N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/07/data102538705-32b2a1.jpg)
RECONSTRUCTIE
De Tweede Kamerleden waren het er snel over eens: als ze onderzoek wilden doen naar beïnvloeding van moskeeën, dan móésten ze Lorenzo Vidino wel uitnodigen. De gelauwerde extremisme-deskundige uit de Verenigde Staten had er boeken over geschreven, parlementen voorgelicht, regeringen geadviseerd.
Dus leek het een logische keuze voor de Kamercommissie die in 2019 onderzoek deed naar buitenlandse moskeefinanciering, om Vidino te horen als expert.
Het werd een „heel interessant gesprek”, herinnert een van de commissieleden zich, die anoniem wil blijven omdat de zitting achter gesloten deuren plaatsvond. „Hij schetste een gedetailleerd beeld van de Nederlandse vertakkingen van de Moslimbroederschap.” De islamitische beweging zou hier volgens Vidino „verdeeldheid” zaaien. Hij kon meerdere Nederlandse moskeeën bij naam noemen die onder invloed zouden staan van de Moslimbroeders en wist zelfs de exacte hoogte van ontvangen giften uit Qatar.
Eén vraag vergaten de commissieleden te stellen. Hoe kwam Vidino zelf aan zijn geld?
Beïnvloedingsoperaties
De expert die over buitenlandse beïnvloeding kwam praten, maakt zelf onderdeel uit van een buitenlandse beïnvloedingsoperatie.
Dat blijkt uit Abu Dhabi Secrets, de hack van ruim zeventien gigabyte aan bestanden waarover NRC zaterdag berichtte. De Verenigde Arabische Emiraten betaalden het Zwitserse inlichtingenbedrijf Alp Services voor een pr-offensief tegen de Moslimbroederschap. Qatar steunt deze broederschap, tot grote onvrede van rivaal de Emiraten, die haar politieke ambities vrezen. Sinds 2017 is de broederschap het belangrijkste onderwerp voor hun burenruzie.
Alp maakte voor campagnes gebruik van de wetenschapper Lorenzo Vidino (Milaan, 1997). Tegen betaling speelde hij gevoelige informatie door over vermeende Moslimbroeders, die het bedrijf gebruikte voor beïnvloedingsoperaties namens de Emiraten. De doelwitten van Alp werden in opspraak gebracht door hun Wikipediapagina’s aan te passen, Googleresultaten te beïnvloeden en negatieve stukken over hen te laten verschijnen.
Lorenzo Vidino, directeur van het extremisme-programma van de George Washington University, volgt al jaren de verrichtingen van de Moslimbroederschap in het Westen. Hij heeft er tientallen academische publicaties en drie boeken over geschreven. Van de Verenigde Staten tot in Oostenrijk adviseert hij regeringen over de beweging – naar eigen zeggen deed hij dit voor in totaal acht westerse regeringen. Hij wordt regelmatig geraadpleegd door The New York Times, CNN en de BBC. In Nederland lieten onder meer NRC, de Volkskrant en Het Parool hem aan het woord. In die laatste krant wijst Vidino op de steun vanuit Qatar aan organisaties en moskeeën in Europa. „Het gaat om honderden miljoenen euro’s per jaar. De ontvangers zitten altijd in het netwerk van de broederschap.”
De Tweede Kamercommissie stelt dat Moslimbroeders „een geheime eed” afleggen. Bron: „de heer Vidino”.
Een soortgelijk betoog houdt hij in 2019 voor de Tweede Kamercommissie, die dan onderzoek doet naar moskeefinanciering. Na het gesprek met Vidino besluit de commissie de Moslimbroederschap een prominente rol te geven in het openbare deel van de mini-enquête in 2020. Jacob van der Blom wordt opgeroepen voor een publiek verhoor in de Enquêtezaal van de Tweede Kamer. Hij bestuurt moskee De Middenweg in Rotterdam, die volgens Vidino ruim zes ton ontving uit een fonds gelieerd aan de Moslimbroeders. Het gesprek met de Kamercommissie loopt uit op een fel verhoor. „Heeft u een eed afgelegd aan de internationale Moslimbroederschap?”, willen de commissieleden weten. Met een ontkenning nemen ze geen genoegen. „Dat verklaart u onder ede? Dat weet u zeker?”, vraagt een commissielid.
Waar de commissie het verhaal over een ‘eed’ vandaan haalt, wordt duidelijk wanneer ze haar eindrapport presenteert. Daarin staat dat Moslimbroeders „een geheime eed” zouden afleggen, maar hierover naar buiten toe zouden liegen. Bron: „de heer Vidino”. In het rapport wordt in totaal twintig keer naar hem verwezen als bron.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102538708-e60ad3.jpg|https://images.nrc.nl/eM4yiZJJM-fQpU_K4cBKdPkkWlg=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102538708-e60ad3.jpg|https://images.nrc.nl/CPfeV9hAiE_UnncOXvBPBgjStAw=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102538708-e60ad3.jpg)
Het onderzoek waarop de invallen volgen, begon met een rapport van Vidino, die een vermeend broederschapsnetwerk in kaart bracht. Rechtbanken concluderen later dat justitie vooringenomen te werk ging.
Foto Erwin Scheriau / APA / AFP
Tips over uiteenlopende zaken
Op het moment dat Vidino in de Tweede Kamer aanschuift, ontvangt hij al betalingen van het Zwitserse inlichtingenbureau Alp Services. Al snel nadat Alp Services de Emiraten in 2017 als klant heeft binnengehaald, wordt geprobeerd Vidino aan het bedrijf te binden. In een e-mail van 3 januari 2018 schrijft een Alp-medewerker aan Vidino dat hij onderzoek doet naar de ‘nieuwe generatie’ leiders van de Moslimbroederschap in Europa. „Bent u misschien beschikbaar voor een ontmoeting in Europa of Washington?”, vraagt deze medewerker. Nog dezelfde dag antwoordt Vidino: „Gelukkige timing. Ik ben volgende week in Genève”.
Een week later verschijnt hij in het Beau-Rivage-hotel in Genève. Alp-directeur Mario Brero trakteert op een diner van meer dan 1.000 euro. Brero bereidt het gesprek voor in een gespreksnotitie. ‘Wie zijn wij, waarom onderzoeken we de Moslimbroederschap?’, is het eerste punt dat Brero met de wetenschapper wil delen. Hij gaat Vidino vertellen dat een Londens advocatenkantoor Alp inhuurt om de Moslimbroederschap in kaart te brengen. Dat Alp in werkelijkheid voor de Emiraten werkt, vermeldt het document met gesprekspunten niet. De notitie eindigt met de vraag of Vidino bereid is als adviseur voor Alp te werken. „Vertrouwelijk, natuurlijk”.
Twaalf dagen later tekent de wetenschapper een contract met Alp waarin hij toezegt interessante „geruchten” en „leads” over de Moslimbroederschap door te geven. Ook zal hij mogelijke leden van de Moslimbroederschap identificeren. Alp verwacht een „lijst van vermeende leden van de eerstelijnsorganisaties in Europese landen”. Vidino zal deze informatie als „consultant” tegen betaling van 3.000 euro binnen een week aanleveren.
De samenwerking zal daarna worden verlengd. In het voorjaar van 2020 heeft de wetenschapper volgens de documenten minstens 10.000 euro van het bedrijf ontvangen.
Het ene moment schudden ze westerse politici de hand, het andere moment prediken ze over het doden van joden en homo’s
Lorenzo Vidino extremisme-deskundige over Moslimbroederschap
In ruil daarvoor tipt Vidino Alp over de meest uiteenlopende zaken. Een verslag van een ontmoeting in 2018 in Milaan vertelt hoe de samenwerking verloopt. Het eerste punt in de notulen is een „betaling” voor zijn onderzoeken naar de Moslimbroederschap in Turkije en de Verenigde Staten: 4.000 euro. Daarna laat hij volgens het verslag vertrouwelijke stukken zien van het Qatarese liefdadigheidsfonds Qatar Charity. Daarin staat welke Moslimbroederschaporganisaties subsidies bij het fonds hebben aangevraagd. Vidino vertelt Alp op wie ze hun pijlen specifiek moeten richten. Zo noemt hij een „geldpersoon” die financiële zaken voor Qatar Charity zou regelen. Ook vertelt hij over een ruzie die zou zijn uitgebroken binnen de Deense Moslimbroederschap.
Tussen de ontmoetingen met Alp door is de wetenschapper ook telefonisch beschikbaar als consultant. Zo wordt hem in oktober 2018 via WhatsApp gevraagd wie in Nederland de invloedrijkste Moslimbroeder is. Vidino identificeert een Marokkaans-Nederlandse moskeevoorzitter die volgens hem de „mover and shaker” is binnen de Nederlandse Moslimbroeders.
Goedgeklede zakenlieden
Het is kennis die hij zo lijkt op te lepelen; de beweging houdt hem al sinds de jaren negentig bezig. In die tijd studeert Vidino in Milaan, in de buurt van een salafistische moskee. „Mensen met wie ik voetbalde, bezochten de moskee en gingen toen ineens naar Bosnië om te vechten. Dat interesseerde me”, vertelt Vidino vorig jaar aan een Oostenrijkse krant.
De financiers achter de moskee waren volgens hem Moslimbroeders. „Goedgeklede zakenlieden die hun eigen banken bezaten en politici de hand schudden.” Het tekent volgens Vidino de dubbelzinnigheid van de broeders. „Het ene moment schudden ze westerse politici de hand en praten ze over integratie, het andere moment verschijnen predikanten in hun moskeeën die het doden van joden en homo’s propageren.”
Het zou Vidino’s blik bepalen op de westerse broederschap. Hij gaat verder studeren en maakt carrière aan Amerikaanse universiteiten, met publicaties over de broederschap. Hoogleraar en terrorisme-expert Beatrice de Graaf, zelf fellow aan de Washington University, kent die wereld goed. „Er is in de Verenigde Staten een groot hybride veld ontstaan waarbij onderzoekers met één been in de wetenschap staan en met het andere been als consultant optreden voor overheden, denktanks of bedrijven. Sommigen schermen hun onderzoeksmateriaal af voor eigen collega’s, of communiceren niet meer over hun opdrachtgevers of financiers. Dat leidt tot een cultuur waarin sommige onderzoekers meer bezig zijn met het verwerven en beschermen van een marktaandeel, dan met het benoemen van de nuance.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data64560687-ff0ce6.jpg)
Vidino’s werk is dan ook niet onomstreden. Vidino beschrijft de Moslimbroederschap als een sluipend gevaar en roept Europese landen op zich niet in te laten met organisaties die hij tot het brede netwerk van de beweging rekent. Ook al spreken deze organisaties de taal van tolerantie en inclusiviteit: Vidino ziet ze als „woke islamisten”, die ondertussen de agenda van de broederschap zouden dienen.
Daarmee gaat hij verder dan andere onderzoekers. „Een geheime agenda? Ik heb hem nog nooit gezien”, zegt bijvoorbeeld de Utrechtse islamoloog Joas Wagemakers. Zelf maakt hij onderscheid tussen de broederschap in het Midden-Oosten en de daarop geïnspireerde clubjes en moskeeën in Europa. „Die Europese organisaties staan los van de Moslimbroederschaporganisatie. Je zou ze moeten beoordelen op wat ze feitelijk doen: activisme bedrijven en strijden tegen moslimdiscriminatie. Wat is daar problematisch aan?”
Vidino’s publicaties kunnen grote gevolgen hebben. In november 2020 worden in Oostenrijk zestig huizen doorzocht van zeventig verdachten – de grootste inval in de recente geschiedenis van het land. Ze worden verdacht van terrorisme. De Oostenrijkse minister van Binnenlandse Zaken spreekt van een ‘beslissende slag tegen de Moslimbroederschap’.
Het hele justitieonderzoek begon met een rapport van Vidino, die voor de Oostenrijkers een vermeend broederschapsnetwerk in kaart bracht. Achteraf blijft daar weinig van over: rechtbanken oordelen dat er onvoldoende verdenkingen lagen voor tal van invallen. Justitie was vooringenomen te werk gegaan.
‘Ik kan iets in elkaar zetten’
De rapporten die Vidino voor Alp opstelt, hebben een vooringenomen invalshoek. Zo bestelt een Alp-medewerker begin 2020 onderzoek naar Duitse Moslimbroeders. De „focus” van het rapport moet komen te liggen op „banden met terrorisme, corruptie, witwassen en andere misdaden”. Vidino’s reactie: „Klinkt logisch. Ik kan eind februari iets in elkaar zetten.”
Waar Vidino zijn informatie vandaan haalt? Als in februari 2020 de deadline voor zijn Duitse rapport nadert, appt hij een Alp-medewerker dat hij volgende maand enkele dagen in Berlijn zal verblijven als „gast van de autoriteiten”. Volgens Vidino gaat hij met de Duitsers praten over „precies ons onderwerp”. Zijn rapport zal na het bezoek aan Berlijn vast „sappiger” zijn, schrijft hij. Terug uit Duitsland weet hij Alp te vertellen dat de veiligheidsdiensten de komende periode intensiever onderzoek gaan doen naar de beweging. Daarnaast geeft hij tientallen namen door van vermeende Duitse aanhangers van de Moslimbroederschap.
Volgens ingewijden onderhield Vidino ook warme relaties met de Nederlandse antiterrorismecoördinator NCTV
Een Alp-medewerker vraagt of hij over een van deze namen meer informatie heeft. Nee, stuurt Vidino terug: „Veel van de namen op de lijst komen direct van ontmoetingen met Duitse intel.”
Speelde Vidino ook informatie door van Nederlandse veiligheidsinstanties? Volgens ingewijden onderhoudt hij warme relaties met de Nederlandse antiterrorismecoördinator NCTV. Een woordvoerder bevestigt dat NCTV’ers gesprekken hebben gevoerd met Vidino. „Voor zover bekend bij de NCTV is daarbij geen vertrouwelijke informatie gedeeld.”
Mediastorm
Alp gebruikt Vidino ook voor een opzetje om een hulporganisatie in opspraak te brengen. Medewerkers van Alp ontwikkelen in 2019 een strategie om Islamic Relief zwart te maken, de prominentste islamitische hulporganisatie in het Westen. Wederom vanwege ‘Moslimbroederbanden’. Op Facebook ontdekken Alp-onderzoekers antisemitische uitlatingen van leidende figuren binnen Islamic Relief. Een van hen heeft op Facebook Joden „kleinkinderen van apen en varkens” genoemd. De Alp-medewerkers sturen hun bevindingen door aan Vidino. Die is meteen enthousiast. „Met de juiste bronnen is dit goud waard en ik kan een paar zeer reguliere journalisten bedenken die er dol op zouden zijn”, schrijft hij terug. Als de „mainstream” pers het oppikt, zal dat „tastbare consequenties” kunnen hebben, voorspelt Vidino.
Dat ‘mainstream’ medium blijkt het Britse kwaliteitsblad The Times. Alp-directeur Mario Brero brengt een inlichtingenofficier van de Verenigde Arabische Emiraten op de hoogte van het opzetje. „We hebben onze bevindingen doorgeleid naar de academische expert Lorenzo Vidino en naar The Times om er zeker van te zijn dat we compleet vertrouwelijk blijven.”
Op 24 juli 2020 verschijnt het artikel over Islamic Relief op de voorpagina van The Times. Vidino komt daarin aan het woord als expert en hij noemt de uitspraken van de topbestuurder – die hij zelf had doorgespeeld – „hoogst verontrustend”. Het leidt tot een Europese mediastorm waarna meerdere landen, ook Nederland, een miljoenensubsidie aan Islamic Relief terugtrekken.
Leden van de Kamercommissie die de buitenlandse beïnvloeding van moskeeën onderzochten, kijken met ongemak terug op de rol die Vidino speelde in de mini-enquête. „Dit wisten we toen helaas nog niet”, zegt Tweede Kamerlid Rutger Schonis van D66. Als ze het hadden geweten, zeggen de meeste commissieleden, was Vidino niet uitgenodigd. „Omdat dat kan betekenen dat zijn verhaal gekleurd is”, zegt SGP’er Chris Stoffer. „We hebben destijds de experts die we raadpleegden niet gevraagd naar hun financiële relaties. We zaten juist te kijken naar de financiële relaties van de moskeeën.”
Terrorisme-onderzoeker Beatrice de Graaf legt, naar aanleiding van de berichtgeving in NRC, per direct haar functie als fellow aan de Washington University neer. „Met mijn naam geef ik legitimiteit aan een organisatie die ik nu niet meer kan steunen, vanwege de rol van Vidino”, zegt ze. „De breuk met ethische standaards is daar te groot.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/07/netwerkkaart-alt.jpg)
