Het was te horen in dorpshuizen, lokale theaters en gemeentehuizen van Amstelveen tot Zwolle en van Lopik tot Hoogeveen. De burgemeester van Utrecht (368.024 inwoners) had het erover en die van Nederweert (17.000 inwoners) ook. De liberale burgemeester van Haarlemmermeer riep ertoe op, evenals de sociaal-democraat die de ambtsketting van Woerden draagt.
In 2024, zo zeiden ze allen, moeten mensen meer met elkaar in gesprek gaan en naar elkaar luisteren – zonder direct te oordelen over de ander. „In open oren en open ogen voor elkaar en voor elkaars gedachten, ligt volgens mij de sleutel voor warm samenleven in een roerige wereldtijd”, zei Hans Martijn Ostendorp (CDA) van de gemeente Buren bijvoorbeeld.
Die boodschap gaven burgemeesters hun inwoners de afgelopen week mee in hun nieuwjaarstoespraken, blijkt uit een inventarisatie van tientallen van zulke speeches. Die toespraken zijn traditie én geven elk jaar een blik in de hoofden van lokale bestuurders: wat houdt ze bezig, welke zorgen hebben ze over hun gemeenschappen, hoe sluipt de buitenwereld hun gemeente binnen?
Hoe verschillend de 342 Nederlandse gemeenten ook zijn, de boodschappen van hun burgemeesters zijn elk jaar tamelijk eensluidend. In 2013 gebruikten ze hun platform bijvoorbeeld om te waarschuwen voor de fusiedrift van het kabinet-Rutte II. In 2019, ten tijde van de gele hesjes, spraken veel burgemeesters hun zorgen uit over het draagvlak voor klimaatbeleid. In 2021, midden in een lockdown, probeerden burgemeesters een digitale arm om de schouders van hun inwoners te slaan.
Lees ook
41 burgemeesters vragen Den Haag meer online middelen om rellen te voorkomen
‘Donkere tijden’
En dit jaar? Veel burgemeesters begonnen deze week hun toespraak op sombere toon. Annette Bronsvoort (Oost Gelre) zei dat het moeilijk is om niet „moedeloos” te worden over het nieuwe jaar. „Hoe zal het verder gaan in het conflict Israël/Gaza, in de oorlog Rusland/Oekraïne, de vele oorlogen elders in de wereld?” Het zijn „donkere tijden”, zei Marianne Schuurmans (Haarlemmermeer), „met conflicten, onrust, een somber toekomstbeeld”. Suzanne Otters-Bruijnen (Son en Breugel) had het over een „bewogen jaar” met oorlogen en natuurrampen, die gelukkig wel aan haar gemeente voorbij waren gegaan. „De gedachte ‘waar gaan we naartoe met elkaar, met ons land, met deze wereld?’ is veel mensen niet vreemd”, constateerde Patricia Hoytink-Roubos (Overbetuwe).
Die buitenlandse conflicten drongen de lokale gemeenschappen binnen. „Gebeurtenissen verder weg in de wereld hadden impact op de Zwolse samenleving”, zei Peter Snijders. „Behalve Oekraïne heeft de strijd tussen Israël en Hamas veel Amstelveners geraakt met familie en vrienden onder de slachtoffers”, zei Tjapko Poppens. „Veel mensen voelen de pijn, het verdriet en de angst hier, door conflicten elders in de wereld”, zei Schuurmans van Haarlemmermeer. Zo had ze een Joodse vrouw gesproken die bang was om met Chanoeka de kaarsen aan te steken, en een Palestijn die bij zijn zieke moeder in Gaza op bezoek was geweest toen de oorlog uitbrak.
Maar: „Oorlogen beëindigen doen we waarschijnlijk niet vanuit het gemeentehuis”, constateerde Birgit Op de Laak (Nederweert). Karen Heerschop, waarnemend burgemeester van Castricum, memoreerde de discussie rondom de vlaggen, die gemeenten in oktober na de Hamas-aanval op Israël en het uitbreken van de oorlog in Gaza, al dan niet lieten wapperen. „Is het gemeentehuis de plek om in internationale conflicten een kant te kiezen? Dat is een vraag die we komend jaar willen beantwoorden. Want bij welk conflict hijs je wel een vlag en bij welke niet en kom je dan niet onbedoeld en onnodig in het middelpunt van een ingewikkelde discussie.”
Tegelijkertijd prijzen burgemeesters die vluchtelingen hebben opgevangen de gastvrijheid van hun gemeente. „Trots overheerst over de veerkracht van onze gemeenschappen, onze gastvrijheid voor hen die hun moederland verlieten voor oorlog, geweld en discriminatie”, zei bijvoorbeeld Marian van der Weele (Waterland).
In die gemeenschapszin zien veel burgemeesters een medicijn tegen conflicten. Ze prijzen de vele vrijwilligers die hun gemeente rijk is, sommen op wat er afgelopen jaar allemaal samen is gedaan en komend jaar samen gaat gebeuren: lokale feesten, exposities, braderieën, het bloemencorso.
Opborrelende polarisatie
Maar ze waarschuwen ook, voor de opborrelende polarisatie die gemeenschapszin kan verscheuren. „We worden al jaren intoleranter in Nederland en de wereld”, ziet Patrick van der Giessen (Hendrik-Ido Ambacht). „Anders zijn of een andere mening hebben, is tegenwoordig een reden om de ander te straffen. En omdat onze aandacht geld oplevert, en aandacht voor conflict het meest profijtelijk is, heb ik het gevoel dat we opgehitst worden in de verkeerde richting.”
Dus vandaar de oproep om te blijven praten, burgers onderling en burger en hun overheid.
Al hadden onder meer Liesbeth Spies (Alphen aan den Rijn) en Victor Molkenboer (Woerden) daar wel een disclaimer bij: „Wie zijn zin niet krijgt, kan nog wel gehoord zijn”, zeiden ze.
Lees ook
Den Haag begrijpt niet hoe keuzes lokaal doorwerken, ziet de burgemeester. Dit zijn zes bestuurlijke lessen
