” Mera ziet het minder dramatisch: „Koffieprijzen fluctueren altijd sterk.”
Toch is niet iedereen ervan overtuigd dat de huidige prijsontwikkeling binnen de normale fluctuaties valt. In 2016 waarschuwden wetenschappers dat klimaatverandering het gebied dat geschikt is voor koffieteelt tegen 2050 kan hebben gehalveerd.
En dat is niet slechts bangmakerij, zegt Niels Anten, hoogleraar gewasecologie bij Wageningen University & Research. „Als we niet snel iets veranderen, gaan we naar een wereld toe waarin koffie voor velen onbetaalbaar wordt.” En dat zal een grote verandering teweeg brengen in de wereldwijde koffiecultuur.
Veeleisend plantje
Coffea kent bijna 140 soorten, die vooral in Afrika voorkomen. De pitten in de besjes van de plant eindigen in het koffiezetapparaat, na fermenteren, drogen en roosteren. Van al die soorten zijn er twee enorm populair: de verfijnde arabica, die in Europa het liefste gedronken wordt, en de mindere robusta, die vooral eindigt in instantkoffie.
In de ideale wereld zou de koffieteelt nu Brazilië en Vietnam verlaten en verkassen naar gebieden die minder gevoelig zijn voor klimaatverandering.
Maar koffie is kieskeurig en dat geeft telers weinig speelruimte. Koffie, en vooral de arabicavariant, is een veeleisend plantje. Het groeit alleen boven de 1.200 meter, heeft een stabiel en warm – maar niet te warm – klimaat nodig, en krijgt snel dorst. Hitte, droogte en overstroming zijn funest.
Ook lastig is dat koffieplanten drie jaar nodig hebben voor ze hun eerste bessen produceren. De Wageningse hoogleraar Anten: „De koffieplant ‘veredelen’ om klimaatresistente versies te maken, gaat een stuk langzamer dan bij een gewas als tarwe, dat elk jaar een nieuwe generatie oplevert.” Geschiktere koffieplanten kweken, vergt dus tijd. En die is beperkt nu de sector onder zware druk staat. Anten: „Het wordt, heel snel, steeds moeilijker om onze koffiecultuur te behouden.”
Bomen planten
Dus moeten miljoenen koffieboeren nu vooral zelf manieren vinden om zich aan te passen. Coster breekt een lans voor de boeren bij wie hij rechtstreeks inkoopt: „Wie zich alleen richt op opbrengst, wordt het hardst getroffen bij extreem weer”, vertelt hij. „Ónze boeren planten bijvoorbeeld bomen op hun velden. Dit kost ruimte en geld, maar zorgt voor een buffer tegen weersextremen. De schaduw van bomen helpt tegen de hitte, hun wortels houden vocht in de bodem tijdens droogte, en zorgen ervoor dat de aarde niet wegspoelt bij overstromingen.”
Maar niet elke boer is bereid tot aanpassing aan klimaatverandering. De grootschalige koffieteelt blijft vooralsnog op oude voet doorgaan. „Op dit moment zien we geen grote investeringen in klimaatbestendige oplossingen”, concludeert Carlos Mera. De analist ziet de koffieprijzen komend jaar niet dalen.
Stefan Coster van Roast Company zegt niet ongerust te worden van een aanhoudend hoge koffieprijs. „De huidige generatie is opgegroeid met koffie. Die wil gewoon dat bakkie blijven halen.”
Faisal (38), een van zijn gasten, bevestigt dat. Hij zit aan een kopje cafeïnevrije koffie en lacht. „Al gaat het op de dubbel. Ik blijf terugkomen.”
