Drone-incident toont risico escalatie Rusland-Amerika

De botsing van een Russisch gevechtsvliegtuig met een Amerikaanse drone, dinsdag in internationaal luchtruim boven de Zwarte Zee, is het eerste fysieke militaire treffen tussen Amerika en Rusland sinds het begin van de Russische aanval op Oekraïne in februari vorig jaar. Het incident, waarbij de onbemande, op afstand bestuurde MQ-9 Reaper-drone in zee is gestort, maakt tevens duidelijk hoe explosief de situatie is. Het neerstorten van een bemand militair vliegtuig zou het gevaar van escalatie nog veel groter maken. Zeven vragen.

1 Wat doet zo’n drone boven de Zwarte Zee?

Drones vliegen niet erg snel maar kunnen vanaf een hoogte tot vijftien kilometer langdurig (tien uur of meer) gronddoelen haarscherp in beeld brengen met hun geavanceerde radar en andere sensoren. De Amerikaanse strijdkrachten bezitten alleen al meer dan driehonderd drones van het type MQ-9, zowel onbewapende als een met raketten uitgeruste versie, die vaak in Afghanistan en Irak is ingezet. De neergestorte MQ-9 was onbewapend. De Britten vliegen ermee, en sinds vorig jaar heeft ook de Nederlandse luchtmacht vier MQ-9’s in gebruik, onder meer voor het opsporen van drugssmokkelaars in het Caraïbisch gebied.

Amerikaanse (onbewapende) Reapers maken sinds lang voor de Russische invasie van Oekraïne deel uit van een gemengde vloot kleine en grotere vliegtuigen waarmee NAVO-landen Russische troepenbewegingen en elektronische communicatie bijna permanent observeren. Ze doen dat vanuit Pools, Lets of Roemeens luchtruim, of boven de internationale wateren van Oostzee of Zwarte Zee.

2 Wat heeft Rusland tegen zulke vluchten?

Rusland gaat er – zo goed als zeker terecht – van uit dat die militaire informatie gedeeld wordt met Oekraïne, dat er militair voordeel uit haalt. Of de NAVO de Oekraïense vuurleiding er in real-time mee bedient, zoals Moskou beweert, is niet bekend. Rusland probeert al langer en steeds agressiever zulke observatievluchten in internationaal luchtruim te hinderen of te verjagen door zijn gevechtsvliegtuigen dichtbij manoeuvres te laten maken. Na zo’n incident volgt meestal een NAVO-persbericht over ‘onprofessioneel gedrag’ van de Russische piloten en een waarschuwing voor het risico van een botsing.

3 Wat gebeurde er dindag precies boven de Zwarte Zee?

Twee Russische Su-27 Flanker-gevechtsvliegtuigen onderschepten dinsdag een Reaper boven de Zwarte Zee en vlogen er een paar keer rakelings langs, zoals (door Rusland vrijgegeven) video’s tonen. Volgens de Amerikanen loosden ze eerst kerosine voor de Reaper en raakte daarna een van de gevechtsvliegtuigen de propeller van de drone, die daarna hoogte verloor en in zee terecht kwam. „Het patroon suggereert dat dit een manoeuvre was die fout ging en tot een botsing leidde”, zei Dara Massicot, analist bij de Amerikaanse militaire denktank Rand die eerder een studie publiceerde naar wat eufemistisch Russische ‘coercive signalling’ (dwingend signalen geven) heet. Maar dat de Su-27 de drone „doelbewust een zetje heeft gegeven”, kan volgens haar niet worden uitgesloten, zei ze op Twitter. Volgens onbevestigde berichten is dinsdag een Su-27 met schade geland op een Russische militaire basis Krim.

4 Hoe reageert Rusland?

Volgens de Russen vloog de drone zonder transponder (een elektronisch ‘baken’ dat hem voor radar identificeert) richting Russisch gebied. En zonder Russische inmenging of contact zou de drone na een reeks grillige bewegingen zelf hoogte hebben verloren. De Russische ambassadeur in Washington, Antony Antonov, sprak dinsdag van een Amerikaanse „provocatie”, maar zei woensdag „constructief overleg” te hebben gehad en „geen confrontatie” met de VS te wensen.

5 Waar stortte de MQ-9-drone in zee neer?

Het incident zou hebben plaatsgevonden ten zuidoosten van Slangeneiland, een strategisch gelegen Oekraïens eilandje, dat tussen februari en juni vorig jaar door Rusland werd bezet. Afgaande op eerdere vliegpatronen van Amerikaanse drones, is het goed denkbaar dat de Reaper heen en weer vloog voor de marinebasis van Sebastopol, op de door Rusland sinds 2014 bezette Krim.

6 Kan de drone uit zee worden geborgen?

Nee, en volgens een Amerikaanse regeringswoordvoerder zal dat mogelijk nooit gebeuren, omdat het toestel volgens hem „in zeer diep water” is terecht gekomen. De VS hebben ter plekke ook geen eigen bergingsschepen. Voor de Russen ligt dat anders en zij hebben bovendien vast belangstelling voor de elektronica en sensoren aan boord van de drone. „Ik weet niet of we [de drone] kunnen bergen, maar we zullen het zeker proberen”, zei Nikolai Patroesjev, voorzitter van de Russische Veiligheidsraad, tegen de Russsische televisie. De Amerikanen hebben al eerder MQ-9’s verloren, onder meer in Afghanistan. Volgens de Witte Huis-woordvoerder is er tijdens de „gecontroleerde daling” van de drone alles aan gedaan om te voorkomen dat er gevoelige informatie in verkeerde handen zou vallen.

7 Wat betekent dit incident voor de relatie VS-Rusland?

Het lijkt er sterk op dat Rusland en de VS blij zijn dat het dit keer zonder doden is afgelopen. Beide partijen lijken er in hun toonzetting alles aan te doen om verdere escalatie te voorkomen. Dat gebeurde al eens eerder. Bij een incident boven de Zwarte Zee vuurde een Russische jager in oktober vorig jaar een luchtdoelraket af in de buurt van een Brits elektronisch spionagevliegtuig. Volgens de Britten was dat „door een technische storing” gebeurd. Wel laten de Britten hun elektronische verkenners boven de Zwarte Zee sindsdien door gevechtsvliegtuigen escorteren.