De zorg is afhankelijk van zzp’ers, maar nu mogen de meesten van hen er niet meer werken

Er is ‘druk op de zorg’ en er zijn onvoldoende ‘handen aan het bed’. Dat terwijl er te midden van de grote personeelstekorten, vanwege de vergrijzing, juist steeds meer mensen zijn die zorg nodig hebben. De verwachting is dat het tekort zal toenemen, met name in ziekenhuizen en verpleeghuizen.

Sinds 1 januari is daar een complicatie bijgekomen. Omdat de Belastingdienst dit jaar actiever handhaaft op schijnzelfstandigheid – werkzaamheden die eigenlijk in loondienst verricht zouden moeten worden – stoppen veel zorginstellingen de samenwerking met zorgpersoneel dat zich als zzp’er laat inhuren, vaak ook als het om échte zelfstandigen gaat. Ze willen het risico op naheffingen simpelweg niet lopen.

Dat zorgt voor problemen op de werkvloer en hoofdbrekens in de bestuurskamers, want veel werkgevers in de zorg zijn sterk afhankelijk geworden van zelfstandigen. De zorg-zzp’ers vullen gaten in roosters door bij te springen als er collega’s uitvallen. Ze zijn deel van de ‘flexibele schil’ waar veel organisaties hun personeelsbeleid op hebben ingericht. Fijn voor de zorginstelling, en voor de zelfstandigen, want die kunnen hun eigen tijd indelen. Ze zijn gewend geraakt aan een hoog nettobedrag op hun rekening, omdat werkgevers voor zelfstandigen geen sociale premies hoeven af te dragen.

Mijn werk lijkt soms op fabrieksarbeid: het moet allemaal vlug-vlug-vlug. Ik geef graag zorg op maat maar dat lukt niet altijd

Met zzp’ers stoppen blijkt nog niet zo simpel. Diverse zorginstellingen die eerst nog per 1 januari wilden stoppen met de inhuur, blijven voorlopig toch met zzp’ers werken – maar dan wel met de mededeling dat het over een paar maanden écht afgelopen moet zijn. Andere instellingen huren personeel in via bemiddelingsconstructies, wat hen vaak meer geld kost. Met grote vrees kijken zorginstellingen uit naar komende zomer, als veel zorgmedewerkers op vakantie gaan. Zal het dan lukken om zonder zzp’ers de roosters rond te krijgen?

Grote zorgen

De beroepsorganisatie van verpleegkundigen en verzorgenden NU’91 constateerde eerder deze week dat onder zorgmedewerkers grote zorgen leven over de nieuwe situatie. Meer dan de helft van de ondervraagden geeft aan dat de kwaliteit van de zorg door het wegvallen van zzp’ers negatief wordt beïnvloed en constateerde een hogere werkdruk voor vaste medewerkers. De beroepsorganisatie stelt dat verzorgenden en verpleegkundigen de prijs betalen van „een ondoordachte aanpak”.

Uit cijfers van de Kamer van Koophandel blijkt dat het aantal zzp’ers in de zorg sinds december afneemt, wat een trendbreuk is na jaren van toenemende flexibilisering. In december 2024 verloor de zorgsector 1.700 zelfstandigen, in januari van dit jaar bijna 2.000 . Het is nog niet bekend waar zij zijn terechtgekomen: in dienst, bij een bemiddelingsbureau of in een andere sector. Grote zorgkoepels geven aan dat het nog te vroeg is om conclusies te trekken, dus sprak NRC vier (ex-)zorg-zzp’ers over de impact van de nieuwe situatie op hun professionele leven.

Karin de Graaf (57, kraamverzorger)

„Ik ben al sinds mijn negentiende kraamverzorgende en sinds 2017 doe ik dat als zzp’er. Dat was voor mij een uitkomst, want ik heb gezondheidsklachten en kan als zzp’er zelf bepalen wanneer ik werk. Ik werk in een bevalcentrum in het ziekenhuis, maar ook voor een verloskundigenpraktijk. Daarnaast heb ik een eigen netwerk rond bevallingen en ik help bij de eerste opstart thuis. Ik vind de bevallingen in het bevalcentrum het mooist: de dynamiek en de adrenaline van meerdere bevallingen tegelijk. Elke bevalling kijk ik waar ik het beste kan ondersteunen, zodat de baring goed verloopt voor alle betrokkenen.

„De regelmaat en afgebakende diensten van het bevalcentrum zijn voor mij ideaal, ik doe daar vijf à zes diensten per maand. Als je thuis naar een bevalling gaat, dan weet je nooit wanneer je klaar bent. Eind vorig jaar hoorde ik van het bevalcentrum dat ik tot maart als zzp’er kon werken. In het bevalcentrum is er een vast team kraamverzorgenden met daarnaast vier zzp’ers. Wij zzp’ers zijn goed inzetbaar als er een dienst vrij komt door ziekte van een collega.

„Er is ons een nulurencontract aangeboden, maar ik heb in januari laten weten dat maart mij te snel is. Als ik in dienst zou gaan, verdien ik veel minder. Ik heb gelukkig een partner met een goed inkomen, maar voor wat ik nu bij het bevalcentrum verdien zou ik straks meer dan twee keer zoveel diensten moeten draaien. Dus ik zal dan meer ander werk moeten doen buiten het bevalcentrum om hetzelfde inkomen te behouden als nu. Ik moet echt goed nadenken over hoe ik het ga invullen.”

Fara Eleonora (46, verpleegkundige in de nacht)

„Ik ben inmiddels vier jaar zzp’er. Toen ik in loondienst werkte, wat ik 25 jaar heb gedaan, miste ik flexibiliteit. Na wat jaren op een afdeling merkte ik dat ik mijn motivatie kwijtraakte en wilde ik weer wat anders. Een vriendin kwam met het idee om voor mezelf te beginnen. Ik wilde mijn werk in loondienst aanvankelijk combineren met werk als zelfstandige, maar toen ik dat aangaf werd ik meteen naar een andere afdeling overgeplaatst. Waar ik minder ging verdienen. Ik was not amused en heb mijn ontslag ingediend. Toen ben ik fulltime als zzp’er begonnen.

„Ik ben alleenstaande moeder en als zzp’er kan ik ervoor kiezen om in het weekend, in de vakantie en op feestdagen thuis te zijn bij mijn kinderen. Toen ik nog in loondienst werkte als coördinator, nam ik mijn werk mee naar huis. In plaats van beschikbaar te zijn voor mijn kinderen, zat ik verslagen te maken en overleggen voor te bereiden.

„De nieuwe benadering van zzp’ers zorgt voor veel onrust. Veel van mijn vaste opdrachtgevers zijn gestopt met de inhuur van zzp’ers. Ik krijg wekelijks drie tot vier nachtdiensten van instellingen die nog wel zelfstandigen durven in te huren, maar het wordt steeds schaarser. Daarom ben ik wel proactief andere opdrachtgevers aan het zoeken. Ik pak alles wat ik pakken kan. Ik let niet op de centen, als ik maar werk heb. Stress heb ik nog niet. Wat er ook gebeurt: ik ga niet in loondienst. Ik weet namelijk niet of ik dan mijn pensioen wel red.”

Liesbeth Huiskamp (48, verliet onlangs de zorg)

„Ik heb dertig jaar in verschillende ziekenhuizen en een privékliniek als verpleegkundige gewerkt, waarvan vijftien jaar als zzp’er. Mijn man en ik kregen vier kinderen in zes jaar tijd. Na de derde ben ik als zelfstandige begonnen, geïnspireerd door buren die dat ook deden. Het was mij niet te doen om het geld, maar om de flexibiliteit. Ik heb altijd vrijwel alle diensten gedraaid, want ik denk niet dat het collegiaal is om als zzp’er geen weekenddiensten te draaien. Alleen ’s zondags werkte ik bij voorkeur niet. Dan ben ik het liefst actief in de kerk.

„Als zorgmedewerker miste ik waardering. Ik vind het bijvoorbeeld heel cru dat een docent meer verdient dan een verpleegkundige. Niet dat een docent geen belangrijk werk doet – integendeel. Maar een verpleegkundige heeft zulke onregelmatige werktijden. Het is echt zwaar. De afgelopen jaren werkte ik avonddiensten op de spoedeisende hulp en die waren zo intensief dat ik er steevast een dag van moest bijkomen.

„Het hele gedoe omtrent schijnzelfstandigheid is voor mij de laatste druppel geweest om de zorg te verlaten. Ik voldeed gewoon aan de voorwaarden om als zelfstandige te werken, maar merkte dat mijn opdrachtgevers bang waren. Als dat niet het geval was geweest, had ik best nog een paar jaar in de zorg willen blijven. Deze ontwikkelingen zijn niet goed voor de sector. Je gaat tekorten krijgen en de uitzendbureaus gaan daarvan profiteren. Ik weet nog niet wat ik nu ga doen. Eerst een sabbatical van een half jaar.”

Reynold Pinas (65, psychogeriatrische en somatische zorg)

„Eigenlijk wilde ik vroeger medisch laborant worden, maar dat kon in Suriname niet. Daarom ben ik in Paramaribo in de zorg begonnen. Het was geen bewuste carrièrekeuze.

„Ik heb jarenlang fulltime voor een woningcorporatie gewerkt, en zorg er een beetje bij gedaan. Om ouderen palliatieve zorg te kunnen verlenen heb ik me 25 jaar geleden ingeschreven bij een bemiddelingsbureau. Daar was een inschrijving bij de Kamer van Koophandel voor nodig. In 2011 heb ik besloten om te stoppen bij de woningcorporatie en – aanvankelijk ter overbrugging, was het idee – fulltime in de zorg te gaan werken. Maar ik ben er toch in blijven hangen. Het vak geeft me een goed gevoel, de meeste mensen zijn dankbaar voor de tijd en aandacht die je ze geeft. De wereld kan ik niet veranderen, maar mensen helpen geeft wel voldoening.

„Maar soms heb ik spijt van mijn keuze voor de zorg. Het goede gevoel dat ik eerst had wordt verstoord door de recente ontwikkelingen. Er wordt steeds meer gekort op personeel, waardoor de kwaliteit omlaag gaat. Mijn werk lijkt soms op fabrieksarbeid: mensen uit bed halen, eten geven, het moet allemaal vlug-vlug-vlug. Ik geef graag zorg op maat maar dat lukt niet altijd.”

Delen

Mail de redactie

Natuurlijk voelen veel van de kandidaten het drukkende gewicht van de oorlogsdreiging. De bezoekers van de voorlichting voor het Infanterie Bewaken Beveiligen Korps Nationale Reserve zijn zich bewust van de piepende en krakende verhoudingen op het wereldtoneel. Ze noemen de oorlog in Oekraïne, de dreiging van Poetin en de nieuwe Amerikaanse president. „We hebben tachtig jaar lang gedacht dat de Verenigde Staten de kastanjes wel voor ons uit het vuur zouden halen, maar met Trump weet je het gewoon niet meer”, zegt een van de bezoekers.

Het is nodig, dat is wat het is, zegt André Kers (35), die de voorlichting bezoekt. „Wat in Oekraïne gebeurt, raakt me. We hebben drie jaar de tijd gehad om er wat aan te doen. Er wordt over gepraat ja, in de politiek, maar er gebeurt nauwelijks iets.” En op zijn handen zitten wil hij niet meer. „Me aanmelden als reservist, dat kan ik in elk geval doen.” Is dat spannend? „Ja, als er oorlog komt, dan moet je, dat is spannend. Maar als je daar niet mee om kan gaan, moet je je niet aanmelden.”

Op de Johannes Postkazerne in Havelte hebben zich ruim veertig kandidaten verzameld, variërend van jong tot oud, om te luisteren naar de voorlichting bij ‘10 Infanteriebataljon Bewaken Beveiligen Korps Nationale Reserve’. Er zitten vijf vrouwen in de zaal, van wie één zelf interesse heeft, de rest is mee als geïnteresseerde partner of familielid.

Ik heb bij de landmacht gezeten, het kriebelt weer

„Reservist worden is een serieuze zaak, zegt sergeant Liza (32), die twaalf jaar geleden als student reservist werd. „Goede afspraken met het thuisfront zijn essentieel. Het vraagt inzet en kost tijd, maar je draagt bij aan iets belangrijks. Tegelijkertijd levert het veel op: kameraadschap, unieke ervaringen en kansen om jezelf te ontwikkelen. We zeggen altijd: reservist worden is vrijwillig, maar niet vrijblijvend.”

Als parttime-militairen vormen reservisten de flexibele schil van defensie. Ze hebben een nulurencontract, dat klinkt misschien vrijblijvend, maar er wordt verwacht dat ze minimaal driehonderd uur per jaar beschikbaar zijn. Dat omvat geplande opleiding en training, gemiddeld twee doordeweekse avonden per maand en één of twee zaterdag, aangevuld met extra meerdaagse oefeningen van donderdag tot en met zaterdag. En dan zijn er nog de geplande steunverleningen en ad hoc oproepen bij calamiteiten.

Voor het zover is moet een kandidaat eerst de voorlichting volgen, zich aanmelden, een sollicitatie doorlopen met psychologische en fysieke testen. Als ze die procedure, inclusief veiligheidsonderzoek, succesvol zijn doorgekomen worden ze aangesteld. Ze mogen zich laten opmeten voor een uniform, uitrusting en schoenen (twee paar). Daarna volgt een twee weken durende opleiding op de kazerne, waarin ze alleen in het weekend naar huis gaan. Net als beroepsmilitairen moeten ze de militaire eed of belofte afleggen.

Koningsbrugge

De voorlichting wordt gegeven door sergeant Rob (55), stafonderofficier werving en voorlichting. Van de militairen worden alleen hun voornamen gebruikt, op verzoek van defensie, in verband met de veiligheid. De voorlichting, verklapt Rob vlak voor de kandidaten arriveren, geeft hij achterstevoren. „Ik praat erover alsof het al zo is, alsof ze al reservist zijn. Dus ik begin bij het werk, onze taken. Daarna ga ik teruglopen: wat houdt het in, wat heb je nodig, hoe werkt de sollicitatie? En dan eindig ik bij het begin: of je ervoor kiest om je in te schrijven.”

Waarom bent u hier, vraagt sergeant Rob aan de zaal voordat hij begint. „Ik heb bij de landmacht gezeten, het kriebelt weer”, zegt een van de kandidaten. „En ik heb Kamp van Koningsbrugge gekeken.” Er klinkt gelach. Niet iedereen zit hier vanwege gevoelde dreiging. Er zitten, blijkt uit de rondgang, meer mannen die eerder in het leger hebben gediend en die het missen.

In de zaal zitten vijf vrouwen, van wie één zelf interesse heeft, de rest is mee als geïnteresseerde partner of familielid

Zo ook Jarno Dingerink (51). Hij zat „heel lang geleden” dankzij de dienstplicht in het leger, in de jaren negentig. Vanwege een reorganisatie eindigde die carrière en ging hij terug naar school. Werken bij de bank vindt hij „ook heel leuk”, maar de interesse voor het leger is nooit verdwenen. „Het teamverband, het hollen en stilstaan, dat spreekt me aan.” De vraag is voor hem niet zozeer waarom wél reservist worden, maar: waarom niet?

„Mijn vriendin vindt het wel spannend, we hebben twee kinderen”, zegt hij. „En ook vrienden reageren verbaasd. Die zeggen dan: ‘Huh? Ga je dan naar Oekraïne?!’” Ze leggen gelijk die link, zegt hij. „Maar dan zeg ik: nee joh, tranquilo, zo’n vaart loopt het niet. Het gaat over de veiligheid hier, bewaken en beveiligen in Nederland.”

Wat hij ook mooi vond aan de dienstplicht, dat de militairen een gemêleerd gezelschap vormen, ziet hij vanavond ook. „Jong, oud, alles zit door elkaar. En ik ben echt positief verrast, want ik dacht: er zullen wel tien man en een paardenkop komen, maar dat is helemaal niet waar. Hoewel je niet weet wie er blijven hangen.”

Defensie heeft eind vorig jaar opnieuw uitgesproken dat ze aantal reservisten drastisch wil uitbreiden. De nu achtduizend reservisten, verdeeld over de Koninklijke Luchtmacht, de Koninklijke Landmacht, de Koninklijke Marine en de Koninklijke Marechaussee, moeten er zo snel mogelijk twintigduizend worden.

Dat zou nog lastig kunnen worden. Hoewel steeds meer oorlogsdreiging wordt ervaren en de helft van de Nederlanders een Europees leger zou willen, is de bereidheid daar zelf aan deel te nemen laag: slechts 18 procent van de 1.944 ondervraagden is bereid zelf te dienen. Dat bleek woensdag uit een onderzoek van Ipsos.

Materieel

Maar in Havelte zit een groep die het wel overweegt – in elk geval parttime. Op het scherm laat de sergeant, tussen de powerpointslides door, een wervend filmpje zien waarin wordt uitgelegd wat een reservist doet. „Dit gaat over hoe je jezelf wil zien”, zegt de voice-over. „Klaar voor elke strijd.” „Flexibel, trots en toegewijd.” „Dit is geen soldaatje spelen, maar je inzetten voor je land.”

Door de inval in Oekraïne besefte ik dat onze democratie kwetsbaar is

Als onderdeel van de voorlichting mogen de kandidaten natuurlijk ook materieel bekijken, aanraken én dragen. Bart (bijna achttien) heeft het kogel- en steekwerend vest aangetrokken en om zijn schouders een grote rugzak gehangen, waar ook een helm aan bungelt. Zijn moeder maakt een foto. Hij volgt de opleiding Beveiliging en moet nog een jaar, daarna wil hij doorstromen naar de politie of de marechaussee. Maar pas raakte hij aan de praat met iemand die dient in het leger en die zei dat je dat „ook parttime” kan doen.

Dat is „een supervette bijbaan”, zegt hij. „Natuurlijk is het spannend, en als ik om me heen kijk, denk ik ook wel: ik ben best jong. Maar ik heb wel een zekere volwassenheid, geloof ik.” Over de vraag of de actualiteit voor hem een rol speelt, moet hij even nadenken. „Dat schrikt me eerder af, dan dat het me aantrekt. Ik wil vechten voor mijn land, maar ik vind het wel heel spannend.” Sowieso moet hij nog uitvogelen hoe alles te combineren is met zijn studie. „En mijn moeder is niet heel erg fan, ze vindt het heel spannend.”

Het is ook spannend, maar voor basisschoolleraar Sjoerd (45), die niet met zijn achternaam in de krant wil, is de wereld dat sowieso op dit moment. „Door de inval in Oekraïne besefte ik dat onze democratie kwetsbaar is.” Hij vertelt dat hij geschiedenis heeft gestudeerd, dat hij weet dat emancipatie – zoals bijvoorbeeld vrouwenrechten – verdwijnt „onder figuren als Poetin”. Sjoerd is meer doordrongen geraakt van de waarde van „een vrije samenleving”. En dat die „niet vanzelfsprekend” is.

Hij geeft natuurles en ja, dat is heel anders dan dienen als militair. Als jongetje heeft het leger hem wel een tijdje getrokken, maar hij is toch „andere wegen gaan belopen”. Sjoerd heeft vrienden die zelfs anti-militaristisch waren. „In theorie is het leuk om anti te zijn, maar sinds Oekraïne is dat écht alleen nog maar theorie, we leven in een andere realiteit.” Si vis pacem, para bellum, zegt hij. „Als je vrede wil, bereid je dan voor op oorlog.”

Keuze

Op het scherm verschijnt in kapitalen: ja of nee is een keuze. „Is het ’m niet? Even goede vrienden”, zegt sergeant Rob. „Is het ’m wel: geweldig, meld je aan, druk op die sollicitatieknop.”

Hoeveel van de kandidaten dat daadwerkelijk gaan doen, is afwachten. „Gemiddeld solliciteert ongeveer de helft van de bezoekers na de voorlichting”, zegt sergeant Liza na afloop. Het is niet zo dat de gevoelde dreiging het aantal aanmeldingen enorm opstuwt, zegt ze. „Maar het zijn wel andere kandidaten. Er speelt veel. De mensen die zich nu aanmelden, doen dat weloverwogen en zijn zeer gemotiveerd.”

Delen

Mail de redactie