N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Muziek bepaalt het leven van altvioliste Ewa Maria Wagner. Aflevering 3: Paganini Caprices.
‘Helaas moet ik hier nog zeker één week blijven, verschrikkelijk”, zegt mijn vriendin als ik haar bezoek in het revalidatiecentrum. Ik kan haar bekommernis niet echt delen, het interieur is luxueus met de grote palmen in de hal en het personeel is buitengewoon aardig. Ze buigt zich in de rolstoel naar me toe: „Wil je iets voor me doen? Eind deze maand moet een leerling van mij toelatingsexamen doen voor het conservatorium, voor de tweede keer al. Professionele violist worden is zijn levensdroom, hij wil het maar niet opgeven.” Ze legt haar hand op de mijne. „Zou je hem een paar lessen willen geven totdat ik hier weg kan?” Ik kijk haar verbaasd aan, en zeg: „Maar ik speel geen viool!” Ze knijpt in mijn vingers. „Je bent musicus, dat volstaat.”
Twee dagen later pakt de jongen in mijn studeerkamer verlegen zijn viool uit, vraagt niets en begint meteen te spelen. Ik raad Paganini, maar welke van de 24 caprices? De viool is niet best, maar zijn vingers vliegen buitenissig licht over de snaren, werken extreem goed samen met de strijkstok en dwingen het instrument zich beter voor te doen dan het eigenlijk is. Mijn reserve bezwijkt voor de wonderlijke klanktaal die niet alleen mij in verrukking brengt. Mijn mond klapt open als mijn kat snorrend zijn lichaam in een cirkel vouwt en luistert. Dat doet hij nooit bij mij! Paganini’s briljante vioolloopjes lijken nu op rollende steentjes die mijn kat – zich van links naar rechts wentelend – met alle vier zijn pootjes genotvol probeert te pakken. Mijn enthousiasme voor de jongen bekoelt: waarom doet die snoezepoes dat nooit bij mij?
Na een uur intensieve vioolles (en het jaloersmakende poezengeluk) vraag ik zo onverschillig mogelijk: „Grappig die voorkeur van de kat voor je vioolspel.” Maar omdat hij ook nog eens kopjes aan de jongen geeft, verzwijg ik dat mijn kat niet van mijn altviool houdt.
„Ik ben dol op katten”, glimlacht de jongen en aait mijn lieveling, „Ken je de Fantasia dei Gatti?”
Nee, schud ik resoluut mijn hoofd.
„Augustin Hadelich, ooit wonderkind, nu een bekroonde violist en een kattenliefhebber, heeft een animatiefilmpje opgenomen waarin hij de 17de caprice speelt voor een stel dansende katten. Hij is mijn idool.”
„Vanwege het filmpje?” vraag ik.
„In zijn jeugd”, de jongen wordt alweer door de sprong van mijn kat op zijn schoot afgeleid, „raakte Hadelich zwaargewond bij een brand. De kans dat hij violist zou worden, was nihil. Hij wilde maar niet opgeven.”
Wordt het weer Engeland? Toch favoriet Spanje? Of kan Nederland verrassen, zoals in 2017? Zulke vragen zullen de komende weken centraal staan tijdens het Europees Kampioenschap voetbal voor vrouwen in Zwitserland. Maar om te begrijpen wát er op de velden precies gebeurt, is een andere vraag misschien wel relevanter: hoe heeft het vrouwenvoetbal zich ontwikkeld?
NRC onderzocht die vraag met databureau Opta. De onderzoekers analyseerden cijfers van de laatste zes eindtoernooien: van het EK 2013 tot en met het WK in 2023. Daarnaast keek NRC naar de technische rapporten die voetbalbond FIFA tijdens en na grote toernooien publiceert, waarin oud-spelers, trainers en andere specialisten technische en tactische trends duiden.
De ontwikkelingen die daaruit naar boven komen, waren zelden in één toernooi ineens zichtbaar. Maar wie over een langere periode kijkt, ziet dat, en hóe, het vrouwenvoetbal vooruit gaat. Het spel wordt technischer, teams en speelsters zijn tactischer gaan spelen én Nederlandse voetbalsters spelen een steeds grotere rol in het Europese clubvoetbal.
1. Het voetbal wordt technischer
Voetbal is een spel van continue beweging, van spelers die acties maken, die de bal rondspelen, van schoten die doelpunten moeten worden. Dat vraagt om technische beheersing: de bal moet doen wat spelers willen. „Aan de data is af te lezen dat het vrouwenvoetbal in de breedte steeds technischer wordt. Waar eerder nog een paar speelsters over een goede basistechniek beschikten, is dat nu eerder regel dan uitzondering,” zegt Kasper Spruijt van Opta.
Allereerst durven speelsters meer dribbels in te zetten én zijn ze er beter in geworden tegenstanders te passeren. Sinds het WK in 2015 nam het aantal dribbels met een derde toe. En het aantal geslaagde dribbels steeg zelfs met bijna tweederde. Gemiddeld werden er tijdens wedstrijden op het WK 2023 negen dribbels méér ingezet dan acht jaar eerder (45,5). En gemiddeld slaagden er ook bijna negen meer (21,9).
De technische ontwikkeling is ook te zien aan het niveau van de schoten die speelsters afvuren. Het is waar wat Johan Cruijff ooit zei: je moet schieten om te kunnen scoren. Maar schieten alleen is niet voldoende: het gaat ook om hoe góed een schot is. Is het een wilde, ongeplaatste poging van dertig meter, of een beheerst schot gericht op een plek waar de keeper moeilijk bij kan?
Speelsters doen dat eerste steeds minder en dat laatste steeds beter, blijkt uit de cijfers. Op het EK 2013 kwam nog bijna de helft van alle schoten van buiten de zestien. Op het WK tien jaar later ging het om ongeveer een derde. Het effect: het aantal schoten dat erin gaat, is fors gestegen, met ruim een kwart (van ongeveer acht procent naar ruim tien procent). Het aantal doelpunten nam in die periode met veertien procent toe.
Tegelijkertijd zijn keepsters óók steeds beter geworden in het voorkomen van doelpunten. Een goede manier om daarnaar te kijken is het zogeheten ‘post shot expected goal’, een maatstaf die uitdrukt hoeveel doelpunten een keeper heeft voorkomen op basis van de kwaliteit van de schoten die zij te verwerken heeft gehad. Het is een verdieping van het bekende ‘expected goals’, dat op basis van onder meer de locatie van het schot de kans uitdrukt dat een bal erin gaat. Bij een strafschop is dat bijvoorbeeld gemiddeld 78 procent, bij een schot van buiten de zestien meter minder dan 1 procent.
Maar of een bal erin gaat, is ook afhankelijk van waar het schot op gericht is en waar de keeper staat. Post shot xG kijkt houdt daar rekening mee. En dan kunnen die kansen heel anders zijn: een strafschop die in de kruising wordt geschoten, gaat er bijvoorbeeld in 99 procent van de gevallen in. Als de keeper die bal tóch weet te pakken, dan heeft zij 0,99 doelpunt voorkomen.
En dat voorkomen lukt steeds beter. Op het WK 2015 voorkwamen keepsters nog gemiddeld 0,06 doelpunten per wedstrijd. Op het WK acht jaar later was dat vervijfvoudigd: gemiddeld voorkwamen ze 0,3 doelpunten per wedstrijd.
2. Spelers passen meer en beter
Analisten noemen het vaak het belangrijkste onderdeel van voetbal: de bal ‘naar de juiste kleur spelen’. Nogmaals Cruijff: „Als wij de bal hebben, kunnen hun niet scoren.”
Speelsters worden steeds beter in het uitvoeren van dat principe. Ze passes meer (op het WK 2023 ruim 10 procent meer dan op het WK 2015). En de nauwkeurigheid van die passes is gelijk gebleven: gemiddeld komt ongeveer drie op de vier passes aan bij een medespeler. De kwaliteit van de passes lijdt dus niet onder de toename van de kwantiteit.
Misschien wel belangrijker: teams houden de bal ook steeds meer in bezit. Een manier om daarnaar te kijken, is het aantal sequences of ‘passketens’: het aantal passes dat teamgenoten achter elkaar kunnen spelen zonder de bal te verliezen. Op het WK 2015, toen deze maatstaf voor het eerst volledig werd bijgehouden, lukte het gemiddeld 6,7 keer per wedstrijd om minstens tien passes naar elkaar te spelen. In 2023 waren er per wedstrijd gemiddeld ruim elf ‘passketens’ van minstens tien passes. Een trend die niet alleen bij de vrouwen te zien is, zo merkt Spruijt op: „Net als bij de mannen is het spel bij de vrouwen geduldiger en preciezer geworden. Geen kick-and-rush meer met lange ballen, maar steeds meer met korte passes.”
3. Teams jagen beter de tegenstander af
Tegelijkertijd is het tegenovergestelde ook waar: teams slagen er steeds beter en steeds georganiseerder in om de bal af te pakken van de tegenstander. Die georganiseerde ‘pressing’ is één van de grootste ontwikkelingen in het mondiale voetbal van deze eeuw: teams zijn minder afwachtend geworden en jagen tegenstanders meer op.
Eén manier om dat in cijfers uit te drukken is door te kijken naar het zogeheten ‘PPDA’, of ‘passes per defensive action’: hoeveel passes kan een team spelen voordat ze worden onderbroken door een tackle of interceptie? Hoe lager de ‘PPDA’, hoe agressiever een team druk zet. Tussen het EK 2013 en het WK 2023 daalde het gemiddelde PPDA per wedstrijd van 12,7 naar 10,0. Dat klinkt misschien niet als een grote ontwikkeling, maar het betekent dat teams gemiddeld zo’n 20 procent minder passes kunnen geven voordat tegenstanders een verdedigende actie inzetten.
Die ontwikkeling wordt nog beter zichtbaar in het aantal ballen dat teams ‘hoog’ op het veld veroveren, in wat door analisten het ‘aanvallende derde van het veld’ wordt genoemd: de pakweg dertig meter vanaf de achterlijn van het team in balbezit. Waar er op het WK 2015 per wedstrijd gemiddeld acht balheroveringen waren in dat deel van het veld, waren het er op het WK acht jaar later zo’n 13 per wedstrijd.
„Dat laat zien dat de sport een stuk volwassener is geworden”, zegt Spruijt van Opta, „want zo georganiseerd afjagen vraagt enorm veel discipline en trainingsuren.”
Dat teams er beter in slagen om de bal van de tegenstander af te pakken, komt doordat ze veel georganiseerder druk zetten. Dat betekent niet per se dat ze ‘hoog’ de tegenstander afjagen, bijvoorbeeld door ze klem te zetten rond hun eigen strafschopgebied. Het betekent vooral dat teams meer volgens een duidelijk plan druk zetten: welke spelers moeten waar staan, wat zijn ‘triggers’ waarop een team massaal de tegenstander begint af te jagen en insluit, zodat die geen mogelijkheden meer heeft om de bal af te spelen?
Die georganiseerde pressing was één van de grootste ontwikkelingen op het WK 2023, merkten de analisten van de technische commissie van de FIFA naderhand op. Teams lieten de tegenstander weliswaar wat verder op het veld komen, maar grepen vervolgens gestructureerd in.
Een goed voorbeeld was een doelpunt van Japan tegen Spanje. De Japanners stonden zeer georganiseerd: met vijf verdedigers op één lijn, daarvoor vier middenvelders, ook op één lijn, en daarvoor één spits. Ze lieten de Spanjaarden rustig rondspelen, totdat de rechtsbuiten de bal kreeg.
Dat was het moment waarop de linksback van Japan ‘instapte’, ondersteund door twee middenvelders. Op hoge snelheid zetten ze de Spanjaarden klem. De spits sneed ondertussen de passlijnen af, waardoor de centrale verdediger van Spanje werd gedwongen een risicovolle pass vooruit te geven – die werd onderschept. Op rechts stoomde een Japanse middenvelder op. Ze kreeg de bal en schoot raak.
4. Teams zijn tactisch flexibeler
Het succes van dat georganiseerde afjagen zegt iets over de tactische ontwikkeling in het vrouwenvoetbal: teams spelen nadrukkelijker volgens een bepaald idee en slagen erin dat uit te voeren.
Maar teams zijn ook flexibeler in het aanpassen van hun tactiek als ze merken dat het spelbeeld tijdens een wedstrijd daarom vraagt, zagen de FIFA-analisten tijdens het WK 2023. Teams proberen daarmee zwaktes in hun eigen tactiek te ondervangen, of juist zwaktes bij een tegenstander uit te buiten.
Jill Ellis, die als bondscoach van de Amerikaanse vrouwen twee keer op rij het WK won, constateerde dat teams „zich beter aanpassen om naar hun krachten te spelen, maar ook om tegenstanders te manipuleren”. Grote teams gebruikten volgens haar meer verschillende strategieën om tegenstanders te verslaan.
Hoe dat kan uitwerken, was tijdens recente interlands van Oranje te zien. Schotland kwam er in het eerste deel de oefenwedstrijd niet aan te pas. Totdat, live op tv te zien, de Schotse bondscoach ingreep: met een tactiekbord in de hand zette zij haar team om, en daarmee de wedstrijd – Nederland verloor de controle. En tegen Duitsland begon Nederland in een 5-3-2 formatie, maar ging het tijdens de wedstrijd over naar een 4-3-3. Dat toont dat speelsters tactisch kunnen switchen tussen meerdere formaties, meerdere posities en meerdere rollen.
5. Nederlanders doen er meer toe in het Europese clubvoetbal
Eén reden daarvoor lijkt te zijn dat Nederlandse speelsters een grotere rol spelen in het Europese clubvoetbal en daardoor meerdere stijlen gewend zijn. Het Nederlandse team dat in 2017 verrassend Europees kampioen werd, werd gedragen door een handjevol topspeelsters als Vivianne Miedema, Lieke Martens en Shanice van de Sanden.
Acht jaar later ontbreekt het aan absolute toppers, maar is de basis breder: méér Nederlandse speelsters voetballen op een hoog, internationaal niveau. Neem de Women’s Super League, de hoogste Engelse competitie, de sterkste clubcompetitie van Europa. Uit geen ander land (behalve Engeland) kwamen speelsters afgelopen seizoen tot zoveel wedstrijden (237), basisplaatsen (193), speelminuten (16.882) en doelpunten (33) als uit Nederland.
Of neem de Champions League. Het afgelopen seizoen kwamen daar veertien Nederlanders in actie voor een buitenlandse club. Dat is meer dan in de voorgaande vijftien seizoenen. Twee Nederlanders wonnen het toernooi met Arsenal: Daphne van Domselaar en Victoria Pelova. Hun coach: de Nederlandse Renée Slegers. En ook Nederlandse teams doen het beter in dat toernooi: Ajax en FC Twente scoorden én wonnen in de laatste twee edities bijna evenveel als Nederlandse teams in alle seizoenen daarvoor bij elkaar.
Volgens Spruijt toont dat de „enorm sprong” die het Nederlandse vrouwenvoetbal na het succes van 2017 heeft gemaakt. „Daar zie je nu het effect van.”
De beslissing van de Amerikaanse president Donald Trump om een groot deel van hun subsidies voor buitenlandse hulp te schrappen, kan mogelijk tot veertien miljoen extra doden leiden de komende vijf jaar. Dat blijkt uit een nieuw onderzoek gepubliceerd in het medische vakblad The Lancet.
De wetenschappers schatten dat de USAID-financiering 91 miljoen doden heeft voorkomen tussen 2001 en 2021. Dat Trump de hulp grotendeels schrapt, kan leiden tot de dood van 4,5 miljoen kinderen de komende vijf jaar – jaarlijks zijn dat er zo’n 700.000.
Alhoewel het onderzoek slechts een prognose is, zijn de gevolgen van de opgeschorte USAID-projecten nu al voelbaar in verschillende regio’s van de wereld. Zo zijn er meerdere voorbeelden bekend van de ontketende chaos in de mondiale humanitaire hulp. Uit een reportage in de Amerikaanse krant The Washington Postblijkt dat baby’s stilletjes omkomen van de honger in Soedan, nadat door de VS gesteunde gaarkeukens gedwongen moesten sluiten.
NRC sprak in mei met Soedanese vluchtelingen in Egypte voor wie medische behandelingen zijn stopgezet als gevolg van grote financieringstekorten. De BBC schreef vorige maand over honderdduizenden mensen in Keniaanse vluchtelingenkampen die „langzaam verhongeren” – de VS subsidieerden daar zo’n zeventig procent van alle activiteiten van het Wereldvoedselprogramma.
Tegen The Washington Post zei een woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken dat het „tijd is dat andere landen hun steentje bijdragen door levensreddende hulp te bieden”. Volgens de Amerikaanse regering is de financieringstop een „heroriëntering die overeenkomt met wat het beste is voor de Verenigde Staten”.
Brute keuzes
Hulporganisaties kampen nu met de gevolgen van deze „heroriëntering” en waarschuwen: er is niet genoeg geld. Vorige maand deden de Verenigde Naties een oproep voor meer geld om wereldwijd 114 miljoen mensen te helpen. Zij stelden zo’n 29 miljard nodig te hebben. „Brute bezuinigingen stellen ons voor brute keuzes”, zei VN-diplomaat voor Humanitaire Zaken en Noodhulpcoördinatie Tom Fletcher.
„Dit is niet zomaar een oproep tot geld, het is een oproep tot wereldwijde verantwoordelijkheid, tot menselijke solidariteit, tot een toewijding om een einde te maken aan het lijden”, aldus Fletcher. De VS zijn de belangrijkste donateur van veel VN-organisaties, zo financierde het land bijvoorbeeld twintig procent de Wereldgezondheidsorganisatie. In 2023 gaven de VS 60 miljard dollar (zo’n 57 miljard euro) uit aan buitenlandse hulp.
Deze week komen tientallen wereldleiders bijeen in de Spaanse stad Sevilla voor een conferentie over humanitaire hulp, georganiseerd door de VN. Vertegenwoordigers van de VS zullen naar verwachting niet aanwezig zijn.
Lees ook
Bevriezing USAID ontketent chaos in mondiale zorg, voedselhulp, media en mensenrechtenclubs
Oude vrouwen met ijsjes. Het viel cabaretier Vera van Zelm op dat nieuws over het warme weer vaak gepaard gaat met het beeld van oude vrouwen die ijsjes eten. Meestal een raket. Ze vermoedde dat het een nieuwe graadmeter betrof: hoe meer oude vrouwen met ijsjes in beeld, des te warmer het wordt. Het helpt trouwens niet, ijs eten. Beter is een hete kop thee, wist Multatuli al.
Hittegolf, code oranje, tropenrooster – één woord werd in de nieuwsrubrieken krampachtig vermeden: klimaatcrisis. Wanneer je die noemt, moet je immers ook nadenken over wat we eraan gaan doen. In het truttig-rechtse Goedenavond Nederland (NPO 1) kwamen ze er dicht bij. Maar weervrouw Amara Onwuka hield het op een voorzichtig: „Er is wel iets aan het verschuiven. Dit is niet normaal.” Wegwuiver Jort Kelder is lang geleden gestopt met nadenken: „Het weer overkomt je. Koop een airco.”
Maandag was de laatste aflevering van Het mooiste meisje van de klas (2008-2025). Het programma van Jaap Jongbloed is uit de tijd gevallen: dat meisjes ongezond veel beoordeeld worden op hun uiterlijk, is inmiddels in brede kring doorgedrongen. Waarom niet een programma over de mooiste jongen? Of het meest opvallende kind uit de klas?
Daar staat tegenover dat het strakke stramien juist het succes bepaalde. Telkens weer vond presentator Jaap Jongbloed een vrouw die in zijn verhaal paste: aanbeden meisje stijgt boven klasgenoten uit, beleeft avonturen waar de suffe klasgenoten alleen van kunnen dromen. Daarbij horen ook ellende, foute mannen, seksueel misbruik. Dan komt het meisje van weleer in beeld. Nog steeds prachtig, maar sadder and wiser. De kijker kan gerustgesteld achterover leunen: ook mooie mensen hebben het niet makkelijk.
Op de valreep zag Jongbloed blijkbaar zelf ook de beperkingen van dat verhaal. Het allerlaatste mooiste meisje, Jeanne de Kroon, was weliswaar een blauwe maandag straatmuzikant in Parijs en model in New York, maar vond al snel haar weg in de mode. Ja, eenzaamheid en misbruik komen ook voorbij. Maar verder is dit een succesverhaal over een ondernemer die voor haar ethische, duurzame kledingmerk Zazi Vintage gebruik maakt van tweedehands kleding en zelfstandige vrouwenbedrijven in India en andere niet-westerse landen. Misschien leuk voor een vervolg: Het best geklede kind uit de klas.
Hogerop
De stoerste meisjes van de klas werden gevolgd in de ontroerende reeks Oranje Dromen (NPO 2). Woensdag begint in Zwitserland het EK voetbal voor vrouwen. Sinds de Oranje Leeuwinnen internationale successen halen, hebben ze veel meisjes aangestoken. Mildred Roethof en Anouk Suntjes volgden een paar jaar lang vier meisjes die dromen van een professionele carrière.
Maar hogerop komen blijkt lastig. Anders dan voor jongens ligt er geen talentenprogramma voor ze klaar. Om op niveau te blijven, voetballen ze met de jongens mee. Maar clubs geven bij gelijke geschiktheid voorrang aan jongens want die kun je misschien later voor veel geld verkopen.
De vader van Aya el Benallali (Excelsior) vindt de passie van zijn dochter niet bij hun geloof passen. Dat ze met jongens voetbalt, vindt hij maar zo zo. Nog een hobbel; hun huis in Slotervaart moet gesloopt. Waar moeten ze naartoe? Een onverwacht hoogtepunt is als Aya gevraagd wordt voor het Marokkaanse jeugdelftal.
Vlinder Ooijens (Utrecht) wordt aangenomen en toch weer afgewezen door Ajax. Haar grootste probleem is een groeistoornis. Door die fysieke achterstand en haar sterke neiging om ploeggenoten op het veld rond te dirigeren, deed ze me aan de jonge Cruijff denken. De meest cruijffiaanse uitspraak kwam echter van Aya: „Vooral op het middenveld zijn echt super veel middenvelders.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/wp-content/blogs.dir/114/files/2021/07/ach-wagnerhalfjegroter.png)
