Dinsdag 10 juni opnieuw landelijk geen treinen door stakingen

Alles aan de oceaan is allemachtig groot. Hij beslaat zo’n 70 procent van het aardoppervlak en neemt ruim een kwart van alle koolstofemissies op, onder meer met zijn minuscule planten en bacteriën. De oceaan ontvangt ongeveer 90 procent van de extra warmte op die mensen met de uitstoot van broeikasgassen veroorzaken. De wouden van de Amazone worden vaak ‘de longen van de wereld’ genoemd, maar dat is niet terecht. Die eer komt de oceaan toe. Hij levert de helft van alle zuurstof op aarde.

Daarnaast heeft de oceaan een enorme economische betekenis. UNCTAD, de VN-organisatie voor handel en ontwikkeling, becijferde een paar jaar geleden dat de aan de oceaan gerelateerde industrie een jaarlijkse waarde vertegenwoordigt van ruim 2.500 miljard dollar. Meer dan drie miljard mensen zijn voor het grootste deel van hun voedselvoorziening afhankelijk van de oceaan.

Daarom lijkt het heel vanzelfsprekend om zuinig te zijn op de oceaan. Maar dat valt vies tegen. In een notitie van de Verenigde Naties ter voorbereiding van UNOC-3, de grote oceanenconferentie die deze week wordt gehouden in het Zuid-Franse Nice, wordt een opsomming gegeven van de vele bedreigingen. Het water verzuurt door de toenemende concentratie aan kooldioxide. Jaarlijks wordt ruim 11 miljoen ton plastic in de oceaan gedumpt, dat is bijna twee vuilniswagens vol plastic afval per minuut. Op de rode lijst van bedreigde dieren staan maar liefst 13.000 vissoorten. En steeds meer landen laten hun oog vallen op de grondstoffen op de oceaanbodem – ook al is nog totaal onduidelijk wat de gevolgen van diepzeemijnbouw voor het ecosysteem betekenen.

Daar komt bij dat het deel van de oceaan dat aan niemand toebehoort, de zogeheten volle zee, juridisch slecht beschermd is. Het gaat om ongeveer 61 procent van de oceaan, zo’n 43 procent van het aardoppervlak. Het oceaanverdrag dat in 2023 werd gesloten, waarin afspraken zijn vastgelegd over de bescherming van deze internationale wateren, wordt pas van kracht als ten minste zestig landen het hebben geratificeerd – op het moment van schrijven zijn dat er 31. Voor president Emmanuel Macron is het binnenhalen van voldoende ratificaties een belangrijk doel van de conferentie.

Die bescherming vereist behalve steun van genoeg landen ook veel extra geld. Op dit moment ontbreekt het daaraan. Wetenschappers becijferden in 2020 dat jaarlijks ongeveer 170 miljard dollar nodig is om de oceaan gezond te houden. Bijvoorbeeld om te monitoren op illegale visserij. Vorig jaar werd door landen iets meer dan 11 miljard toegezegd.

En zo dreigt van het veertiende duurzame ontwikkelingsdoel, dat gaat over ‘het leven onder water’, weinig terecht te komen. De meeste fondsen voor de zeventien doelen kampen met tekorten, maar bij geen van alle zijn ze zo groot als voor doel 14. Terwijl juist geld voor de oceanen volgens Niki Natarajan van ‘impact investeerder’ Phenix Capital heel goed kan bijdragen aan andere duurzame doelen, zoals het elimineren van honger (doel 2) en het voorkomen van klimaatverandering (doel 13).

Maar behalve geld lijkt vooral de politieke wil te ontbreken om internationaal samen te werken. De Amerikaanse president Donald Trump heeft inmiddels besloten zich niets aan te trekken van multilaterale afspraken. De oceaan is in zijn ogen een reservoir van kritieke grondstoffen die de VS hard nodig hebben voor hun nationale veiligheid en economie. Waarom zou je ze daar laten liggen?

Genoeg dus om te bespreken op de conferentie in Nice. Dit zijn vier opvallende thema’s.

1Beschermde gebieden

Ruim twintig jaar is er onderhandeld over een verdrag dat de oceanen moet beschermen, voordat in 2023 in New York een akkoord werd bereikt. Laura Meller van milieuorganisatie Greenpeace noemde het destijds „een teken dat in een verdeelde wereld de bescherming van natuur en mensen kan zegevieren over geopolitiek”.

Of Meller dat vandaag nog steeds zou zeggen, is de vraag. De belangrijkste afspraak in het akkoord is de bescherming van 30 procent van de internationale wateren waar geen land zeggenschap over heeft in 2030 – nu is dat minder dan 1 procent. Maar daar is nog niets van terechtgekomen. De gebieden die een beschermde status zouden moeten krijgen zijn nog niet aangewezen. En sancties of andere maatregelen tegen landen die zich er niet aan houden zijn er niet.

Vorige week pleitten wetenschappers in een analyse in het tijdschrift Nature voor drastischer maatregelen. Alleen een volledige bescherming van alle internationale wateren – geen enkele vorm van visserij of winning van grondstoffen – kan onherstelbare schade aan biodiversiteit voorkomen, helpen om het klimaat te stabiliseren en bijdragen aan internationale rechtvaardigheid (omdat alleen rijke landen de financiële middelen en technologie hebben om die gebieden te exploreren).

De wetenschappers beseffen heel goed dat hun pleidooi niet erg kansrijk is. Maar ooit is het gelukt, bij de bescherming van Antarctica.

2Diepzeemijnbouw

Alle besluiten die in Nice worden genomen dienen wetenschappelijk onderbouwd te zijn. Dat zei de Franse president Emmanuel Macron in maart op SOS Oceans, een bijeenkomst in Parijs ter voorbereiding van de conferentie in Nice. Hij uitte kritiek op de VS die vrijwel alle financiering van milieuonderzoek aan banden hebben gelegd en sprak de hoop uit dat Nice de „toewijding aan wetenschappelijk werk” zou bevestigen.

Macron verwees expliciet naar diepzeemijnbouw, waarvan veel wetenschappers zeggen dat het grote risico’s met zich meebrengt voor onbekende en daardoor kwetsbare ecosystemen diep in de oceaan. Hij pleit voor een verbod. Anderen willen op basis van het voorzorgsprincipe dat de Verenigde Naties in veel milieukwesties een moratorium hanteren tot zeker is dat de risico’s beperkt zijn.

Bij diepzeemijnbouw kunnen zogeheten mangaanknollen worden gewonnen die cruciale grondstoffen voor de energietransitie bevatten, behalve mangaan ook kobalt, nikkel en koper. Verschillende landen, variërend van China en Rusland tot Zuid-Korea, India en Noorwegen, zeggen dat ze graag willen beginnen, maar ze hebben nog geen toestemming. Die moeten ze krijgen van de Internationale Zeebodemautoriteit (ISA), op basis van het Zeerechtverdrag van de Verenigde Naties dat in 1994 van kracht werd.

De ISA heeft alleen tot nu toe alleen een beperkt aantal vergunningen gegeven voor exploratie. De landen verwijten de organisatie dat die treuzelt met het geven van toestemming voor commerciële winning. Zeker nu de VS, die als een van de weinig landen het Zeerechtverdrag niet hebben ondertekend, aanstalten maken om met diepzeemijnbouw te beginnen.

3Bodemberoerende visserij

Wetenschappers wereldwijd zijn al sinds 2021 fel met elkaar in discussie na een wetenschappelijke publicatie in Nature. Door het loswoelen van de zeebodem komt uiteindelijk CO₂ in de atmosfeer. Dat komt doordat koolstof die millennialang is opgeslagen in de resten van dode dieren en planten loskomt van de bodem en in het zeewater reacties aangaat. De hoeveelheid CO₂ die loskomt door de zware visserssleepnetten, is vergelijkbaar met de totale uitstoot van de scheepvaart, becijferden onderzoekers in Nature. Een paar jaar later werd berekend dat ruim de helft van de CO₂ losgemaakt door sleepnetten binnen tien jaar uit het water sijpelt, de lucht in. Maar op de eerdere berekeningen uit 2021 kwam veel kritiek. Koolstof in die dode resten in de bodem zou niet makkelijk oplossen in het zeewater en dus weer neerdwarrelen. De impact op het klimaat zou zwaar overschat zijn. Zeker is wel dat het woelen van de bodem klimaatimpacht heeft, en dat dee speciale schepen om dat te doen zelf meer CO₂ uitstoten dan andere vissersschepen: het kost meer brandstof om vooruit te varen als je een zwaar net over de bodem achter je aansleept. Afhankelijk van het soort schip, kunnen bodemberoerende schepen meer dan het dubbele aan brandstof gebruiken dan andere vissersschepen.

Maar zelfs als de klimaatimpact meevalt, is de schade van het bulldozeren over de bodem immens. De sleepnetten vangen onderweg vrijwel alles wat ze tegenkomen, wat tot veel schade aan ecosystemen leidt. Er zijn al technieken om zeeschildpadden, die wereldwijd worden bedreigd, met speciale luikjes een uitgang te geven. Daar zal vermoedelijk ook over worden gesproken op de top.

Sommigen partijen, zoals het WNF, pleiten voor een geleidelijke maar uiteindelijk volledig verbod op bodemberoerende visserij. „Wel met voldoende tijd voor vissers om over te stappen op andere technieken”, zegt Nathalie Houtman, onderzoeker bij het Wereldnatuurfonds (WWF). Zij willen, net als geschreven in een overeenkomst van de World Trade Organization, dat subsidies op schadelijke visserstechnieken stoppen. Landen moeten nog hun handtekening onder de overeenkomst zetten. Houtman: „Die subsidies zijn er vaak in de vorm van compensaties voor de hogere brandstofkosten voor vissers, veroorzaakt door het zware sleepwerk.”

Dit thema laat ook de sociaal-economische ongelijkheid in die reusachtige oceaan zien. Als in het ene gebied wordt gevist met gigantische sleepnetten door een land dat de benodigde schepen kan bekostigen, blijft op de andere plek minder over voor landen die niet beschikken over zulke schepen. Volgens het WWF is 37,7 procent van de commerciële visbestanden overbevist.

4Plasticvervuiling

Plastic zal ook een belangrijk thema zijn tijdens de oceaantop. Al sinds 2022 proberen landen hierover afspraken te maken, onder meer om de de hoeveelheid plastic die in de oceaan terechtkomt onder controle te brengen. Afgelopen december liepen onderhandelingen hierover in Zuid-Korea op niets uit; een akkoord over het terugschroeven van de plasticproductie kwam er (voorlopig) niet. Olieproducerende landen als Saoedi-Arabië waren tegen. Komende augustus zullen de onderhandelingen worden hervat.

Plasticvervuiling is tot nu toe een thema waar vooral veel over wordt gepraat, maar waar wat betreft internationale afspraken weinig tegen gebeurt. Ondertussen belandt steeds meer plastic in de oceaan. Plastic waar dieren in stikken, of dat in de vorm van microplastics hoog in de voedselketen terechtkomt, uiteindelijk ook in mensen.

Behalve de oceaan als een kwetsbaar wezen dat landen moeten beschermen tegen uitputting en vervuiling, zal de oceaan op de top ook worden beschouwd als machtige machine die bescherming biedt tegen (de gevolgen van) klimaatopwarming. „Zeegras neemt drie tot vijf keer zoveel CO₂ op als een stuk bos op land van vergelijkbare grootte”, zegt Houtman. „En zeegrassen kunnen landen beschermen tegen de gevolgen van extreme stormen door kusterosie tegen te gaan.” Dit zou daarom de belangrijkste conclusie van de conferentie moeten zijn: de gezondheid van de oceaan bepaalt mede de gezondheid van de gehele planeet.

Delen

Mail de redactie