Die droogte begon al in december 2021, zegt Pascale. Hun analyse loopt tot en met augustus 2022. „Maar de droogte houdt nog steeds aan”, zegt Pascale. Volgens hem is er inmiddels sprake van een „multi year drought”, een meerjarendroogte.
Droogte heeft altijd twee componenten. Er is de zogeheten meteorologische droogte. Die hangt af van de hoeveelheid neerslag en de mate van verdamping uit vegetatie en bodem. Dat kan leiden tot een vermindering van vocht in de bodem en een daling van grond- en rivierwater. Dat is de tweede component: de hydrologische droogte.
Pascale richt zich in z’n studie op het eerste deel. Uit de analyse blijkt dat er in de negenmaandsperiode (december tot en met augustus) boven West-Europa en het mediterraan gebied gemiddeld vaker een hogedrukgebied ligt dan een lagedrukgebied. In de loop van de afgelopen twee eeuwen heeft de reikwijdte van dat gemiddelde hogedrukgebied zich uitgebreid. En een hogedrukgebied brengt in de regel helder en droog weer met zich mee, een lagedrukgebied juist wind en neerslag. „We zien in onze analyse dat hogedrukgebieden in deze regio niet zozeer frequenter worden, maar wel groter en intenser”, zegt Pascale. Het sluit aan bij de algemene gaswet, zegt de Italiaan. „Die stelt dat als de temperatuur omhoog gaat, de druk dat ook doet.”
Verschil tussen winter en zomer
De studie van Pascale sluit ook aan bij wat de mondiale klimaatmodellen voorspellen, zegt Karin van der Wiel van het KNMI. Door de opwarming van het klimaat veranderen neerslagpatronen. „En in de winter zijn die weer anders dan in de zomer”, zegt Van der Wiel. In de zomers zal de neerslag ten noorden van Nederland in de toekomst naar verwachting toenemen, en ten zuiden afnemen. In Nederland zelf verwacht het KNMI een afname van de neerslag in de zomer, en een toename in de winter. Er is wel nog onzekerheid over de grootte van die zomerse afname en winterse toename. „Dus over het hele jaar gezien kan de neerslagbalans nog beide kanten op”, zegt Van der Wiel.
Voor de toekomstige winters ligt de Europese neerslaggrens niet ter hoogte van Nederland, zegt Van der Wiel, maar verder naar het zuiden, net boven het mediterraan gebied. Van der Wiel: „Ten zuiden van die lijn zal het ook in de winter gaandeweg droger worden. Het mediterraan gebied is niet voor niks een van de hotspots van klimaatverandering.”
Maar de huidige droogte is niet alleen een gevolg van veranderende neerslagpatronen, zegt hydrogeoloog Elisabeth Lictevout, directeur van het International Groundwater Resources Assessment Centre in Delft. Het heeft ook te maken met verdamping uit vegetatie en bodem. Alleen al door de opwarming van de aarde neemt die verdamping toe.
Foto’s Reuters, AFP
Paardekastanje en beuk
Daarnaast zorgt het voor een verlenging van het groeiseizoen van de vegetatie. Dat betekent dat ook de verdamping door die vegetatie zich langzaam uitsmeert over een steeds langere periode uit. In Nederland komen bomen als zomereik, paardekastanje en beuk nu twee weken eerder uit het blad dan vijftig jaar geleden. En de herfstverkleuring van de bladeren start inmiddels circa anderhalve week later in het jaar.
„De herfst en de winter zijn dé periodes dat bodems die in de zomer zijn uitgedroogd weer met vocht worden opgeladen”, zegt Lictevout. „Maar herinner je je vorig jaar oktober nog? Ik ging speciaal naar het Nationaal Park Veluwezoom om de herfstkleuren van de bomen te zien. Maar het was allemaal nog groen.” De zachte herfst heeft vorig jaar voor veel extra verdamping van de vegetatie gezorgd. En de droogte verergerd.
Lictevout benadrukt dat de hoeveelheid grondwater die wordt aangevuld en beschikbaar is, per locatie sterk kan variëren. Het is mede afhankelijk van de lokale geologie. Het bekken van Parijs bijvoorbeeld noemt ze „een brede opeenstapeling van geologische lagen”. Het beslaat bijna heel Noord-Frankrijk. „Het grondwater stroomt er langzaam. Een gebrek aan neerslag werkt daardoor traag door.”
Lees ook: Ook in de winter wordt Frankrijk geteisterd door droogte, ‘alle seinen staan op rood’
Intenser hogedrukgebied
Ze wil daarmee wil zeggen: als het in zulke gebieden nu erg droog is, moeten ze al veel langer kampen met een neerslaggebrek. „De problemen zijn dan misschien al tien jaar geleden begonnen.” Dat sluit aan bij de studie van de Italiaanse hydroloog Pascale, en een zich uitbreidend en intenser wordend hogedrukgebied boven West-Europa en het mediterraan gebied.
Dan is er volgens Lictevout nóg een factor die kan meespelen in een verder opdrogende bodem: de mens. Door overmatige onttrekking van grondwater, bijvoorbeeld voor landbouw. Hoe groot de bijdrage daarvan is in de huidige winterdroogte, vindt ze moeilijk om aan te geven. „Maar juist als er weinig neerslag valt, bestaat de neiging om extra grondwater op te pompen. Je komt in een vicieuze cirkel.” Ze verwacht daarom in de komende decennia grote aanpassingen, onder meer in de landbouw. „Maïs is wat mij betreft het belangrijkste gewas om te vervangen. Dat vraagt zoveel water.”
Of de droogte de komende maanden zal verminderen is volgens Lictevout nog maar de vraag. „Je hoort wel zeggen dat het grondwater wordt aangevuld als er maar regen komt”, zegt ze. Maar de vegetatie komt in delen van Europa ook alweer bijna uit het blad, dus de verdamping begint op gang te komen. „Het zal héél veel moeten regenen wil de grondwaterstand de komende maanden nog verbeteren.”
