Deze boer wil het milieu helpen, maar de vloer van zijn stal vervangen durft hij nog niet aan

Op de campus van Tilburg University werd begin mei een Instagram-filmpje opgenomen, een oproep van actievoerders aan studenten en docenten om weer te komen protesteren tegen de banden van de universiteit met Israël. Naast een tentje wapperde een Palestijnse vlag, op een spandoek in het gras stond: „We will be back.” En terug waren ze. Op donderdag 15 mei blokkeerden actievoerders de ingang van het gebouw waar een wetenschapsfestival zou worden gehouden. Toen de politie een einde maakte aan de actie, was het festivalprogramma al voortijdig beëindigd.

In verschillende steden zijn de studentenprotesten weer opgelaaid. Weg waren de actievoerders nooit, maar na de massale protesten van een jaar geleden, die vaak eindigden met ingrijpen van de politie, werden de acties minder zichtbaar.

Enkele universiteiten kondigden de afgelopen tijd aan dat ze de samenwerking met sommige partnerinstellingen in Israël opschorten. Donderdag was het de beurt aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Toch worden in verschillende steden weer universiteitsgebouwen bezet en zijn op sommige campussen de tentenkampen terug. NRC vroeg aan actievoerende studenten in zeven steden hoe ze aankijken tegen de besluiten van hun universiteiten over samenwerking met Israël. De meeste studenten, vaak met een internationale achtergrond, willen niet met hun naam in de krant, omdat zij bang zijn voor problemen op de universiteit of met hun verblijf in Nederland. Hun namen zijn bij de redactie bekend.

Tentenkamp

Nog maar een week voordat het wetenschapsfestival van Tilburg University werd verstoord maakte het college van bestuur bekend dat het de samenwerking met twee Israëlische universiteiten opschort. Studenten en medewerkers zullen niet meer uitgewisseld worden naar de Bar-Ilan Universiteit in Ramat en de Reichman University in Tel Aviv. Het lijkt een klinkende overwinning voor de actievoerders, en toch zijn die niet tevreden, integendeel.

Het universiteitsbestuur draait de buitenwereld een rad voor ogen, vinden de actievoerders, door het besluit te presenteren als een grote stap. „Nederlandse studenten gingen al niet meer naar Israël, omdat er een negatief reisadvies geldt”, zegt Rami Fransawi van Palestine Solidarity Tilburg. „Het enige verschil is dat het college van bestuur die uitwisseling nu opschort vanwege de mensenrechtenschendingen in Gaza.” Studenten en wetenschappers uit Israël blijven welkom, omdat het Tilburgse universiteitsbestuur hun, volgens een verklaring van de universiteit „toegang wil blijven bieden tot een academische omgeving waarin in alle vrijheid gediscussieerd kan worden”.

Ons college van bestuur doet helemaal niets

Al met al een „hele kleine, teleurstellende stap, waar ze maanden over hebben gedaan”, zegt Fransawi, die zijn bachelorscriptie vorig jaar schreef terwijl hij bivakkeerde in het tentenkamp. „Wij roepen op tot een volledige academische boycot en niet tot gedeeltelijke opschorting van de samenwerking. We weten dat die druk kan werken. Nederlandse universiteiten hebben in het verleden hun banden met Zuid-Afrika doorgesneden. Dat heeft bijgedragen aan het afschaffen van de apartheid.”

Fransawi verwoordt kritiek die ook te horen is bij actievoerders op andere universiteiten, zoals in Nijmegen, Utrecht en Maastricht. Ze vinden dat hun universiteit mooie sier maakt met een maatregel die weinig moeite kost. In Nijmegen is de uitwisseling van Nederlandse studenten naar de Hebrew University en Tel Aviv University voorlopig opgeschort. „We hebben een jaar gewacht op de uitkomsten van dit proces en dan komt de universiteit met het minimale”, zegt een woordvoerder van Nijmegen Encampment. Aan faculteiten en wetenschappers wordt geen verbod opgelegd om samen te werken met Israëlische collega’s. Ze mogen zelf beslissen of ze de samenwerking willen voortzetten.

Lees ook

Uit de hand gelopen debat laat zien hoe klem universiteiten zitten tussen pro-Palestina studenten en Israël

Vrijheid

Universiteiten verklaarden in juni vorig jaar gezamenlijk dat ze de wetenschappelijke samenwerking met Israëlische instellingen niet categorisch willen stopzetten. Ze vinden dat zo’n boycot ten koste gaat van de academische vrijheid. Ook willen ze kritische Israëlische wetenschappers niet isoleren. Op dat standpunt staan ze nog steeds.

De actievoerende studenten vinden dat hypocriet, omdat de universiteiten in 2022, toen Rusland Oekraïne binnenviel, wél alle banden met Russische partners verbraken, nadat de toenmalige minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap daartoe had opgeroepen.

Nederlandse universiteiten zien geen kwaad in samenwerking met Israël zolang kennis uit gezamenlijke onderzoeksprojecten niet wordt gebruikt voor militaire doeleinden (‘dual use’). Zo meldde het Tilburgse college van bestuur dat er geen aanwijzingen zijn „dat onderzoeksprojecten naar vergrijzing en arbeid en non-invasieve methoden voor de screening op darmkanker een risico vormen voor mensenrechten”.

De actievoerende studenten zien dat anders. Het kan wel zijn dat losse projecten geen directe schade aanrichten, zeggen zij, maar Israëlische universiteiten zijn nauw verweven met de Israëlische regering en het leger. Op campussen worden militaire programma’s aangeboden en de universiteiten doen onderzoek naar technologie die door het leger wordt gebruikt. In Tilburg heeft de adviescommissie ook op die verwevenheid gewezen en het college van bestuur om die reden geadviseerd alle banden met Israëlische universiteiten te verbreken. „Het college van bestuur heeft dat deel van het advies compleet genegeerd”, zegt Fransawi.

De Universiteit Utrecht draaide op dit punt een klein beetje. Toen zij vorig jaar haar onderzoekssamenwerkingen onder de loep nam zag zij geen aanleiding om projecten stop te zetten. Nu overweegt zij dat bij één project alsnog: een onderzoek naar de risico’s rondom chemische stoffen waarbij het Israëlische ministerie van Volksgezondheid betrokken is. Daarnaast wil de universiteit voorlopig geen nieuwe samenwerkingen meer aangaan.

De actievoerders in Utrecht zien het als een kleine overwinning, dankzij hun protesten. „De universiteit lijkt eindelijk na anderhalf jaar te erkennen dat de situatie echt heel serieus is en dat er actie nodig is”, zegt hun woordvoerder Itaï. „In hun statement staan zelfs een paar woorden over genocidaal geweld.” Maar wie A zegt, moet ook B zeggen, vinden de actievoerders. Ze blijven actievoeren voor een volledige boycot.

Lees ook

‘In Israël zijn de academische instellingen diep verwikkeld in de repressie’

Bureaucratisch proces

Universiteiten stellen dat zij hechten aan zorgvuldige procedures voordat zij besluiten nemen over hun samenwerking met Israëlische partners. Door actievoerders worden die procedures gezien als een vertragingstactiek. Het benoemen van een ethische commissie geeft nog niet de garantie dat er iets gebeurt, zeggen actievoerders in Leiden. „Bij ons heeft het college van bestuur vorig jaar wel een tijdelijke commissie ingesteld, maar die heeft onlangs alleen maar geadviseerd om een nieuwe commissie in te stellen”, zegt Anouk Moritz, student urban studies aan Leiden Universiteit, moedeloos. Zij deed vorig jaar mee aan de protesten en is bestuurslid van studentenpartij DSP op de universiteit. „We weten niet wie er in die commissie zit en wat ze precies aan het doen zijn. Er is geen openbaar verslag. Ze zeiden dat ze tegen de zomer misschien een resultaat zouden hebben.”

Sommige universiteiten willen eerst bredere richtlijnen voor de beoordeling van internationale samenwerkingen uitwerken. Faculteiten en individuele wetenschappers zouden hun projecten dan aan zo’n kader kunnen toetsen, en in geval van twijfel aan een adviescommissie kunnen voorleggen. Aan de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam werd bijvoorbeeld gewerkt aan een ‘human rights framework’ en Maastricht University kwam met een ‘human rights due diligence assessment tool’.

Wij roepen op tot een volledige academische boycot en niet tot gedeeltelijke opschorting van de samenwerking.

„Wij vinden dit een erg ondoorzichtig proces”, zegt een actievoerder van VU for Palestine. „Je loopt het risico dat wetenschappers zo’n toetsingskader in hun eigen voordeel interpreteren, omdat ze willen dat hun samenwerking doorgaat. Om te testen of het werkt, heeft de universiteit vier of vijf pilotcases getoetst, maar daar is verder niets over bekendgemaakt.” Volgens de VU is dat om de betrokken wetenschappers te beschermen.

Ook in Maastricht vinden de actievoerders het een bureaucratisch proces. „In februari was het toetsingskader af en sindsdien lijkt het alsof er weinig gebeurt”, zegt de woordvoerder van Maastricht for Palestine. „Het laatste bericht dat we van de commissie hebben gehad is zo vaag. Ze schrijven: ‘Wij zijn er en we gaan in de toekomst advies uitbrengen.’ Maar wanneer, dat staat er niet in.”

Veiligheid

Toch kijken actievoerders in Wageningen bijna met jaloezie naar wat er in andere steden gebeurt. „Ons college van bestuur doet helemaal niets”, zegt een woordvoerder van Wageningen for Palestine. De studenten krijgen bijval van bijna vierhonderd medewerkers op de universiteit. Die ondertekenden de afgelopen tijd een petitie waarin zij het college van bestuur vragen de banden met Israëlische partnerinstellingen te verbreken. Vijf docenten schreven namens deze groep een brief aan het universiteitsbestuur waarin ze weigeren nog langer samen te werken met Israëlische universiteiten. Ook willen ze geen studenten meer begeleiden die naar Israël gaan, mocht de uitwisseling worden hervat.

Het gesprek tussen actievoerders en het college van bestuur is al maanden stilgevallen. Volgens het universiteitsbestuur is er vorig jaar verschillende keren met actievoerders gesproken, maar is het niet gelukt om elkaar te naderen. De universiteit wil niet dwingend aan studenten en medewerkers opleggen of zij met Israël mogen samenwerken. Er zijn ‘principles of collaboration’ opgesteld die zij kunnen gebruiken om zelf vast te stellen of zij samenwerking verdedigbaar vinden.

„Toen wij vorig jaar ons tentenkamp opzetten op de campus, wilde de universiteit wel met ons praten, maar ze wilden niet echt naar ons luisteren”, zegt de woordvoerder van Wageningen for Palestine. „Keer op keer brachten zij het gesprek naar onze methode van protesteren, dat die intimiderend zou zijn en wat wel en niet zou mogen, in plaats van het te hebben over de inhoud.”

Ook in andere steden klagen actievoerders dat de colleges van bestuur de discussie verschuiven naar de veiligheid. Universiteitsbesturen zeggen dat ze alleen met studenten in gesprek willen als die hun gezicht niet bedekken en geen schade aanrichten aan gebouwen en apparatuur. „Ik vind het uiterst ongepast als ze daarmee komen aanzetten terwijl het zou moeten gaan over de genocide in Gaza”, zegt de woordvoerder van Utrecht Student Encampment. De studenten op hun beurt verwijten de universiteiten dat zij de politie op hen afsturen, maar geen verantwoordelijkheid nemen voor het geweld dat de politie gebruikt bij het beëindigen van protesten.

Kampement

In Nijmegen verstoorden de actievoerders in mei de viering van de Dies Natalis, om aandacht te vragen voor een student die zwaargewond raakte door beten van een politiehond. Het universiteitsbestuur nodigde de studenten uit om te komen praten. „Ze wilden het alleen hebben over de voorwaarden waaronder wij actie mogen voeren”, zegt een woordvoerder van Nijmegen Encampment geërgerd.

De rectoren van de universiteiten brachten vorige week een gezamenlijke verklaring uit waarin ze hun zorgen uitspreken over bedreiging van de academische vrijheid. Die staat niet alleen onder druk omdat „overheden zich steeds nadrukkelijker bemoeien met de inhoud van onderwijs en onderzoek”, maar ook omdat „op campussen protesten en bezettingen soms verharden”, „gesprekken polariseren” en „onderwerpen worden vermeden omdat ze als te gevoelig worden ervaren”.

De universiteiten willen daarom het komende jaar een „brede dialoog” voeren over academische vrijheid, waarbij ook „de spanningen die zich momenteel aandienen op de campus” en „de balans tussen het recht om te protesteren en het borgen van een veilige plek voor iedereen” worden besproken.

M.m.v. Dorine Booij

Lees ook

Uit de hand gelopen debat laat zien hoe klem universiteiten zitten tussen pro-Palestina studenten en Israël

Delen

Mail de redactie

Er staan ongeveer tweehonderd mensen in het atrium van het stadhuis van Den Haag. Ze houden een A4’tje omhoog met daarop het gezicht van Jacobus Schroeder van der Kolk. Aan zijn oog hangt een grote traan. Hij huilt, want de stichting die naar deze negentiende-eeuwse arts is vernoemd, is failliet.

En dat betekent dat de acht kringloopwinkels van Schroeder – die ook fungeren als buurthuis –, de weggeefwinkel én de sociale werkplaats in de stad volgende week hun deuren moeten sluiten. Dat nieuws hakt erin. „Behoud Schroeder,” zegt een vrijwilliger. Ze snikt. „Ik kan nergens anders heen.” De meeste mensen met de A4’tjes werken bij de stichting. Maar er zijn ook bezoekers van de winkels gekomen. Een oudere man stond net nog bij de kringloopwinkel om de hoek toen hij hoorde van deze bijeenkomst. „Ik dacht: dat is belangrijk jongen, even doorlopen.”

Behoud Schroeder. Ik kan nergens anders heen

De aanwezigen willen de raadsvergadering van de gemeente bijwonen, aan het begin van de middag, waar het faillissement op de agenda staat. En de groep biedt de raad een petitie aan, die door 6.500 mensen is ondertekend. Met de sluiting van Schroeder staan straks bijna driehonderd mensen op straat: honderd vrijwilligers, honderd mensen bij de dagbesteding en negentig medewerkers. Vrijwel allemaal mensen met een fysieke of psychische beperking.

Ze kunnen straks niet meer werken, maar ook niet meer aanschuiven aan de keukentafels van de buurthuizen voor bijvoorbeeld een lunch. En ook de omwonenden kunnen dat niet meer. „Ik doe daar elke dag mijn bakkie”, zegt een man met weinig tanden. Hij zit aan een tafeltje vlak bij de gemeenteraadszaal. Het is zo druk dat niet alle bezoekers naar binnen kunnen. Hij ook niet. „Geeft niet. Ik kom hier voor de steun. Al 38 jaar kom ik bij de winkels.”

Schulden

Het gaat al geruime tijd financieel niet goed met de stichting. Ze heeft coronaschulden bij de Belastingdienst, de huren van de panden stegen, vervoerskosten werden hoger, evenals de lonen, zegt operationeel manager Marcel Marskamp. „We zijn ook een belangrijke aanbesteding misgelopen. En de gemeentesubsidie bleef al die tijd gelijk.” Nu heeft de stichting een jaarlijks tekort van 1,2 tot 1,6 miljoen euro.

De gemeente liet onlangs in een raadsmededeling weten dat de stichting al meer dan honderd jaar een veilige plek biedt aan veel Hagenaars, en dat het college het zeer betreurt dat een doorstart niet mogelijk is. De gemeente schrijft dat Schroeder geen inzage wilde geven in de boeken, waardoor ze niet kon beoordelen of de financiële situatie betrouwbaar genoeg was voor een doorstart. Bovendien stelde de bewindvoerder als voorwaarde dat de gemeente garant zou staan voor kosten die konden oplopen tot boven de drie ton. Dat was geen optie, omdat dit zou neerkomen op ongeoorloofde staatssteun.

Marskamp spreekt die lezing tegen. „We hebben samen met de gemeente een plan voor een doorstart gemaakt.” Schroeder zou 33 mensen ontslaan en één kringloopwinkel en de sociale werkplaats sluiten, legt hij uit. „De finish was in zicht.”

Er bleek een kink in de kabel te zitten. Schroeder bestaat namelijk uit twee stichtingen, zegt Marskamp. „En we zouden een doorstart maken met één stichting. Maar plots konden de vier subsidies niet van de ene naar de andere stichting worden overgeheveld. Dat zou juridische problemen geven.” En toen was daar het faillissement.

De gemeente laat de stichting keihard vallen, zegt raadslid Coen Bom van Hart voor Den Haag. „De kringloop heeft zoveel meer te bieden dan alleen tweedehands spulletjes. Het is een plek voor eenzame en kwetsbare mensen, die elders in de maatschappij niet functioneren.” Er is volgens Bom „weinig liefde en begrip” voor de situatie. Deze donderdag hoopte hij met een meerderheid in de raad ervoor te zorgen dat het college het doorstartplan nog eens onder de loep neemt. Maar volgens DENK-wethouder Nur Icar is dat station gepasseerd. De huurcontracten zijn opgezegd. „En we gaan ervoor zorgen dat er passende begeleiding naar ander werk komt, voor iedereen.”

‘Levenswerk’

Even verderop, in de Torenstraat, zit een van de kringloopwinkels van Schroeder. Khaled Selim (66) werkt al 29 jaar bij de stichting en is hier sinds veertien jaar filiaalmanager. Dertig jaar geleden kreeg hij een auto-ongeluk en kon niet meer werken. Via via kwam hij bij de kringloop terecht. Dit is zijn „levenswerk, zijn levensvreugde”. Hij zou nog één jaar doorgaan tot aan zijn pensioen. „En daarna blijven als vrijwilliger.”

Selim kan het allemaal niet bevatten. „Ik vind het zo zielig voor alle mensen met een beperking. Er wordt wel gezocht naar nieuwe plekken. Maar het is niet deze plek, snap je?”

Er wordt wel gezocht naar nieuwe plekken. Maar het is niet deze plek, snap je?

Hij wijst naar Marianne, een vrouw in een rood shirt. „Ik nam haar veertien jaar geleden aan”, zegt hij. „Ze was schuw en praat lastig. Maar hier is ze blij,” zegt hij. „Ja, toch Marianne?” Marianne knikt. Wat ze doet? „Boeken, speelgoed en cd’s sorteren. En dat doet ze heel goed.”

Het is druk. Bij de rij voor de kassa praat iedereen over het faillissement. „Ik kom nog even snel inkopen doen”, zegt een vrouw in de rij. „Ik ben heel erg geschrokken”, zegt bezoeker Annelen van de Giessen. Ze komt hier naar eigen zeggen al jaren. „Ik heb elektrohypersensitiviteit, ik kan niet tegen straling en zodoende zit ik in de ziektewet.” De teenslippers aan haar voeten kocht ze hier laatst nog. „Mooi hè, maar 3 euro. Waar ga ik dat straks nog vinden?”

Lees ook

Domweg gelukkig in de kringloopwinkel

Delen

Mail de redactie