Door aardverschuiving getroffen gebied in Papoea-Nieuw-Guinea is ‘een massagraf’ geworden

De marktomstandigheden zijn uitstekend: oorlog aan de Europese grens, conflicten wereldwijd, landen die hun defensieuitgaven sterk opschroeven en vier grote klanten – de marines van Nederland, Duitsland, België en Colombia – die zo snel mogelijk hun nieuwe oorlogsschepen in gebruik willen nemen.

Toch kijkt directeur Roland Briene van Damen Naval uit Vlissingen, de grootste marinewerf van Nederland, terug op de moeilijkste twee maanden van zijn lange carrière. De reden: zijn werkgever ondervindt „ernstige operationele uitdagingen” bij de bouw van zes Duitse fregatten, vertelt hij zijn personeel eind mei in een maandelijkse bijpraatsessie, en dat leidt tot financiële problemen.

De ‘uitdagingen’ voor de marinetak van het grote Damen Shipyards komen van alle kanten, blijkt uit een video-opname van de interne ‘town hall’ in Vlissingen van 28 mei en uit gesprekken met diverse betrokkenen. De Duitse marine wil niet betalen omdat Damen cruciale deadlines niet haalt.

Het miljardenproject – dat als eerste af moet zijn – is ernstig vertraagd, er zijn hardnekkige softwareproblemen en complexe onderhandelingen met banken, vastgoedpartijen en overheden. En dan heeft het Nederlandse Openbaar Ministerie Damen ook nog voor de rechter gedaagd vanwege corruptieverdenkingen en mogelijke schendingen van de sancties tegen Rusland.

Als je alles bij elkaar optelt, lijkt het een perfecte storm. De laatste acht weken waren echt niet leuk

Het orderboek van Damen Naval mag na decennia kwakkelen goedgevuld zijn, de problemen zijn er niet minder om, vertelt Briene aan zo’n tweehonderd ingenieurs, technici en managers. Hij staat voor een projectiescherm in een zaal van het monumentale Damen-kantoor De Schelde in Vlissingen. Materialen zijn duur en schaars, personeel is moeilijk te vinden en bovendien heeft de Koninklijke Schelde – zoals de marinewerf heette voordat Damen die in 2000 overnam – al twintig jaar geen fregatten meer gebouwd. Juist op het moment dat de scheepsbouwer tempo moet maken, loopt de boel vast.

Hij begrijpt hun zorgen en alle vragen, zegt Briene tegen zijn toehoorders. Hij zet zijn bril op en weer af, haalt de namen van twee collega’s door elkaar. „Als je alles bij elkaar optelt, lijkt het een perfecte storm. Ik heb ook zorgen – de laatste acht weken waren echt niet leuk”.

Duitse fregatten

Een jaar geleden zag het er – voor de buitenstaander – rooskleurig uit. In juni van 2024 zit Briene tijdens een fotomoment breed lachend aan één tafel met Annette Lehnigk-Emden, de vrouw die voor de Duitse Bundeswehr nieuwe wapens en schepen moet aanschaffen. Lehnigk-Emden heeft net contracten ondertekend om bij Damen niet vier maar zes zogeheten F126-fregatten aan te schaffen, met een lengte van 166 meter de grootste oorlogsschepen die de Duitsers sinds de Tweede Wereldoorlog hebben besteld. Met de mega-order verstevigt Damen, met meer dan twaalfduizend werknemers en drie miljard omzet in 2023, zijn positie in de snel opbloeiende West-Europese defensie-industrie.

Voor de bouw van in totaal zes fregatten in de ‘Niedersachsen-klasse’ gaan de Duitsers zo’n 7 miljard euro betalen aan Damen, hoofdaannemer van het project. Thales Nederland, dat samen met de scheepsbouwer de lijst van grootste Nederlandse defensiebedrijven aanvoert, levert de radar- en wapensystemen. Afgesproken is dat 80 procent van de bouw op Duitse werven plaatsvindt, in de Noord-Duitse plaatsen Hamburg, Kiel en Wolgast.

Prinses Amalia in februari dit jaar met Roland Briene, algemeen directeur Damen Naval, bij de doop van de Den Helder, het nieuwe bevoorradingsschip van de Koninklijke Marine.

Foto Sem van der Wal/ANP

Briene noemt het bijbestellen van nummer vijf en zes „geweldig nieuws” en laat optekenen dat hij vereerd is dat de „Duitse klant” bij Damen is uitgekomen om zo snel mogelijk „de oppervlaktevloot uit te breiden en te moderniseren”. Extra feestelijk is dat Duitsland ook bereid is de in 2020 overeengekomen koopsom voor de eerste vier schepen met 323 miljoen te verhogen, vanwege de opgelopen inflatie.

De Duitse minister van Defensie Boris Pistorius benadrukt dat de deal „essentieel” is voor geloofwaardige afschrikking, „zeker als het gaat om het beschermen van onze noordflank”. In de Oostzee voert Rusland een hybride oorlog, met zogenoemde schaduwschepen die spioneren en zeekabels saboteren. De fregatten zijn hard nodig, de huidige vloot is verouderd.

Hardnekkige softwareproblemen

Maar vlak na de bestelling van de twee extra Duitse schepen blijkt dat Damen het ontwerp van de fregatten niet op orde heeft. Op de werf in Wolgast is weliswaar feestelijk de kiel gelegd, maar gebouwd wordt er niet, meldt de lokale krant Kieler Nachrichten. De werven in Kiel en Wolgast nemen noodgedwongen andere bouwopdrachten aan om hun personeel aan het werk te houden.

De oorzaak van de problemen ligt in Vlissingen, zeggen betrokkenen. Damen Naval is voor de bouw van de zes fregatten in zee gegaan met de Franse softwareleverancier Dassault, dat het ontwerpprogramma 3DExperience levert. Ruim achthonderd ict’ers en ingenieurs bij Damen werken inmiddels met het Franse programma, dat de meer dan tweehonderd computersystemen en databases die de scheepsbouwer gebruikt voor het ontwerpen van boten overbodig moet maken.

Damen heeft de software niet goed onder de knie, zeggen bronnen in Nederland en Duitsland. Het lukt het bedrijf niet om de juiste set bouwtekeningen voor de F126-fregatten op tijd af te hebben, waardoor de Duitse werven niet kunnen beginnen met de bouw van de boten. De problemen zijn hardnekkig – diverse crisisteams en externe consultants hebben de problemen tot nu toe niet kunnen oplossen. In de Duitse pers wordt gespeculeerd over anderhalf tot wel drie jaar vertraging. Damen wil daar tegenover NRC niets over kwijt.

Gemiste ‘mijlpalen’

Damen haalt de milestones niet en het is „volstrekt helder” dat dit leidt tot vervolgschade. Briene zegt het omfloerst in het zaaltje in Vlissingen, maar de aanwezigen weten precies wat hij bedoelt. Duitsland heeft voor de F126’s een betalingsschema bedongen op basis van mijlpalen. Elke keer dat Damen een deel van het bouwproces afrondt, maken de Duitsers het corresponderende deel van de koopsom over. Mist Damen een deadline, dan betalen de Duitsers niet, terwijl de kosten doorlopen. Dat gaat telkens om vele miljoenen. Briene: „Dan volgen er op operationele problemen andere uitdagingen.”

De Duitse minister van Defensie noemde de fregattendeal met Damen „essentieel” voor een geloofwaardige afschrikking

In één woord: liquiditeitsproblemen. Om de financiële positie te verbeteren en de risico’s te beheersen, is Damen al twee jaar bezig het bedrijf te herstructureren. Zo is de marinetak met het hoofdkantoor in Vlissingen in 2023 afgesplitst van Damen in Gorinchem en in een eigen bv geplaatst. Ook heeft Damen een aantal gebouwen en schepen sinds eind vorig jaar aan ABN Amro in onderpand gegeven voor een nieuwe kredietfaciliteit van 1 miljard euro, blijkt uit gegevens van het Kadaster.

De rest van het Nederlandse vastgoed, inclusief de werven in Gorinchem en Vlissingen, zijn onlangs via zogeheten sale en leaseback-constructies verkocht aan de in Zwitserland gevestigde investeringsmaatschappij Reggeborgh, van de familie van de overleden bouwmagnaat Dik Wessels. NRC achterhaalde drie deals tussen Damen en Reggeborgh, de laatste van maart van dit jaar, voor in totaal 130 miljoen euro. Door gebouwen en werven te verkopen en die terug te huren maakt Damen direct geld vrij, maar daar staat tegenover dat het bedrijf voortaan jaarlijks huur of erfpacht moet betalen.

In zijn speech aan het personeel geeft Briene andere uitleg aan het geschuif met vastgoed. In de pers was te lezen dat Damen dit deed vanwege financiële problemen, zegt hij. „Dat is niet waar. We deden dit om onze financiële positie te verbeteren. Dat was nodig voor de herfinanciering die we vorig jaar afsloten.”

Achterhoofd

De vraag is of de ict-problemen beperkt blijven tot de vertraagde Duitse order. In 2023 bestelden de Belgische en Nederlandse marine samen vier ‘ASW-fregatten’ bij Damen, die vanaf 2029 onder meer ingezet moeten worden voor het opsporen en bestrijden van vijandige onderzeeboten. Ook deze fregatten worden ontworpen met het softwarepakket van Dassault. Een Damen-woordvoerder wil niets kwijt over mogelijke vertragingen. Briene, tegen zijn personeel tijdens de town hall-bijeenkomst: „De Nederlanders én de Duitsers hebben allebei hun schepen nodig, houd dat in je achterhoofd bij alles wat je doet.”

Het chagrijn in Duitsland over de vertraging is groot, te meer daar Duitse werven in 2020 de order misliepen voor de bouw van de F126-fregatten voor de Bundeswehr tijdens de Europese aanbesteding. German Naval Yards in Kiel, dat samen met de scheepsbouwtak van het Duitse ThyssenKrupp meedong, verloor van Damen en dreigde met juridische stappen omdat de gunning niet correct zou zijn verlopen. Nu moet Duitsland mogelijk jaren langer wachten op de nieuwe fregatten, in strijd met NAVO-ambities. „Het laat maar weer eens zien dat de Nederlanders het niet beter kunnen dan wij”, mopperde Ingo Gädechens, tot voor kort CDU-Bondsdagslid en defensie-expert in de Duitse pers.

Damen zal ook nog vervolgd worden wegens omkoping, valsheid in geschrifte en witwassen, maakte het OM in mei bekend

En dan zijn er nog de problemen met het Nederlandse Openbaar Ministerie, dat in mei liet weten dat het Damen en een aantal (oud-)directieleden gaat vervolgen. Het OM verdenkt Damen Shipyards in Gorinchem en Damen Naval in Vlissingen van omkoping, valsheid in geschrifte en witwassen bij de verkoop van schepen in Afrika, Azië en Zuid-Amerika, en het overtreden van de sanctiewet na het uitbreken van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Een eventuele veroordeling kan grote financiële gevolgen hebben. De kans bestaat dat Damen dan vier jaar wordt uitgesloten van Europese aanbestedingen.

Lees ook

Lees ook: Wat betekent het vervolgen van Damen voor de Nederlandse defensie-industrie?

Een woordvoerder van Damen Naval wil niets kwijt over de Duitse fregatten, „uit contractueel oogpunt en veiligheids- en rubriceringsoverwegingen” – oftewel de geheimhoudingsplicht. Ook op vragen over de omvang van de financiële nood, de softwareproblemen, de Nederlandse fregatten en de verkoop van het vastgoed aan een investeringsmaatschappij geeft hij geen antwoord. Een woordvoerder van de Duitse militaire inkooporganisatie BAAINBw laat aan NRC weten dat Damen „vertraging bij het opleveren van het eerste schip heeft gemeld” en dat de Nederlanders „samen met hun onderaannemers momenteel werken aan een herziene en betrouwbare planning van het hele project”.

‘Consultants die ons helpen’

Briene houdt in de bijpraatsessie met het personeel de moed er in. Hij krijgt op zeer korte termijn een „grote groep” mensen van de Duitse klant over de vloer, die „consultants die ons gaan helpen” meeneemt. Hij zegt „iets van vooruitgang” te zien in de verschillende hoofdpijndossiers en toont begrip voor de „impact” die de sluimerende crisis heeft op het personeel. Blijf praten, is zijn devies. „Maak er niet je eigen verhaal van, maar kom naar mij of mijn collega’s als je vragen hebt.”

Na al het zuur wil de Damen Naval-directeur aan het eind van zijn speech ook nog iets positiefs delen. Hij gaat met fietsende collega’s meedoen aan de Alpe d’HuZes, om bij te dragen aan de strijd tegen kanker. Vandaar dat hij op de maandelijkse borrel het bier en de bitterballen zal laten staan. „Zullen we leuk afsluiten?”, vraagt hij ten slotte. De Scheldewerf bestaat 150 jaar, er komt in juni een feest met dance-acts „uit mijn jeugd” – 2 Brothers on the 4th Floor en een Abba-coverband. „Hebben jullie je wel aangemeld?”

Reageren? [email protected]

Delen

Mail de redactie