De winnaar van de Finse verkiezingen wil stevig bezuinigen – dat spreekt de Finnen aan

Het valt ze bij de Finse publieke omroep YLE direct op: het is wéér Sanna Marin (37) die internationaal vol in de schijnwerpers staat. Op z’n website somt YLE op hoe grote internationale media vooral over Marin schrijven, na de Finse verkiezingen van afgelopen zondag. De woorden ‘rockster’ en ‘superster’ vallen. En dat terwijl de sociaaldemocraat Marin, die in 2019 premier werd en opnieuw herkozen hoopte te worden, nou juist níét heeft gewonnen.

Lees ook Hoe de vele aanvallen door Rusland de Finse militaire identiteit hebben gevormd: ‘Onze geschiedenis is zó anders dan elk ander Europees land’

Sinds haar aantreden, als jongste premier ooit, verwierf Marin veel internationale bekendheid, onder meer om de soepele wijze waarop ze Finland de NAVO in loodste – het land treedt deze dinsdag formeel toe. Dus: verbazing alom dat deze politica met een internationale sterrenstatus het in eigen land niet heeft gered. Hoewel haar Sociaal Democratische Partij (SDP) wel iets meer stemmen kreeg dan in 2019, werden twee rechtse partijen nog groter.

Ruk naar rechts

Petteri Orpo is veel wat Marin niet is: man, vijftiger en rechts. Zijn Nationale Coalitiepartij (NCP), rechts van het midden, behaalde de meeste stemmen: 48 van de tweehonderd zetels in het parlement. De tweede plaats is voor een partij die nog een stuk rechtser is: de Finnenpartij, met 46 zetels. Marins SDP behaalde 43 zetels. Met zijn overwinning heeft Orpo nu het mandaat om te proberen een coalitie te vormen. Komende week beginnen de eerste gesprekken. De leider van de grootste partij wordt in Finland doorgaans premier.

Met de keuze voor deze twee partijen maken de Finnen een opvallende ruk naar rechts. In totaal stemde twee derde van de kiezers op een rechtse partij, een derde op een linkse, zegt hoogleraar politieke geschiedenis Juhana Aunesluoma van de universiteit in Helsinki. „Niet eerder was die verhouding zo scheef.”

Orpo’s NCP is de grootste rechtse partij geworden. Ideologisch past die in de liberaal-conservatieve traditie: de overheid moet zich niet te groot maken, laat de markt z’n werk maar doen. Zijn prioriteit, zei hij zondagavond tijdens zijn overwinningsspeech, is om de economie te „fixen”.

Onder het leiderschap van Marin, die als sociaaldemocraat een grote rol voor overheid weggelegd ziet, is de staatsschuld flink opgelopen, naar 73 procent van het bbp. Ter vergelijking: in Nederland ligt dit percentage op minder dan 50 procent. Verrassend genoeg is Orpo erin geslaagd om dit oerdegelijke thema, de staatsschuld, tot het belangrijkste verkiezingsthema te maken.

Ook verrassend: hij wist veel Finnen aan te spreken met een doorgaans niet zo populair politiek verhaal. Om die overheidsfinanciën weer gezond te krijgen, zijn bezuinigingen onvermijdelijk, betoogde hij. Hij wil snijden in de klassieke pijlers van de verzorgingsstaat, zoals werkloosheidsuitkeringen. In totaal wil Orpo 6 miljard besparen, dinsdagochtend waarschuwde hij al dat er „moeilijke tijden en zware beslissingen” wachten. Marin wilde bezuinigingen juist vermijden en liever het belastingstelsel hervormen.

Coalities

Petteri Orpo groeide op in het dorp Vuorenmaa in het zuiden van Finland, als zoon van twee onderwijzers. Aan zijn jeugd, met twee oudere zussen thuis en veel scouting en vissen, heeft hij „alleen positieve herinneringen”, schrijft hij op zijn persoonlijke website. Na zijn militaire dienstplicht ging hij economie studeren aan de universiteit in Turku, in het zuidwestelijke puntje van Finland.

Inmiddels in Orpo, vader van twee tienerkinderen, al 25 jaar politiek actief. Na verschillende functies bij de Nationale Coalitiepartij werd hij in 2007 verkozen in het Finse parlement. Vanaf 2014 vervulde hij verschillende ministerschappen. Nu mag Orpo dan het hoogste politieke ambt gaan vervullen, als het hem lukt om een coalitie te vormen.

Daarbij heeft hij grofweg twee opties, schetst hoogleraar Aunesluoma. Over rechts, met de radicaal-rechtse Finnenpartij, of over links, met de sociaaldemocraten van Marin. Als hij met een van deze twee partijen verder kan, zal hij daarnaast nog een of meer kleinere partijen nodig hebben, al hebben sommige daarvan de Finnenpartij al uitgesloten. Aunesluoma durft niet te voorspellen welke van deze combinaties het meest kansrijk is, beide brengen hun eigen moeilijkheden met zich mee.

De Finnenpartij boekte een uitzonderlijk goed resultaat: het beste sinds de partij in 1995 werd opgericht. Voorvrouw Riikka Purra (45) kreeg zelfs meer voorkeursstemmen dan wie dan ook. Ze kan dus zelfverzekerd een onderhandeling instappen. Maar de partij is echt heel anders dan Orpo’s NCP: populistisch, nationalistisch, anti-immigratie. Purra’s favoriete onderwerp in de campagne: hoe Finland immigratie tot een absoluut minimum moet beperken – hoewel er relatief al weinig immigratie is. De NCP vindt dat Finland wel immigranten nodig heeft, anders zijn er te weinig arbeidskrachten.

Ook over klimaat en Europa denken de partijen fundamenteel anders: de Finnenpartij wil dat Finland de klimaatdoelen terugschroeft en wil uit de EU. Nog een obstakel: sommige kleinere partijen hebben al gezegd in de oppositie te willen, of sowieso niet met de Finnenpartij in een coalitie.

Lees ook De premier die verandert wat in Finland als ‘normaal’ wordt gezien

Maar bij een samenwerking met de sociaaldemocraten moet Orpo concessies doen aan de partij waar hij zich in de campagne juist zo tegen heeft afgezet. De Finnen willen „verandering”, zei Orpo in reactie op zijn overwinning, maar als hij met links gaat samenwerken, zal daar waarschijnlijk niet zoveel van komen als hij voor ogen heeft.

Her en der wordt ook al gespeculeerd over de toekomst van Marin. Wat wil zij nu? „Ze is heel slim – niemand die het weet”, zegt Aunesluoma. Haar naam wordt genoemd voor hoge posities binnen de EU. ‘Gewoon’ een ministerspost in de regering van Orpo zou in theorie ook kunnen, al ligt dat minder voor de hand. Aunesluoma: „Ze is een wilskrachtige leider, ze deed mee om deze verkiezingen te winnen.”