Het was typisch VVD, hoe de partij maandag op het einde van een nieuwsluw Pinksterweekend media-aandacht trok met een boodschap die na de val van het kabinet politiek onvermijdelijk was geworden. De VVD zal na de komende verkiezingen niet opnieuw regeren met de PVV van Geert Wilders. De PVV-leider is een „wegloper” en „neemt geen verantwoordelijkheid”, zei VVD voorvrouw Dilan Yesilgöz in interviews met De Telegraaf en RTL.
Met het opnieuw uitsluiten van de PVV hoopte de VVD-partijtop interne onrust in de aanloop naar het partijcongres van deze zaterdag te smoren. Die achterban is echter nog steeds diep verdeeld over hoe nu verder, blijkt uit kiezersonderzoek en gesprekken met VVD’ers. Die verdeeldheid gaat vooral over de vraag of de VVD nu afstand moet nemen van wat critici zien als de rechts-populistische koers die Yesilgöz twee jaar geleden heeft ingezet, en of de liberalen bereid moeten zijn om samen te werken met GroenLinks-PvdA.
VVD-raadslid Haitske van de Linde uit Hilversum vindt het echt tijd voor een andere koers. Zij is actief bij De Nieuwe VVD’ers, een van de netwerken in de partij die een terugkeer naar een volwaardig liberale koers bepleiten. Van de Linde ergert zich al jaren aan wat ze „fastfoodpolitiek” noemt: bij de VVD draait het te veel om strategie en beeldvorming, en te weinig om de inhoud.
Van de Linde ziet dit terug in de manier waarop partijleider Yesilgöz de PVV en Wilders nu uitsluit. „Ik hoor vooral dat de PVV onbetrouwbaar is. Maar ik hoor geen inhoudelijke bezwaren, niets over de universele mensenrechten waar wij als VVD voor staan.” En juist op dat punt zou de VVD in tijden van geopolitieke onzekerheid, veel duidelijker moeten zijn vindt Van de Linde. „We hebben een principiële afbakening nodig. Laten we uitspreken dat we nooit meer samenwerken met partijen die onze rechtsstaat en democratie ondermijnen.”
Geen spijt
Zo’n inhoudelijke draai is voor Yesilgöz moeilijk, omdat zij die principiële bezwaren tegen samenwerking met Wilders nooit had. Als kersvers partijleider hief ze de blokkade van de PVV in de zomer van 2023 op, waarna ze in de formatie koos voor een rechts kabinet om een strenger asielbeleid mogelijk te maken. Van die keuze heeft ze nog altijd geen spijt, schreef Yesilgöz deze week op de VVD-site. Er zou geen „fundamenteel verschil van inzicht” zijn geweest met de PVV, hoewel het tienpuntenplan dat Wilders indiende veel verder ging dan het VVD-verkiezingsprogramma en tal van niet-rechtsstatelijke en onuitvoerbare voorstellen bevatte, zoals het sluiten van de grenzen voor alle asielzoekers.
Opinieonderzoeker Peter Kanne van Ipsos I&O snapt niet dat Yesilgöz geen afstand neemt van deze PVV-voorstellen. „Juist nu kan ze laten zien dat de VVD nog wel om de rechtsstaat geeft. Als je blijft meegaan in PVV-retoriek, loop je opnieuw in het populistische mes.” Kanne wijst op het gevaar dat het opnieuw groot maken van het thema migratie vooral Wilders voordeel kan opleveren in de campagne, zoals ook in 2023 gebeurde. Yesilgöz kan zich daarom beter op andere speerpunten van de VVD concentreren, denkt Kanne. „Denk aan defensie en de dreiging van Rusland, en een mogelijke economische crisis. Op die thema’s wordt de VVD als stabiele bestuurderspartij traditioneel vertrouwd.”
Kiezersonderzoek van Ipsos I&O laat een gemengd beeld zien als het om de prioriteiten van VVD-kiezers gaat. De economie is de belangrijkste reden voor VVD’ers om voor die partij te kiezen, bleek uit de meest recente peiling van Ipsos I&O. Maar immigratie scoort het hoogste als VVD-kiezers wordt gevraagd wat voor de politiek nu de belangrijkste kwestie is om te aan te pakken.
‘Grote teleurstelling’
Voor de rechterflank van de VVD is dat reden om het thema in de concurrentiestrijd met de PVV niet los te laten, zegt de Twentse VVD’er Reinier Geerligs, voorzitter van het netwerk Klassiek Liberaal. Geerligs was groot voorstander van de samenwerking met de PVV en noemt het „een grote teleurstelling” dat Wilders het kabinet liet vallen.
Yesilgöz moet haar rechtse koers nu niet bijstellen, vindt Geerligs. „Ze heeft de VVD weer kleur op de wangen gegeven.” Klassiek Liberaal vindt dat de VVD in het demissionaire kabinet haast moet maken met het nog voor de verkiezingen behandelen van de asielwetten die PVV-minister Marjolein Faber achterlaat. „Je moet op asiel gewoon uitgaan van eigen kracht. Als we met die wetten nu gaan leveren, ben ik ervan overtuigd dat we kiezers van de PVV kunnen terughalen.”
De discussie over de koers hangt samen met de vraag met welke partijen de VVD straks in een kabinet kan samenwerken. Geerligs vindt het uitsluiten van de PVV „onverstandig” en Klassiek Liberaal wil absoluut geen samenwerking met GroenLinks-PvdA. Volgens Geerligs zijn de verschillen tussen VVD en de linkse combinatie „ontzettend groot” als het gaat om onderwerpen als migratie, economie, defensie, veiligheid en de steun voor Israël. „Timmermans zegt dat hij geen millimeter wil opschuiven naar rechts. Ik zie met lede ogen aan hoe de PvdA wordt overgenomen door de radicalen van GroenLinks.”
Harde persoonlijke aanval
Het sentiment dat Geerligs verwoordt leeft breder onder de VVD-achterban. Ondanks de kabinetsval willen nog altijd meer VVD’ers met de PVV samenwerken (18 procent) dan met GroenLinks-PvdA (9 procent), blijkt uit het Ipsos I&O-onderzoek. 56 procent wil expliciet niet met links gaan regeren. Het laat zien hoe moeilijk de strategische spagaat is waarin Yesilgöz zich na het uitsluiten van de PVV bevindt. Ze sprak zelf deze week ook over „links radicalisme” en schreef dat de fusie met GroenLinks „de PvdA uit het midden van de Nederlandse politiek heeft gerukt”. En in het Kamerdebat over de val van het kabinet viel Yesilgöz Timmermans persoonlijk hard aan.
Onverantwoord, vindt opinieonderzoeker Kanne. „Hou op te doen alsof Timmermans Nederland naar de kloten helpt.” Het is juist aan politiek leiders als Yesilgöz om aan het begin van een nieuwe campagne de politieke polarisatie te doorbreken, zegt Kanne. „De VVD stond altijd voor een land waarin we coalities en compromissen sluiten. Dat is hoe Nederland werkt, en ik ben ervan overtuigd dat kiezers dat uiteindelijk ook zullen belonen.”
