De vrouw die Anna Karenina met haar voeten vertaalde

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.


De vrouw van Josephine Rombouts schrijft over onderbelichte prestaties van opmerkelijke vrouwen. Deze week: de vrouw met een beperking die uit het Slavisch vertaalde en autoreed.






Wils Huisman in haar werkkamer in Leiden.
Wils Huisman in haar werkkamer in Leiden.

Foto Familie-archief

We liepen door Leiden en de vriend hield abrupt stil voor een huis en onderbrak daarmee mijn verhaal over de promotie van een studiegenoot in Utrecht. Dat was jammer want ik was net bij de climax gekomen. Dat ik in de senaatszaal stond en dat het me opeens was opgevallen dat die van onder tot boven was behangen met geleerden (m). Voorzichtig, om de promovendus niet te storen in zijn verdediging, had ik me wat gedraaid zodat ik alle gezichten kon bekijken, maar nee, niet één professor (v). „Toen”, zo had de pointe van mijn verhaal moeten luiden, „begreep ik opeens waarom ik mijn promotieplannen zo snel had opgegeven”. Dat was de plaats geweest voor een betekenisvolle pauze, en dan zou ik gezegd hebben: „Ik had geen voorbeeld, geen rolmodel.”

En nu stonden we dus stil voor het huis en vroeg hij: „Heb ik je ooit verteld van de tante van Jan?” Hij kende me al een tijdje dus misschien voorzag hij dat na mijn anekdote cijfers zouden komen, veel cijfers, en percentages over de genderverdeling op de academische ladder. „Nee”, zei ik, climax en cijfers inslikkend, „daar heb je me nooit over verteld. Welke Jan?”

„Die vriend van me. Tijdens zijn studie woonde hij bij zijn tante. Hier, in dit huis.” Het verhaal had niet direct mijn volle aandacht, maar ik keek braaf naar de gevel. We stonden op de Boisotkade en het was een erg mooi huis.

„Rijke familie?”, opperde ik.

„Ze was Russisch vertaalster. Ze heeft Anna Karenina vertaald.”

Touché. Wat een foute aanname van me. In gedachten zag ik voor de hoge ramen een vrouw zitten typen aan een glanzend eikenhouten bureau.

„Ze had geen armen”, vervolgde hij.

Ik had even tijd nodig om het beeld in mijn hoofd bij te stellen. „Hoe?” Er waren een heleboel hoe’s aan een leven zonder armen, maar eerst over dat schrijven aan een bureau. „Typte ze met haar voeten?”

„Dat weet ik niet, dat zou je aan Jan moeten vragen.” Waar ik misschien geen rolmodel had gehad, had deze vrouw in de jaren 50 waarschijnlijk nog minder rolmodellen gehad én geen armen.

Ze reed in een Daf

Een paar weken later zat ik bij de neef in de tuin om meer te weten te komen over haar. Ja, hij had inderdaad een paar maanden bij zijn tante, Wils Huisman (1914-1979), gewoond. Hij herinnerde zich nog goed de Daf waarin ze reed:

„Ze was een van de eerste gehandicapten die auto reed, een automaat waarbij ze het stuur op de grond hadden geplaatst. Haar vertaalwerk? Ja natuurlijk, ja, dat was heel belangrijk voor haar. Ze vertaalde voor Van Oorschot.” Ik zag direct de donkere rij boeken voor me die een ereplaats in mijn vaders boekenkast innamen, de Russische Bibliotheek.

„Als ik thuiskwam zag ik haar in de voorkamer aan haar bureau”, vertelde Jan, „niet met een typemachine, nee, ze schreef met haar voeten. Gewoon met een pen en papier.”

Wils Huisman studeerde af in 1941, werd kort na de oorlog de eerste vakreferent voor de Slavische talen aan de Universiteitsbibliotheek van Leiden en vertaalde voor de Russische Bibliotheek werken van Toergenjev, Gontsjarov en Tolstoj.

Ver van mijn eigen anekdote voel ik hier dan toch een gepast moment voor wat cijfers. De huidige statistieken zijn er kort en bondig over: In alle wetenschappelijke functies is het aandeel vrouwen kleiner dan het aandeel mannen, blijkt uit cijfers van het Rathenau Instituut. Hoe hoger de functie, hoe kleiner het aandeel vrouwen. Van de mensen die van 1920 tot 1980 promoveerden was 6,6 procent vrouw, van wie de carrièrekansen aan de universiteit dus klein waren. Vanaf 1980 steeg het gestaag tot nu 42 procent.

Ik ga naar Els de Roon Hertoge, de vrouw die mijn boeken redigeert. Tegenwoordig heeft ze het daar eigenlijk te druk voor vanwege haar literair vertaalwerk, ze is slavist. Ze heeft Stalingrad van Vasili Grossman onder handen.

„Hoe is het om te vertalen?”, vraag ik.

„Het is net een puzzel. Als je veel van taal houdt, is het erg leuk.”

„Is het een beroep waar gender een rol speelt denk je?”

„Het is wel voorgekomen dat ik te horen kreeg dat ze een man zochten voor de vertaling maar dat ik die dan wel mocht redigeren. Verder heb ik soms het idee dat de mannelijke vertalers meer prestige hebben. Ze durven meer en profileren zich beter.” Ze lacht wat verontschuldigend, „ik weet niet of dat komt omdat het mannen zijn, ik denk ook weleens dat het aan mijn eigen karakter ligt”.

Daar kan ik wat cijfers bij zoeken, kijken of het haar verbeelding is, haar karakter of een reactie op een maatschappelijk feit. Gemiddeld blijken er ongeveer evenveel mannelijke als vrouwelijke vertalers werkzaam te zijn. Van de per jaar gepubliceerde boeken is 70 procent van mannelijke auteurs. Bij een onderzoek naar twee miljoen boeken blijkt dat werken van schrijvers 65 procent hoger geprijsd zijn dan van schrijfsters, die meestal in andere categorieën publiceren. Vertalers (m) werken aan teksten van mannen en vertaalsters werken aan teksten van beide genders (60 procent m, 40 procent v), waar ze dus minder aan verdienen en minder aandacht voor krijgen. Ik vind nog veel meer cijfers die duidelijk maken dat De Roon Hertoge zich niet verbeeldt dat een man die een man vertaalt meer aandacht krijgt. En waarom iemand tijdens een wandeling met mij het gesprek op een ander onderwerp zou willen proberen te brengen.

Ik vind Wils Huisman op de website van Van Oorschot tussen van Karel van ’t Reve (hoogleraar), Charles B. Timmer (hoofdredacteur) maar geen biografische gegevens. Ik klop aan bij Van Oorschot, ze hebben helaas in hun archief geen documenten of brieven meer uit de tijd dat zij voor hen werkte, maar: „We hebben een aantal jaren geleden haar vertaling van Anna Karenina (uit 1965) onder de loep genomen, maar konden niet anders constateren dan dat de vertaling voortreffelijk is en het onnodig zou zijn om het opnieuw te laten doen.” Artikelen waarin de nieuwe vertaling van Hans Boland bij Atheneum en die van Wils Huisman worden vergeleken, laten zien dat haar werk nog steeds leeft.


Lees ook een interview met Judith Koelemeijer, de biografe van Etty Hillesum: ‘Ik wilde Etty Hillesums keuze beter begrijpen’

Etty Hillesum

Dan komt er een mail van iemand die heeft gehoord dat ik naar Wils Huisman op zoek ben. „Mijn moeder heeft haar in de jaren 30, 40 ook nog gekend. Het mooie blonde meisje dat zonder armen door de sneeuw liep had grote indruk op haar gemaakt.” Hij wijst me erop dat ze wordt genoemd door studiegenoot Etty Hillesum in haar dagboek en dat Maarten Biesheuvel bij haar thuis kwam en dat hij haar werk bewondert. En vervolgt: „Toen ik in Leiden ging studeren, vertelde ik mijn moeder dat we in de studiezaal Slavisch een mevrouw zonder armen hadden. Ze had een lange jurk aan en haar werkplek was zo ingericht dat ze op een krukje met haar rechtervoet haar paraaf kon zetten op de briefjes waarmee je toestemming kreeg om de boeken in de studiezaal mee naar buiten te nemen. Mijn moeder was verrukt: dat was dat meisje dat ze voor de oorlog over het Rapenburg had zien lopen. Ze had zich vooral in de winter zo bezorgd om haar gemaakt en was nu blij van mij te horen dat ze zo goed terecht was gekomen.”

Related Posts

Kookboekschrijver Meera Sodha: ‘Als je bij mij thuis komt eten, krijg je deze gerechten’

  • admin
  • November 14, 2024
  • 0

Na drie succesvolle kookboeken, Made in India, Puur India, Azië en een veganistische receptenrubriek in de Britse krant The Guardian verloor Meera Sodha het plezier in koken. Ze schrijft openhartig over die donkere periode in haar nieuwste boek Bij Meera aan tafel. „Ik heb heel lang in bed gelegen en maanden en maanden niet gekookt”, vertelt ze tijdens een videogesprek vanuit haar huis in Londen. De oorzaak noemt ze complex, maar de vele deadlines, een jonge baby en de coronapandemie hielpen niet. „Het was een opeenstapeling van alles in mijn leven waardoor ik mijn hoofd niet meer boven water kon houden en mijn weerstand volledig verdween.”

Het omslagpunt kwam toen ze zag dat haar man, die naast zijn baan alle zorg voor hun dochters en het huishouden op zich had genomen, brak. „Ik was zo met mezelf bezig dat ik me niet had afgevraagd hoe het met hem ging.”

Ze ging naar de keuken, pakte intuïtief wat ingrediënten, linzen, curryblad, citroengras en chilipepers, en maakte dahl. „Ik voelde een nieuwe energie in mijn vingertoppen, kon mijn longen voelen en weer ademhalen. Voor het eerst in lange tijd voelde koken anders, niet als een opgave.”

Ik was zo met mezelf bezig dat ik me niet had afgevraagd hoe het met hem ging

Sodha besefte toen dat dit was hoe ze wilde koken, eenvoudige gerechten voor haar man, dochters en zichzelf. En ze realiseerde zich hoe belangrijk ze de avondmaaltijd vindt. „Niet het ontbijt, niet de lunch, ik wilde alleen nog maar het avondeten maken.”

Het vermogen om een lekkere avondmaaltijd – de Engelse titel van haar boek is Dinner – op tafel te zetten noemt ze een ‘superkracht’. Ze kreeg weer plezier in koken; het voelde als een prestatie om iedere dag een maaltijd voor te bereiden en ’s avonds met haar gezin aan tafel te zitten. „Ik weet niet of dit voor iedereen geldt die mentaal door een diep dal is gegaan, maar ik was verdoofd, ik voelde niks meer. Door het klaarmaken van het avondeten voelde ik me geaard, ik had weer een doel.”

Bij moeder nog vlees

De recepten die ze in deze periode maakte vormden de basis van Bij Meera aan tafel. Ze noemt het haar meest persoonlijke boek. „Ik kookte altijd, maar het was nooit echt het soort eten waar ik van houd.” En dan aarzelt ze even. „Ik twijfel of ik dit woord moet gebruiken, maar het ging erom andere mensen te imponeren. Heel veel in deze wereld draait om indruk maken, waarom zou je anders nieuwe recepten verzinnen? Maar ik hou juist van eenvoudig eten. Als je bij mij thuis komt eten, krijg je de gerechten in dit boek.”

Door het avondeten voelde ik me geaard, ik had weer een doel

Die zijn allemaal vegetarisch. Alleen als ze bij haar moeder eet, eet ze nog weleens vlees. „Eten is niet alleen brandstof, maar ook nostalgie, plezier, geschiedenis en traditie, dus ik hou wat ruimte vrij voor mijn moeders kip curry of kip pilav, waar ik dol op ben.”

Sodha is de dochter van Indiase ouders uit Oeganda, die in 1972 het land moesten ontvluchten, omdat dictator Idi Amin de bevolking tegen de Indiase minderheid ophitste. „Ik heb geen plek om naar terug te gaan, ik kan niet naar het huis waar mijn ouders geboren zijn, de gemeenschap van toen is er niet meer. Daarom hou ik me vast aan de verhalen en de spullen die me verbinden met dat verleden.”

Ze staat op en komt terug met een houten lepel die haar dierbaar is, die ze van haar moeder kreeg en waar ze in haar boek over schrijft, net over als het koperen pannetje van haar oma en de beelden van de Hindoegoden Ganesha, Lakshmi en Annapurna in haar keuken. Ze staat weer op, pakt haar telefoon en laat ze zien. Ze is niet religieus, schrijft ze in haar boek, maar ‘door verbinding, traditie of rituelen’, geven ze haar ‘troost en het geluk dat ze nooit in haar eentje staat te koken’.

Haar ouders kwamen op het Engelse platteland van Lincolnshire terecht. „Wat mijn moeder aan mij heeft doorgegeven is dat koken je verbindt met tradities en in mijn geval was dat de Indiase Gujarati-keuken.” Gujarat is een deelstaat van India die aan Pakistan grenst.

De Indiase en Aziatische keuken zijn belangrijk voor Sodha, maar in Bij Meera aan tafel is de stijl veel uiteenlopender met invloeden uit bijvoorbeeld de Italiaanse en Egyptische keuken. De 120 recepten ademen de Londense diversiteit waar ze deel van uitmaakt. „Eten verandert met de omgeving en de mensen mee en dat omarm ik. Als ik iets van een andere cultuur gebruik, doe ik dat met respect en begrip voor de oorsprong, maar eten is ook een geweldig creatief medium.”

En eten is leuk, benadrukt ze. „Het moet leuk zijn. Hoewel de aanleiding voor dit boek verdrietig was, is het boek vrolijk geworden. Ik hou nu van mijn leven en als ik niet was ingestort, was ik zonder nadenken op oude voet door blijven gaan. Nu leef ik bewust en weet ik wat me gelukkig maakt.”

Dat zijn kleine dingen als zonlicht op haar gezicht, yogalessen, om drie uur klaar zijn met werken – en eenvoudige gerechten. „Ik heb aan dit boek echt met mijn hart en buik gewerkt. Wat ik er zo fijn aan vind is dat het me weer bij mezelf heeft gebracht.”


In de Westelijke Tuinsteden zouden functioneel ingerichte woningen leiden tot ‘een gelukkiger gezinsleven en een vitale samenleving’

  • admin
  • November 13, 2024
  • 0
Foto Jordi Huisman

Een halve eeuw geleden geleden verdween de verzuiling stilletjes uit Nederland. Maar in Slotermeer, de oudste van de Westelijke Tuinsteden van Amsterdam, zijn de restanten ervan nog zichtbaar. Daar staan in de Dobbebuurt ‘katholieke’ woningblokken van vijf verdiepingen tegenover ‘algemene’. De bewoners van de algemene, rechttoe-rechtaan-blokken moeten een trappetje op naar de entree van hun woningen. De katholieke blokken hebben daarentegen op de begane grond een soort kerkportalen als ingangen, met gemetselde bogen en eenvoudige tympanen. Boven de bogen zitten veelkleurige, half abstracte mozaïeken van de kunstenaar Theo Forrer. Met enige moeite vallen hierin onder meer ploegende boeren, zwoegende werklui en de hand van god te herkennen.

De door Nielsen Spruit en Van der Kuilen ontworpen algemene blokken zijn begin jaren vijftig gebouwd voor de algemene woningbouwvereniging Rochdale. De blokken die een katholieke woningbouwvereniging liet neerzetten zijn van Aat Evers en Geert Sarlemijn, twee traditionalistische architecten die omstreeks 1950 de cursus kerkelijke architectuur van pater-architect Dom Hans van der Laan volgden. Evers en Sarlemijn gaven hun bakstenen woondozen, waarvan enkele in de jaren tachtig helaas vaal wit zijn gestuct, niet alleen stichtelijke entrees maar ook natuurstenen lateien en vier dikke, bakstenen zuilen op de kopse kanten. Een naburig, ook door hen ontworpen blok met winkels en woningen heeft zelfs rijen witte zuilen met rare ionische kapitelen aan weerszijden van een boogvormige poort.

Foto Jordi Huisman

De stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren, hoofd stadsontwikkeling in Amsterdam, zag de architectonische gevolgen van de verzuiling in Slotermeer met lede ogen aan. De hoofdontwerper van de Westelijke Tuinsteden hield niet van diversiteit. Het liefst had hij de enorme Amsterdamse uitbreidingswijken helemaal volgezet met radicaal modernistische architectuur. Van Eesteren en Sarlemijn en andere architecten die in Slotermeer hadden gebouwd vond Van Eesteren „kwalitatief op een laag peil” staan, schrijft Ineke Teijmant in het boekje De Dobbebuurt. Ze hadden er gezorgd voor een weerzinwekkende „kakofonie”, meende hij. De bewoners dachten hier anders over: zij vonden Slotermeer juist „gezellig gevarieerd”.

Foto Jordi Huisman

Goede smaak

Om de kloof tussen de smaak van Van Eesteren en die van de toekomstige bewoners van de Westelijke Tuinsteden te dichten, was in 1946 de stichting Goed Wonen opgericht. Uitgangspunt van Goed Wonen was dat smaak een kwestie van opvoeding is en de meeste Amsterdammers onopgevoed waren. „Slechts zelden treft men een interieur aan, waarin zuivere vormgeving, innerlijk evenwicht en harmonische kleurencombinatie ons het gevoel geven van werkelijke sfeer”, schreef de voorzitter van Goed Wonen (en Amsterdamse PvdA-wethouder van Volkshuisvesting) Jan Bommer in 1948 in het eerste nummer van het gelijknamige tijdschrift.

Om de lezers bij te brengen hoe ze hun interieurs konden zuiveren van zware balpootmeubelen en andere foute huisraad, schreef Goed Wonen niet alleen over „doelmatige” woninginrichting maar ook over kitsch en de vraag of massaproductie „een gevaar was voor onze persoonlijkheid”. Ook deed het tijdschrift de lezers een proefje aan de hand om vast te stellen of hun interieur ‘zuiver’ genoeg was: de melkflestest. De dikke, onelegante melkfles was „typerend voor onze tijd en voor de stand van onze natuur- en scheikunde” en past in elk „modern” interieur, zo legde de bedenker van de melkflestest uit. „Als u het beslist nodig vindt om de melk eerst over te gieten in een ‘mooi’ kannetje, dan is er ergens iets fout òf bij u òf bij uw interieur, want de fles is goed.”

Foto Jordi Huisman

In de jaren vijftig en zestig liet Goed Wonen twaalf modelwoningen inrichten in de Westelijke Tuinsteden. Wat de toekomstige tuinstedelingen daar toen zoal aantroffen, is te zien in de Van Eesteren Museumwoning, gevestigd in een woning in een algemeen blok in de Dobbebuurt. Hier staan de woon-, eet- en slaapkamer vol met huisraad die Goed Wonen had goedgekeurd, zoals de nog altijd populaire slaapbank van Mart Visser en een fauteuil van gebogen rotan. Aan de knalrode wand van de woonkamer hangen metalen wandrekken van het merk Pilastro, de keuken heeft een modulaire Bruynzeelkeuken van Piet Zwart en in de slaapkamer staan bedden van Auping met ‘hygiënische’ metalen spiraalbodems. Boven de eettafel hangt de beroemde en nog altijd geproduceerde PH 5-lamp van de Deense ontwerper Poul Henningsen.

De eerste modelwoning van de Westelijke Tuinsteden stond in Slotermeer en was in 1955 ingericht door Johan Niegeman, die in de jaren dertig in Stalins Sovjet-Unie had gewerkt. Daar werkte hij onder meer aan ‘sotsgorods’ als Magnitogorsk, nieuwe socialistische steden waar de Nieuwe Mens gestalte moest krijgen. De sotsgorods werden een faliekante mislukking en Niegeman moest in 1937, net als eerder de communistische architect Mart Stam, de Sovjet-Unie verlaten.

Foto Jordi Huisman

Betere mensen

Ook de Westelijke Tuinsteden waren bedoeld als een soort sotsgorods. Ontwerpers als Niegeman geloofden dat ‘zuiver’ ingerichte woningen betere mensen zouden maken van de bewoners. Mensen die zich omringen met melkflessen en andere ‘neutrale’ industrieel vervaardigde voorwerpen en meubels getuigen van een sterke persoonlijkheid, schreef Goed Wonen: „Zij hebben geen opvallende meubelen nodig in hun interieur om zichzelf tot recht te laten komen. Hoe eenvoudiger de meubelen, hoe beter de mens uitkomt.” Ook zouden functioneel ingerichte en hygiënische woningen leiden tot „een gelukkiger gezinsleven, een harmonieuze opvoeding van de kinderen en een vitale samenleving”.

De modelwoningen vielen lang niet bij alle bezoekers in de smaak. Velen vonden ze ‘kaal’ en ‘ongezellig’. En de degenen die er wel in iets zagen, konden de eenvoudige, maar desondanks dure huisraad meestal niet aanschaffen. Zo bleef het zuiver vormgegeven interieur alleen weggelegd voor een elite die ermee kon getuigen van hun goede smaak.

Museumwoning Van Eesteren. Freek Oxstraat 27, Amsterdam. Info: www.vaneesterenmuseum.nl/museumwoning

Foto Jordi Huisman


Column | De oppaskat van Jan

  • admin
  • November 13, 2024
  • 0

Mijn vriend Jan kwam bij ons eten. Van tevoren zei Willem: „Ik heb echt zin in vanavond. Jan gaat in ieder geval niet zo verschrikkelijk lopen jeremiëren over de toestanden in de wereld.” Daar verheugde ik me ook op, want ik kan er alleen tegen als ik zelf jeremieer.

Jan kwam bij het vallen van de avond binnen, een en al benen en glanzend kaal hoofd. Kaas klom als een kapucijnaapje tegen hem op, nestelde zich op zijn schoot en lispelde dat hij spaghetti carbonara wilde. Die kreeg hij, in een handomdraai door Jan bereid, maar vol en vet en bevredigend. De kaarsen brandden, er werd gegeten, buiten was het zacht novemberweer.

Jan woont in Leeuwarden, maar past in Amsterdam op een kat van achttien jaar oud, die allerlei medicijnen nodig heeft om door de dag te komen. Ik had weinig begrip voor de hele situatie. Een bejaarde kat in het licht van deze tijd vraagt te veel van iedereen, zeker op een avond als deze, die eindeloos moest duren. Ook heb ik mijn vader weleens een ongelukkig kuikentje, wiens hoofd verkeerd om aan zijn lijf zat, bij geboorte de nek om zien draaien. Toen zat het hoofd weer goed, maar daar was dan ook alles mee gezegd.

De kinderen gingen slapen. Willem bracht ze naar boven, aan tafel werd het even stil. Ik begon maar weer eens over het lot van vrouwen over de hele wereld. „Het is de alsof de wapens in je handen van suiker zijn, in een heel stroperige zich eeuwig herhalende droom”, fluisterde Jan en daarna, schel: „We kunnen er helemaal niks aan doen, vergeet die linkse lente.” We deden de gordijnen dicht. Willem kwam naar beneden, we moesten het er toch nog iets langer over hebben, je komt er niet onderuit. Dus vroegen we ons af waarom er zoveel stemmen zich laven aan de steeds grotere chaos, hoe die stemmen iedereen nog verder opdrijven, de waanzin willen laten heersen, de hoofdstad vol geweld en zij, juichend achter hun schermpjes verontwaardiging fingerend. „Het is nu wachten op Gavrilo Princip, en ondertussen verdringen ze elkaar om hem te mogen zijn”, zei ik en was geheel niet ontevreden met mezelf.

Toen begon Jan nonchalant The Waste Land te citeren en daarmee keerden we terug naar onze eigen, voor velen onuitstaanbare, veiligheid van oude teksten, liedjes, luisterend, in stille bewondering. Drie sukkels aan een keukentafel, met een stapel boeken, Medea en Cavalleria Rusticana. Een grote troost, maar één die moeilijk te vinden is, en daarom in het dagelijkse leven steeds verder uit zicht leek te verdwijnen.

De kat moest haar pillen, Jan vertrok even plots als hij gekomen was. Wij zaten nog even. Ik dacht aan Antigone die haar broer wilde begraven tegen de wens van de staat in. Daarna dacht ik aan mijn vader, die weigerde onze dode hond aan de dierenarts af te geven en hem achter in de tuin onder een appelboom begroef.

De volgende dag fietste ik met Kaas en Cléo katerig door onze straat. Op de hoek stond een verwarde man naar duiven te trappen. „Rot op, tyfusbeesten” schreeuwde hij. Toen kreeg hij er eentje onder zijn laars en stond met zijn volle gewicht op het beestje. Ik fietste met kloppend hart door en dacht aan de oppaskat van Jan. Moge het lieve dier voor eeuwig leven.