Diagnose dementie: opa en oma’s laatste maanden in beeld

Thomas Nondh Jansen (39) werd geboren in Bangkok en op tweejarige leeftijd geadopteerd door een Nederlands gezin. ‘Thuis’ werd een belangrijk thema in zijn leven en, toen hij later fotograaf werd, zijn werk. In zijn fotografie hebben objecten altijd de hoofdrol gespeeld. De spaarzame menselijke elementen in zijn werk – een hand die een ruitenwisser vasthoudt, vingers die een knikker wegschieten of een enkel oog dat tussen een stapel boeken doorkijkt – staan in dienst van de gebruiksvoorwerpen.

Eerder maakte hij het fotografisch kinderboek De olifant die niet wist of hij verdwaald was. Het olifantje dat de hoofdrol heeft vond hij in de tuin van buren. In dit boek onderzocht hij vragen waar hij in zijn jeugd mee worstelde als ‘wie ben ik?’ en ‘waar ben ik thuis?’ Toen de wereld tijdens de covid-pandemie op slot ging, kwamen nieuwe vragen op. „Ik vroeg me af: ‘wat betekent thuis nou eigenlijk voor mij?’” Inmiddels heeft Jansen zelf een gezin en is zijn thuis een plek van warmte en vrolijkheid. Ook is het de plek waar hij zich nog steeds kan verwonderen. Jansen: „Ik vind bijvoorbeeld afwassen een heel mooi iets. Met die kleuren, dat sop. We hebben nu een afwasmachine en dat vind ik eigenlijk wel jammer.”

Sinds hij in 2020 met de fotoserie Huiskamersafari begon, wil Jansen met humor de verborgen schoonheid van het dagelijks leven laten zien. Een stapel mokken die lachend een radslag lijken te maken, een koelkast vol tomaten die zich lijken te hebben vermenigvuldigd of een zure mat die zich heeft vermomd als rol plakband. Stillevens waar tóch beweging in lijkt te zitten.

„Ik houd erg van het alledaagse. In huis kunnen we heel veel zien waar we overheen kijken en juist die voorwerpen zet ik centraal. Dan vraag ik me af: wat kun je nou met een vorm? Hoe kan ik kleur, licht, fantasie en compositie gebruiken om de schoonheid van het alledaagse te verbeelden? Dus het is een lang proces van lijmen, plakken en stapelen. Voor de snoeptape heb ik allemaal zure matten met spijkertjes vast gezet, dat duurde eindeloos. En er gaat heel veel kapot. Voordat de boog met koffiekopjes precies zo was als ik wilde, zijn er tientallen gesneuveld. Maar ik gooi niets zomaar weg. Na het voltooien van de foto met de tomaten hebben we wekenlang tomatensap, -soep en -saus gegeten.”

De serie, genomineerd voor de prestigieuze fotografieprijs van het International Festival of Fashion & Photography, is van 24 mei tot 7 juli te zien in de Grote Kerk in Alkmaar.

Delen

Mail de redactie

De haven van Amsterdam is een spiegel van de samenleving: ook hier moet de energietransitie plaatsvinden, maar die gaat trager dan gewenst. De haven heeft grootse plannen om circulair en duurzaam te worden. Tegelijk zie je er de afhankelijkheid van fossiel.

In 2023 daalde de totale overslag in Amsterdam 20 procent ten opzichte van 2022, meldde het havenbedrijf eind april. De overslag van steenkolen halveerde, tot 7,4 miljoen ton. De overslag van olieproducten daalde 16 procent, tot 28,9 miljoen ton.

Tussen oktober 2023 en maart 2024 bracht fotograaf Wouter Zaalberg (1985) de Amsterdamse haven in beeld – de mensen die er werken, de opkomende duurzame bedrijven, de energietransitie. Zaalberg is een van de drie winnaars van de jaarlijkse fotodocumentaireopdracht van het Stadsarchief Amsterdam. Sinds 1972 laat het archief fotografen de stad vastleggen.

Delen

Mail de redactie

Er zat nog scherpte in de blik van haar grootouders toen documentaire fotograaf Amy Opstal (27) hen halverwege 2023 in hun Brabantse verzorgingshuis begon te portretteren. Haar oma, Jeanne, keek zelfs met sprekende ogen de camera in. Opa Toon keek langs de lens, maar ook zijn blik rustte nog op iets dat er echt was.

Ze waren nog een beetje de grootouders die Amy had gekend. Opa en oma: een hecht team in een opvallend schoon huis in Oudenbosch, Noord-Brabant. Zij de touwtjes in handen, de schoonmaakster, de poetser. Hij de tevreden volger, de tuinier, de timmerman. Met een mijter op haar hoofd las ze elke 5 december voor uit haar sinterklaasboek, over Amy’s balletvoorstelling in het afgelopen jaar en dat ze, tot oma’s vreugde, ook zo van schoonmaken hield. Opa droeg een pietenmuts.

Foto’s Amy Opstal

In 2020, twee jaar voor hun diamanten huwelijk, belandden ze in het verzorgingshuis. Diagnose dementie. Ze kregen elk een kamer toebedeeld, zouden elkaars buren worden, maar opa sleepte al op dag één zijn deken en matras haar kamer in. Zo zou het blijven ook. In het ene appartement sliepen ze en in het andere woonden ze. Al raakten ze er zelf van in de war. „Dit gelóóf je niet”, riepen ze uit, „hebben ze de kasten gewoon wéér verplaatst!”

Ze gingen snel achteruit, merkte Amy in 2023. Haar moeder en twee tantes die hen bijna dagelijks opzochten zeiden het ook. Amy, die haar documentairefotografie combineert met een baan als medisch fotograaf in een ziekenhuis, nam de camera ter hand. Ze legde de maanden vast die de laatste van haar grootouders bleken te worden.

Foto’s Amy Opstal

Haar oma had vroeger een „vol gezicht” en een „volle borstpartij”, maar met de maanden verging de eetlust haar. Opa at ook minder. Amy fotografeerde hun magerte en de onaangeroerde bruine boterhammen. Met eten kun je veel leukere dingen doen, bedacht oma, zoals het wikkelen van keukenpapier rond een onuitgepakte Twix om die vervolgens in je handtas te stoppen. Amy fotografeerde de twee horloges die ineens onder opa’s mouw tevoorschijn kwamen, en de wonden in zijn gezicht nadat hij weer eens ’s nachts aan het dwalen was geslagen: hij kwam ten val en bevond zich plots tussen de poten van de zware, eikenhouten tafel. Zijn ogen, zag Amy door de lens, keken inmiddels naar niets.

Door de camera zag ze ook haar zwoegende moeder. Haar zussen en zij waren de bezorgde begeleiders geworden van de twee mensen die hen hadden grootgebracht. ‘Toiletspullen Toon’, schreef een tante op een sticker die ze plakte op de rechterdeur van het badkamerkastje. Amy’s moeder trok de onderbroek uit die haar moeder over haar broek heen had getrokken. „Ja”, zei oma achteraf, „dat zat een beetje gek.”

Opa overleed in november en oma in januari, maar hun fotograaf rouwde al wat langer.

Foto’s Amy Opstal

Delen

Mail de redactie