Dertig jaar wachten op een stukje eigen land: de stroperige landhervorming in Zuid-Afrika

Posted on March 9, 2025 by admin

Op zijn kleinschalige boerderij nabij Newcastle in de provincie Kwazulu Natal bladert de 49-jarige Mbhekeni Nkosi door een document van het Departement van Landhervorming. Het is gericht aan grootgrondbezitter Derrel Brown, de eigenaar van het land waar Nkosi’s boerderij op staat, om deze te informeren dat zijn ouders land hebben opgeëist. Hij laat het stuk zien aan zijn 76 jaar oude moeder Alzina, die kleren aan het wassen is in een teil. „Mijn man en ik hebben de eerste dag dat het mogelijk was onze claim ingediend bij het ministerie”, herinnert ze zich trots. Inmiddels is de claim al bijna 30 jaar in behandeling, zonder noemenswaardige vooruitgang.

Sinds januari van dit jaar heeft de familie Nkosi nieuwe hoop dat ze binnenkort de wettige eigenaar zal zijn van de grond waarop zij woont. President Cyril Ramaphosa van Zuid-Afrika heeft toen de nieuwe landonteigeningswet ondertekend. Hiermee wil hij het makkelijker maken om de ongelijkheid in landbezit aan te pakken die is ontstaan tijdens de apartheid toen het witte regime veel zwarte boeren van hun land verdreef.

Zo’n 72 procent van de landbouw- en veeteeltgrond is eigendom van witte boeren, terwijl slechts 7,7 procent van de bevolking wit is. Zwarte boeren bezitten 4 procent van de landbouw- en veeteeltgrond, hoewel 81 procent van de Zuid-Afrikanen zwart is.

In de nieuwe wet staat dat de overheid in uitzonderlijke gevallen kan overgaan tot onteigening zonder vergoeding. Alzina hoopt dat dit hen helpt om het land te bemachtigen. „De eigenaar vraagt een hoge prijs voor zijn land, dus de regering kan het niet kopen om het daarna aan ons over te dragen. Met die nieuwe wet kan de staat het stuk land misschien veel goedkoper of zelfs gratis overnemen.”

Alzina’s zoon, Mbhekeni Nkosi bekijkt het document van het Departement van Landhervorming gericht aan zijn landeigenaar.

Een paar zakken maïs

Alzina woont al sinds haar negentiende op deze boerderij aan de voet van de Drakensbergen. Inmiddels leeft ze er met in totaal twaalf familieleden, onder wie haar zoon Mbhekeni. Tijdens de apartheid werkte ze voor de witte eigenaars in de keuken, haar man zorgde voor het vee en deed landarbeid. „We maakten lange dagen en kregen geen loon. In plaats daarvan gaf onze baas iedere maand een paar zakken maïs en mochten we in deze boerderij wonen,” vertelt ze. „Het was zwaar, maar we hadden geen keus, de eigenaar kon ons zo wegsturen.”

Destijds werkten meer dan 500.000 zwarte Zuid-Afrikanen in soortgelijke omstandigheden voor witte boeren. Deze werknemers stonden in Zuid-Afrika bekend als labour tenants oftewel huurders die met hun arbeid betalen om op de grond te verblijven. Na de val van het apartheidsregime in 1994 bepaalde president Nelson Mandela’s regering dat deze werknemers recht hebben op het stuk land wat zij voorheen ‘huurden’.

Maar dat proces verloopt traag. Uit de laatste cijfers van het Departement van Landhervorming blijkt dat 55 procent van de claims van labour tenants zijn afgehandeld. Door een gebrek aan geld en personeel bij het departement, ingewikkelde juridische procedures en geschillen met de landeigenaars staan nog 9.101 claims open. Het grootste deel van de onbehandelde claims, meer dan 5.000, komen uit Kwazulu Natal, de provincie waar de familie Nkosi woont.

Daarnaast staan nog meer dan 165.000 claims open van zwarte Zuid-Afrikanen die door het apartheidsregime van hun land verdreven zijn. In 1936 voerde het apartheidsregime de Natives Land Act in. Niet alleen zorgde die ervoor dat de zwarte bevolking maar 13 procent van het land kon bezitten, de toegewezen stukken land lagen vaak in ongunstig gelegen gebieden en bleken weinig geschikt voor landbouw. Tussen 1960 en 1994 verdreef het apartheidsregime 3,5 miljoen zwarte Zuid-Afrikanen van hun land en plaatste hen in de ‘thuislanden’ – gebieden waar de zwarte bevolking gedwongen werd te leven. Het land dat zij achterlieten, verkocht de regering voor een fractie van de marktwaarde aan witte boeren.

Lees ook

Zwarte slachtoffers van ‘de grote bankroof’ in Zuid-Afrika voelen zich verraden door corrupte politici

Bij het landhervormingsproces kampt Zuid-Afrika met onwelwillende landeigenaren die hun land niet, of slechts boven de marktwaarde willen verkopen. Buurland Namibië, dat vroeger deel uitmaakte van Zuid-Afrika, loopt met dezelfde landhervormingsstrategie tegen soortgelijke problemen aan.

De Zuid-Afrikaanse minister van Landhervorming Mzwanele Nyhontso schatte eind vorig jaar dat het in het huidige tempo het „meer dan 700 jaar” zal duren voordat alle claims afgehandeld zijn. Het grootste knelpunt vormt volgens minister Nyhontso de financiering van landhervorming. Het ministerie van Financiën raamt dat het omgerekend meer dan 30 miljard euro zal kosten om alle claims af te handelen, tien keer het bedrag dat de regering sinds 1994 heeft uitgegeven aan landhervorming.

De nieuwe onteigeningswet moet dit probleem oplossen door het uitgangspunt van „welwillende koper, welwillende verkoper” te verleggen naar een „rechtvaardige en billijke” compensatie.

Verzet

Ramaphosa, net als het mensenrechtenagentschap van de VN, benadrukt dat de nieuwe onteigeningswet nodig is voor „een rechtvaardige en eerlijke toegang tot land”. Er is ook verzet tegen de wet. De Democratic Alliance (DA) en FreedomFront Plus (VF+), politieke partijen met een groot wit electoraat, hebben een rechtszaak aangespannen, omdat de wet in strijd zou zijn met het eigendomsrecht. De DA hekelt de „verreikende macht” die de regering zou krijgen om mensen te onteigenen zonder compensatie. Afrikaner-belangenvereniging Afriforum en de landbouw- en veeteeltorganisatie AgriSA zijn om soortgelijke redenen tegen de wet.

Lees ook

Nederlandse boeren krijgen geld twee decennia na onteigening in Zimbabwe

Johann Kotzé, CEO van AgriSA, zegt dat nog niet duidelijk is wat het effect zal zijn van de onteigeningswet, maar dat deze nu al veel onzekerheid creëert. „Deze wet is nog niet op de proef gesteld door ons juridische systeem. Onze hele agrarische sector is gebouwd op privaat eigendomsrecht, bijvoorbeeld omdat het land als onderpand dient voor leningen. Deze wet creëert daarom een existentieel risico voor het financieringsmechanisme.”

Voor een scenario zoals in Zimbabwe vreest Kotzé niet. De onteigeningswet die toenmalig president Robert Mugabe invoerde leidde tot een gewelddadige verdrijving van de overgrote meerderheid van de witte boeren – zo’n 4.000 – van hun land.

Het nieuws over de onteigeningswet bereikte ook de Amerikaanse president Donald Trump. Meerdere van zijn adviseurs, onder wie Elon Musk, zijn opgegroeid tijdens de apartheid in Zuid-Afrika.

Op Truth Social schreef Trump dat „Zuid-Afrika land confisqueert” en „bepaalde bevolkingsgroepen heel slecht behandelt”.

Begin februari legde hij alle financiële steun aan Zuid-Afrika stil, omdat Afrikaners, die voornamelijk afstammen van Nederlandse kolonisten, volgens hem het slachtoffer zijn van „onrechtvaardige rassendiscriminatie” door hun regering. Daarnaast maakte hij bekend dat de VS voorrang zullen verlenen aan de hervestiging van witte Zuid-Afrikaanse ‘vluchtelingen’.

De boerderij van de familie Nkosi nabij de industriestad Newcastle in de provincie Kwazulu-Natal

De Afrikaner belangenorganisatie Afriforum, waarvan CEO Kallie Kriel ontkent dat apartheid een misdaad tegen de menselijkheid was, ziet de inmenging van Trump als een overwinning. De groep lobbyt actief in de VS en stuurde in 2018 een delegatie naar Washington om tijdens Trumps eerste presidentschap met de Amerikaanse regering te spreken over landonteigening in Zuid-Afrika.

Op een persconferentie begin februari gaf Kriel president Ramaphosa de schuld van Trumps harde maatregelen. Volgens hem heeft de Zuid-Afrikaanse president „een van onze grootste handelspartners van zich af gedreven”.

Lees ook

Omringd door MAGA-influencers zet Trump argwaan in als aanvalswapen

Die harde opstelling van tegenstanders is volgens Mbhekeni Nkositekenend voor de onwelwillendheid van de grondbezitters. „Ik krijg er zo’n slecht gevoel van”, zegt hij, turend naar de stralend groene weiden van zijn landeigenaar. Hij schudt het hoofd. „Witte Afrikaners hebben Trump ingeschakeld om de zwarte bevolking arm te houden.”

‘Rechtvaardige’ compensatie

De verandering die de landonteigeningswet brengt, is niet zo radicaal als de tegenstanders doen voorkomen, stelt professor Ruth Hall, hoofd van het Institute for Poverty, Land and Agrarian Studies van de Western Cape Universiteit. „De nieuwe onteigeningswet bekrachtigt de grondwet van 1996, die landonteigening toestaat om landhervorming te bespoedigen, in tegenstelling tot de oude onteigeningswet die stamt uit de apartheid.”

Alleen in uitzonderlijke gevallen van publiek belang kan de staat een stuk land, na een uitgebreid juridisch proces, zonder compensatie onteigenen. „Bijvoorbeeld als de eigenaar de grond heeft verlaten, naar het buitenland is verhuisd en het land laat verloederen. Maar de eigenaar krijgt vooraf de kans om zijn land aan de staat te verkopen”.

Siyabonga Sithole, coördinator landrechten van Afra, een organisatie die zich inzet voor de zwarte bevolking in rurale gebieden, denkt dat de nieuwe wet perspectief biedt voor voormalige labour tenants. „Deze mensen hebben jarenlang gewerkt zonder dat ze betaald zijn en hebben hun leven op die grond opgebouwd, daarom gaan we deze wet testen in de rechtbank. We hopen dat er zo jurisprudentie ontstaat, waardoor het departement niet iedere zaak apart voor de rechtbank hoeft te brengen”.

Nkosi loopt over het land rond zijn boerderij. Hij droomt van de dag dat hij de eigenaar is van de grond onder zijn voeten, al is dit land weinig geschikt voor veeteelt of akkerbouw. „Van eigenaar Brown mogen we maximaal tien schapen houden en omdat dit stuk land te rotsachtig is kunnen mijn koeien er niet grazen. Ik heb ergens anders een stuk land moeten huren om mijn koeien op te zetten. En als de geiten op het land van Brown komen, laat hij er beslag op leggen.”

Als hij het land bezit, zou hij niet meer hoeven voldoen aan de beperkingen die Brown stelt. Hoewel de grond niet zo vruchtbaar is als de naastgelegen glooiende groene weiden van Brown, zou hij kunnen uitbreiden. Snel zal het niet gaan, want een lening krijgen bij de bank is lastig voor boeren als Nkosi. Maar daar heeft hij zich bij neergelegd. „Zolang ik maar niet sterf voordat onze familie deze grond bezit.”

Mbhekeni Nkosi loopt over het land rond zijn boerderij

Meer bedrijven rapporteren over aantal vrouwen in top bedrijfsleven. ‘Bijzonder’, vindt de SER-voorzitter

admin
March 10, 2025
0

Langzaam maar zeker groeit de bereidheid om meer vrouwen in de top van bedrijven te krijgen. Dat concludeert de Sociaal-Economische Raad (SER) maandag naar aanleiding van een analyse van gegevens van meer dan drieduizend bedrijven. De cijfers van de bedrijven zijn terug te vinden in het openbare diversiteitsportaal van het adviesorgaan. Hierover zei SER-voorzitter Kim Putters twee jaar terug dat het „de wortel en de stok” was die bedrijven, vanwege het transparante karakter, in de richting van gelijkere verhoudingen tussen mannen en vrouwen zou duwen.

Het percentage vrouwen in besturen van grote bedrijven groeide in 2023 licht, van 14,7 naar 15,3 procent. Het percentage vrouwen in raden van commissarissen kende juist een kleine daling, van 26,2 naar 25,7 procent. Omdat beide percentages sinds 2012 gestaag stijgen (zie grafiek), lijkt de daling bij toezichthouders een trendbreuk, maar de cijfers moeten volgens de SER met „enige voorzichtigheid” worden geïnterpreteerd.

Topvrouw

Dat er over 2023 flink meer bedrijven hun gegevens doorgaven dan voor 2022, kan een vertekend beeld opleveren. Bij bedrijven die voor het eerst rapporteerden, ligt het percentage vrouwen lager dan het gemiddelde; terwijl het bij bedrijven die de gegevens al langer doorgaven juist hoger lag dan gemiddeld.

Sinds 2022 zijn grote bedrijven wettelijk verplicht om ‘passende’ en ‘ambitieuze’ streefcijfers op te stellen om de verhouding tussen het aantal mannen en vrouwen in de top van grote bedrijven evenwichtiger te maken. Er vallen zo’n 5.600 bedrijven onder de wet, waarvan er honderd beursgenoteerd zijn.

Voor de beursgenoteerde bedrijven geldt een ‘ingroeiquotum’, dat bepaalt dat ten minste een derde van een raad van commissarissen uit vrouwen – of mannen – moet bestaan. Als de benoeming van een nieuwe commissaris een meer gelijke genderbalans niet bevordert, wordt de benoeming als ongeldig beschouwd, totdat er iemand gevonden wordt die het quotum wel dichterbij brengt. Daarvoor kan de door de SER samengestelde database ‘Topvrouw uitgelicht!’ uitkomst bieden. „Het argument dat ze er niet zijn, geldt niet meer”, aldus Putters bij de perspresentatie maandag.

Onder druk

Onderdeel van de diversiteitswet is ook dat bedrijven een plan van aanpak moeten opstellen waarin ze aangeven hoe ze hun streefcijfers, die gemiddeld rond de 30 procent liggen, voor het aantal mannen en vrouwen in de (sub)top van hun bedrijf willen behalen. Daarin valt nog wel wat werk te verzetten. 40 procent van de bedrijven gaf aan zo’n plan van aanpak te hebben, maar 60 procent van de bedrijven had nog geen plan vastgesteld. Veel van die bedrijven gaven wel aan met een plan bezig te zijn, maar de formele vaststelling daarvan laat nog op zich wachten.

De man-vrouwverhoudingen in besturen verschillen aanzienlijk per sector, concludeert de SER. Er lijkt daarbij een overlap te zijn met het aantal mannen en vrouwen dat werkzaam is in de respectievelijke sector. Zo was bijna een op de drie directieleden in de zorgsector en het onderwijs vrouw, terwijl in de bouw ongeveer een op de veertien stoeltjes in de bestuurskamers door vrouwen worden bezet.

Hoewel honderden bedrijven niet aan de wettelijke rapportageverplichtingen voldoen, noemt SER-voorzitter Kim Putters het „bijzonder” dat „zoveel bedrijven” hebben gerapporteerd, „zeker in deze tijden waarin in internationaal opzicht diversiteit onder druk staat.” Putters doelt daarmee op ontwikkelingen in de VS, waar verschillende bedrijven onder invloed van de nieuwe regering-Trump hun diversiteitsbeleid recentelijk terugdraaiden. Hij roept bedrijven op de ontwikkeling te blijven gebruiken, om „van elkaar te leren, elkaar te inspireren en ervaringen uit te wisselen”.

Profijt

VNO-NCW-directeur Focco Vijselaar zegt dat de resultaten „nog niet zijn wat we voor ogen hebben”, maar benadrukt dat „elke cultuurverandering stap voor stap [gaat]”. Hij put hoop uit het feit dat het aantal vrouwen in managementlagen onder de directie ook gestaag groeit. „Dat is toptalent op weg naar de toplaag.”

De werkgeversvoorman is niet bang dat Nederlandse bedrijven in navolging van Amerikaanse bedrijven hun diversiteitsbeleid terug zullen schroeven. Vijselaar ziet „een intrinsieke motivatie”, maar ook „dilemma’s” voor internationaal opererende bedrijven, die bijvoorbeeld niet meer in aanmerking zouden komen voor overheidsopdrachten in de VS.

Verantwoordelijk staatssecretaris Mariëlle Paul (Emancipatie, VVD) is content, maar waakt voor al te grote tevredenheid. „Het gaat de goede kant op, maar we zijn er nog niet”, aldus de staatssecretaris in een persbericht. Ze onderstreept het belang van zoveel mogelijk verschillende meningen en ideeën binnen een bedrijf: „Daar heb je als bedrijf profijt van, maar ook als samenleving.”

Lees ook

Gaan ook Nederlandse bedrijven hun diversiteitsbeleid terugdraaien?

Lees ook

‘Diversiteitsportaal’ moet meer vrouwen in topfuncties krijgen

250 joodse kinderen overleefden de oorlog dankzij hun onderduik in Brunssum: ‘Niemand is verraden’

admin
March 10, 2025
0

„Ik wil vooral nederig zijn”, benadrukt Jack Aldewereld (82). „Ik ben slechts degene die het verhaal mag vertellen van al die mensen in Brunssum, die in de oorlog zo moedig waren om joodse kinderen bij hen te laten onderduiken en de verzetsmensen die daarbij hielpen.”

Nee, het moet vooral niet gaan over Aldewereld zelf. Toch is hij ereburger van Brunssum en wordt waarschijnlijk nog dit jaar in de gemeente een hofje naam hem vernoemd. Die vernoeming heeft hij te danken aan dat hij al jaren aandacht vraagt voor alle dapperen uit de bezettingsjaren: door te pleiten voor plaquettes en monumenten, door Yad Vashem-onderscheidingen aan te vragen en lezingen en rondleidingen te geven. „In Brunssum hebben zo’n 250 joodse kinderen ondergedoken gezeten en mogelijk honderden anderen onderdak gekregen tijdens de oorlog. Maar struikelstenen [gedenktekens voor degenen die door de nazi’s onder meer werden gedeporteerd] vind je hier nergens. Niemand is verraden, terwijl toch behoorlijk wat mensen lid van de NSB waren.”

Als ze me tijdens een rondleiding naar Gaza vragen, zeg ik dat een Palestijns kind even hard moet huilen om de dood van z’n moeder als een Israëlisch kind

Jack Aldewereld
onderduikkind

Aldewereld denkt dat dit deels is te danken aan de mijnen. „Hier leefden mensen van alle geloven, gezindten en nationaliteiten samen. Verschillen vielen gemakkelijk weg, want bij het winnen van steenkool moesten teams ook op elkaar kunnen vertrouwen.”

Zelf dankt Aldewereld veel aan Brunssum. Op 2 maart 1943 werd hij geboren in Amsterdam als derde zoon van Mozes en Schoontje Aldewereld. Zes maanden later werd hij door het verzet in Limburg onderbracht. Mogelijk dankzij de buren van Jacks ouders in de hoofdstad, die in het verzet zaten, of via de joodse crèche tegenover de Hollandsche Schouwburg, verzamelplek voor joden die op transport naar Westerbork moesten. Aldewerelds ouders en broers Marcus en Salomon werden vermoord in de vernietigingskampen. Zijn zus Fanny overleefde de oorlog met behulp van een reeks andere onderduikadressen in het zuiden van het land.

„Het verzet in Amsterdam selecteerde Joodse kinderen op haarkleur”, vertelt Aldewereld. „De blondere konden naar het noorden. De donkerharigen gingen naar Limburg. Daar vielen ze minder op.”

‘Henkie’

Onderduikouders hadden verschillende motieven. Cato en Hendrik Muis, die zich over de kleine Jack ontfermden, hadden religieuze redenen. Hun gereformeerde predikant had een beroep op hen gedaan. Aldewereld laat een foto zien van zijn pleegmoeder en hemzelf (een jongetje met zwarte lokken). „Kijk, zo’n prachtventje kun je toch niet weigeren.” Cato en Hendrik Muis waren kinderloos. „Na mijn komst liep mijn pleegmoeder plots met een kinderwagen. Dat moet zijn opgevallen.”

Jack Aldewereld werd in Brunssum, totdat hij later trouwde, Henk ‘Henkie’ Muis. Na de oorlog werd hij tijdens het voetballen of knikkeren weleens uitgescholden voor Jood. „Dat vertelde ik thuis. En dan kreeg ik ook wel uitleg, maar het verhaal duurde me nog te lang. Later wilde ik er niet naar vragen. Omdat mijn pleegouders zo goed voor me waren.”

Pas in de jaren tachtig dook hij in de geschiedenis van zijn oorspronkelijke gezin. Zijn zeven jaar oudere zus wilde daar niets van weten. „Zij had nog echte herinneringen aan de oorlog. Voor haar was het veel traumatischer. Ik wilde wel meer weten en zette een advertentie in een huis-aan-huisblad in Uithoorn, waar mijn familie in de oorlog woonde, voordat ze naar Amsterdam verhuisden.”

Hoge verwachtingen had Aldewereld niet. „Maar er kwam enorm veel respons.” Het leverde zelfs tastbare herinneringen op. Aldewereld haalt het zilveren bestek tevoorschijn dat zijn ouders in bewaring gaven aan bekenden. „En hier: iemand anders had nog mijn broers lidmaatschapskaart van de voetbalclub. Anderen konden me vertellen hoe mijn ouders waren: gastvrije mensen bij wie de deur altijd openstond.”

Aldewereld verdiepte zich ook in de NV, een Amsterdamse verzetsgroep die zich bezighield met Joodse kinderen redden via onderduik in Limburg, door wie ook hij naar Limburg was gebracht. Hij ijverde bovendien voor herdenkingsplekken: een Joods monument (in 1989 onthuld door de Amsterdamse burgemeester Ed van Thijn, die als jongetje ook in Brunssum was ondergedoken) en plaquettes in alle wijken, met een gedicht van Jacks vrouw Ina Aldewereld-Hindriks. En een tekst van haar die uitlegt dat in Limburg en Brunssum in het bijzonder veel Joodse kinderen werden opgevangen. ,,Die zaten hier echt overal.” Bij het passeren van de monumentjes ergert ze zich. „Die moeten nodig worden schoongemaakt. Dat lijkt me een mooie klus voor de schoolkinderen hier.”

**De pastorie** waar Wim van der Geest woonde en talloze onderduikers en verzetsstrijders aan onderdak hielp.

Spilfiguur

Aldewereld voert de verslaggever en de fotograaf langs een woning die bekendstond als het Elastieken huis, waar altijd wel plek was voor een extra onderduiker. „De eigenaren hadden zelf tien of elf kinderen, maar ook vrijwel voortdurend Joodse jongens en meisjes. Dit huis was een doorvoerplek voor degenen die net waren aangekomen.”

Aan de Vincentiuskerk in Brunssum is een klein kloostergebouw vast gebouwd, waar in de bezettingsjaren nog dertig leden van de kloosterorde der Lazaristen woonden. Een van de paters, Wim van der Geest, was de kapelaan en een spilfiguur in het Brunssumse verzet. Jan Maessen, penningmeester van de parochie, voert naar de kelder van het convent. „Hier werden de kolen gestookt”, vertelt hij in een van de ruimtes. De penningmeester wijst op twee grote, ronde ingangen in de muur. „Daar lopen de pijpen die de hete lucht naar de kerk brachten. In de linkerbuis kun je na 20 à 25 meter een afslag nemen. Dan kom je in een plekje van twee bij twee, waar Van der Geest zich met de kinderen verschool wanneer de Duitsers zich aan de deur meldden. De paters schoven dan snel een kast met paperassen voor de ingang van de pijp.”

Nadat Maessen is uitverteld, vraagt Aldewereld de penningmeester of die nog eens door de archieven wil lopen, die in dezelfde kelder opgeslagen liggen. „Ik ben bezig met de aanvraag voor een Yad-Vashem-onderscheiding voor Van der Geest. Israël wil graag bewijzen voor zijn bijdragen zien. En levende getuigen zijn er steeds minder.”

**De kelder in de Kempstraat** in Brunssum, waar anderhalf jaar onderduikers zich verborgen hielden.

Lees ook

Michal Citroen over Joodse onderduikers: ‘De klap kon op elk moment komen’

Po

In de Brunssumse wijk Schuttersveld gaat Aldewereld achterom bij de familie Jasker. „Volluk!”, roept hij hard. De Jaskers gaan bijna verhuizen naar een appartement. Zo’n 45 jaar geleden betrokken ze hun huidige huis, een oude mijnwerkerswoning. Eddy Jasker (nu negentig) knapte de boel eigenhandig op. Hij loopt naar de kelder, waar hij destijds voor het betegelen van de vloer stuitte op een houten schot tegen een deel van de wand. „Ik sloeg daar doorheen en ontdekte een verborgen ruimte, met een bed en een nachtkastje. En de po stond d’r nog. In eerste instantie stond ik er nog niet eens zo bij stil. Totdat mijn schoonvader voor het eerst op bezoek kwam in het nieuwe huis. Hij zei: wij hebben Joodse kinderen gehad en hier zaten ze ook.” De onderduikplek (plus de po) in het huis van de Jaskers wordt nu afgedekt met een luikje.

Het verlies van zijn ouders, broers en tientallen andere familieleden tijdens de Holocaust: af en toe stormt het in Aldewerelds hoofd. De huidige toestand in de wereld stemt hem ook niet vrolijk. „Mensen lijken zo weinig te leren van het verleden. Tijdens lezingen en rondleidingen word ik weleens gevraagd naar mijn mening over de toestand in Gaza. Dan zeg ik dat ik me niet bemoei met politiek, maar ik voeg er wel aan toe dat een Palestijns kind net zo hard om de dood van zijn moeder huilt als een Israëlisch kind.”

Alle geloven, gezindten en nationaliteiten leefden hier samen. Verschillen vielen snel weg: in de mijnen moest iedereen elkaar kunnen vertrouwen

Jack Aldewereld
onderduikkind

Intussen rijdt voormalig buschauffeur Aldewereld in zijn kleine Hyundai langs memorabele plekken in Brunssum en vertelt honderduit. Aan de rand van de Brunssummerheide staan de badhokjes van het oude natuurbad te verpieteren. In 1943 verscholen Joodse kinderen zich daarin tijdens een razzia. „Jaren geleden zijn ze hier al met een volle bus mensen van de provincie komen kijken”, vertelt een geïrriteerde Aldewereld-Hindriks. „Provincie en gemeente beloofden het aan te pakken. Maar er gebeurt niets. Intussen gaat het verval maar verder.”

Komende tijd staan een paar rondleidingen op het programma. Deze week ontvangt Aldewereld bijvoorbeeld een groep leerlingen van een gymnasium uit Alsdorf, vlak over de Duitse grens. „Jongens en meisjes van negentien verschillende nationaliteiten”, weet Aldewereld. „Ook uit Syrië en Oekraïne. Reken maar dat er dan veel vragen komen.” Hij oogt onvermoeibaar, maar zijn echtgenote Ida vertelt dat hij na een rondleiding altijd even rust. Aldewereld zelf zegt dat niet uit alleen uit fysieke vermoeidheid: „Een leraar bereidt voor de meidagen een les voor over de oorlog. In mijn geval gaat het elke keer ook over mijn eigen leven.”

Restant van het **voormalig natuurbad**, waar Joodse kinderen soms dagenlang ondergedoken zaten.

Met estafettestaking hopen universiteiten en hogescholen bezuinigingen tegen te houden

admin
March 10, 2025
0

Bij het Academiegebouw van de Universiteit Leiden is het op maandagochtend rond half tien uitgestorven. Het gebouw aan het Rapenburg is open, maar er loopt bijna niemand in of uit. Bovenop wappert een vierkante, rode vlag. Het is het symbool van het protest dat sinds de herfst klinkt tegen de bezuinigingsplannen van het kabinet op het onderwijs.

Deze maandagochtend wordt op de Universiteit Leiden gestaakt, zowel in Leidse universiteitsgebouwen als op de Campus Den Haag. Ook medewerkers van de Hogeschool Leiden doen mee. Het is de aftrap van een estafettestaking tegen de bezuinigingsplannen die komende weken heel Nederland door gaat.

Op het pleintje voor het Herta Mohr-gebouw van de Faculteit Geesteswetenschappen, aan de Witte Singel, is het wat drukker. Docenten, onderzoekers en studenten staan in de zon te wachten en te praten en laten zich rode vierkantjes opspelden door de organisatie van het protest. Samen zullen ze straks naar de Garenmarkt lopen, waar ze door onder meer vakbonden en politici worden toegesproken.

Expertise verdwijnt en de keuzemogelijkheden voor studenten worden kleiner

Bert van den Berg
universitair docent

Bert van den Berg, universitair docent klassieke talen en filosofie, zou eigenlijk ’s ochtends college geven over De Staat van Plato en ’s middags over het fenomeen tijd in de Grieks-Romeinse filosofie. „Dat zal ik later inhalen”, zegt hij. „Ik wil niet dat mijn studenten de dupe worden.”

Dat bij Geesteswetenschappen klappen zullen vallen, staat wel vast, zo valt te horen onder medewerkers die zich klaarmaken om in colonne naar de Garenmarkt te lopen. Verwacht wordt dat tientallen medewerkers hun baan zullen verliezen. Deels doordat de faculteit een begrotingstekort heeft, deels doordat het faculteitsbestuur zich voorbereidt op nog grotere problemen, vanwege de bezuinigingsplannen van het kabinet.

„Expertise verdwijnt en de keuzemogelijkheden voor studenten worden kleiner”, zegt Van den Berg over de bezuinigingen. „Over een jaar of twee à drie zullen sommige opleidingen er niet meer zijn.” Welke precies staat nog ter discussie.

Lees ook

‘Onderwijs- en onderzoeksklimaat in de regio krijgt flinke klap’, vooral door minder internationale studenten

Verengelsing

Ook op de Campus Den Haag is de ongerustheid groot. Studenten en medewerkers verzamelen zich bij het Wijnhavengebouw, om samen de trein te nemen naar Leiden. Ze hebben kartonnen borden bij zich met leuzen als ‘Educatie is toekomst’ en ‘Niet promoveren? Wij emigreren’.

Vooral de plannen van het kabinet om de instroom van buitenlandse studenten in te perken maken onder actievoerders de tongen los. Het kabinet wil onderwijsinstellingen op termijn ongeveer 150 miljoen euro per jaar minder geven voor internationalisering. Bovendien ligt een wetsvoorstel klaar dat de verengelsing van het onderwijs moet terugdraaien, ten gunste van het Nederlands.

De Duitse Camilla Winterhager (21) studeert Global Challenges aan het Leiden University College, dat naast station Den Haag Centraal is gevestigd. „Er wordt gezegd dat internationale studenten niet in Nederland willen blijven en na ontvangst van hun diploma meteen naar het buitenland vertrekken”, zegt ze. Zelf is ze bang voor het tegenovergestelde: dat haar opleiding wordt wegbezuinigd en ze noodgedwongen weg moet uit Nederland.

Timmermans

Op de Garenmarkt is het rond elf uur behoorlijk volgelopen. Volgens de organisatoren en politie met zo’n drieduizend mensen. Als ze lid zijn van de FNV of de Algemene Onderwijsbond kunnen ze zich bij hun vakbond laten registreren als staker. Normaal gesproken is dat nodig om doorbetaald te krijgen, nu is het vooral handig voor de vakbonden om te weten hoeveel leden kwamen opdagen. Het college van bestuur van de Universiteit Leiden heeft laten weten dat het alle medewerkers die deze maandag staken sowieso zal doorbetalen.

Medewerkers van de Hogeschool Leiden die bij de actie aanwezig zijn, vertellen dat zij officieel niet staken, maar een paar uren vrij hebben gekregen. Niet alle medewerkers konden komen, want de lessen op de hogeschool gaan gewoon door.

Onder anderen oppositieleiders Rob Jetten (D66) en Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) spreken de actievoerders toe. Ze moedigen ze aan te scanderen: „Doe het niet! Doe het niet!” Daarmee roepen actievoerders de Eerste Kamer op niet in te stemmen met de bezuinigingsplannen die in de begroting van onderwijsminister Eppo Bruins (NSC) staan ingeboekt. Op 25 maart zal daarover in de senaat worden gesproken.

In december schrapte het kabinet onder druk van de oppositie weliswaar 750 miljoen euro van de 1,9 miljard aan bezuinigingsplannen op het onderwijs, maar de rest staat nog overeind. Universiteiten en hogescholen worden met een half miljard aan bezuinigingen relatief zwaar getroffen.

**Een protestbord** gericht tegen de bezuinigingen op het onderwijs.

Duitsland

Bij wijze van ludiek protest geven Leidse docenten uit het hoger onderwijs die staken op meer dan twintig basisscholen en middelbare scholen lessen. Dit soort ‘teach-outs’ worden ook op openbare locaties gegeven, waar publiek gratis naar binnen mag.

Jürgen Zangenberg (61), hoogleraar antiek jodendom en vroeg christendom, houdt in de Waalse Kerk een praatje over zijn onderzoek naar Romeinse inscripties. „Ik kom oorspronkelijk uit Duitsland, maar werk al twintig jaar in Leiden”, vertelt hij vooraf tegen NRC op de Garenmarkt. „De Nederlandse wetenschap staat op hoog niveau, maar ik ben bang dat we internationaal zullen terugvallen.”

De Nederlandse wetenschap staat op hoog niveau, maar ik ben bang dat we internationaal terugvallen

Jürgen Zangenberg
hoogleraar

Ook maakt Zangenberg zich zorgen over jongere collega’s, bij wie hij veel onrust ziet. „Zij krijgen het veel moeilijker dan ik het ooit heb gehad. Hun kansen om te promoveren en wetenschappelijk onderzoek te doen, zijn veel kleiner, want het kabinet bezuinigt op onderzoeksbeurzen.”

Aan het begin van de middag komt het protest op de Garenmarkt tot een einde. De organisatie draagt het estafettestokje, in de vorm van een rode vlag, over aan Utrecht. Daar wordt dinsdag gestaakt.

Lees ook

Brede bezuiniging op onderwijssubsidies: ‘We snappen heel goed dat dit pijnlijk zal zijn’

Een paar zakken maïs

Verzet

‘Rechtvaardige’ compensatie

Related Posts

Meer bedrijven rapporteren over aantal vrouwen in top bedrijfsleven. ‘Bijzonder’, vindt de SER-voorzitter

Topvrouw

Onder druk

Profijt

250 joodse kinderen overleefden de oorlog dankzij hun onderduik in Brunssum: ‘Niemand is verraden’

‘Henkie’

Spilfiguur

Po

Met estafettestaking hopen universiteiten en hogescholen bezuinigingen tegen te houden

Verengelsing

Timmermans

Duitsland