De vraag naar goedkope aardbeien bedreigen het vermaarde natuurgebied Doñana in Andalusië

In het zuiden van Spanje bestrijkt een gigantisch nationaal park de provincies Huelva en Sevilla in de regio Andalusië: Doñana. De Guadalquivir stroomt door het beschermde natuurgebied, waar onder meer moerassen, trekvogels en andere dieren te vinden zijn, en mondt uit in de Atlantische Oceaan. Doñana, bijna even groot als de Noordoostpolder, wordt gezien als Europa’s belangrijkste wetland, een waterrijk gebied dat jaarlijks honderdduizenden bezoekers trekt die een glimp komen opvangen van de flamingo’s.

Het toeristische gedeelte van het park oogt groen. De sproeiers staan aan om het gras en de planten te bevochtigen. Een paard galoppeert richting een meer, de vogels fluiten. Een vrolijk plaatje, grenzend aan het hagelwitte dorpje en bedevaartsoord El Rocío.

Maar het natuurgebied verkeert in grote problemen door de aanhoudende droogte en de vele aardbeiboeren die illegaal water onttrekken aan het gebied. „Het is totale waanzin!”, roept Luis Bejarano.

De 60-jarige Luis Bejarano en Cristina Mariño werken al jaren in Doñana als vrijwilligers. Bejarano, ex-militair, werkt er met zijn stichting Burros Bomberos (brandweerezels). De dieren helpen bos- en veldbranden te voorkomen door de vegetatie en de droge struiken te eten die brandstof vormen voor het vuur.

Mariño is voorzitter van milieugroep Mujeres por Doñana, een groep van 27 vrouwelijk ecologen die zich vrijwillig inzetten voor behoud van het natuurgebied. Dat doen ze onder meer door voor de dieren in het natuurreservaat te zorgen, rommel uit het gebied op te ruimen en de inzet van burros bomberos te helpen coördineren. „We bedenken initiatieven die werkgelegenheid creëren voor vrouwen op basis van duurzaam gebruik van de natuur”, vertelt de voorzitter trots.

Bejarano en Mariño – beiden gekleed in een donkergroen effen legerpak met daaronder kisten – hebben het gebied de afgelopen jaren drastisch zien veranderen. „Wat je hier ziet is een leugen”, zegt ze over het groene, besproeide deel van het natuurpark. „Het is surrealistisch, want als je het natuurgebied verder ingaat, zie je de ellende”, vertelt Luis, terwijl hij tegen een hek aanleunt en naar het meertje kijkt. „Maar daar brengen ze de toeristen natuurlijk niet heen. De schijn moet worden opgehouden.”

Politiek

Afgelopen weken kwam de situatie in Doñana vaak in het nieuws. Het rechtse bestuur van Andalusië, onder leiding van de conservatieve regiopresident Juan Manuel Moreno [Partido Popular, PP], wil de irrigatie van zo’n duizend boerderijen met water uit het nationale park legaliseren.

In 2018 is door zijn linkse voorganger Susana Díaz [PSOE] een wet ingevoerd die juist vastlegt dat uitbreiding van de irrigatie in het gebied verboden is, maar dat wil Moreno dus ongedaan maken. De eerste fase van de wetswijziging is – middels een eerste wetsontwerp – in gang gezet en wordt in het Andalusisch parlement gesteund door coalitiegenoot VOX. Wetenschappers, de landelijke regering van premier Sánchez én de Europese Commissie vinden de wetswijziging verwerpelijk.

Brussel heeft de regering van Pedro Sánchez twee weken geleden per brief gewaarschuwd voor de risico’s en dreigt met een boete als de Andalusische wet wordt doorgevoerd. Moreno ging direct naar Brussel om de Europese commissaris voor milieu, Virginijus Sinkevičiu, te overtuigen van zijn plannen. Maar dat draaide op niets uit. Sinkevičiu bleef bij zijn standpunt en waarschuwde voor de „rampzalige gevolgen”.

Verkiezingscampagnes.

Het initiatief van PP en VOX is onbedoeld een centraal thema geworden tijdens de verkiezingscampagnes. In verschillende Spaanse regio’s gaan de inwoners op 28 mei naar de stembus voor de lokale en regionale verkiezingen. Binnen de Partido Popular wordt gevreesd voor een afrekening door de kiezers en is er kritiek op de timing van Moreno: de partijbaronnen hadden liever gezien dat de nieuwe wet pas in juni zou worden gepromoot, omdat de nationale verkiezingen nu „vertroebeld” werd door een lokale kwestie.

„Allemaal poppenkast”, lacht Bejarano. „Doñana wordt gebruikt voor politieke doeleinden. Het kan werkelijk niemand een ruk schelen wat hier gebeurt. Zolang ze maar geld blijven ontvangen”, moppert hij.

Brussel heeft de afgelopen jaren miljoenen in het gebied gepompt. Het geld was bedoeld om de infrastructuur in Doñana te verbeteren en om het gebied te beschermen. Bejarano: „Maar het beheer van het geld was een grote mislukking. De hydraulische systemen die water naar Doñana zouden pompen, zijn niet gebouwd. De bescherming van het park is ook nihil. Er is eigenlijk helemaal niets gedaan de afgelopen jaren. Het is schandalig.” Mariño: „Als dat Europese geld goed was geïnvesteerd, waren de problemen nu misschien niet zo groot geweest.”

‘Ramp voor de biodiversiteit’

Het gebied kampt zeker elke twintig jaar met droogte, als onderdeel van een natuurlijke cyclus. Maar naast klimaatverandering is er nog een groot probleem: de aardbeien.

In een Jeep rijdt Luis Bejarano dieper het natuurpark in. De autobanden laten een enorme stofwolk achter van droge aarde. Hoe dieper je het gebied in rijdt, hoe droger en geler de bomen en struiken. „Je denkt dat dit erg is. Wacht maar tot ik je de uitgedroogde rivieren laat zien en de oorzaak daarvan.” Een dier dat veel weg heeft van een hert schiet voorbij. „Die arme beesten zoeken naar water, maar kunnen dat nergens vinden in deze omgeving”, legt Bejarano uit terwijl hij het dier met zijn ogen volgt. „Er zijn al zoveel dieren hier gestorven. De droogte is een ramp voor de biodiversiteit”, vult Mariño aan.

De auto stopt op een zijpad, vlak voor een bord met de tekst ‘Laguna del Lince’. Van de lagune is weinig over. In plaats daarvan zie je een zandbak 4.497 vierkante meter groot, waar ooit water stroomde. Dieren zoals de Iberische lynx gebruikten de lagune als drinkplaats, maar wat daar nog zichtbaar van is zijn de kuiltjes die de dieren gegraven hebben. „Ze komen telkens terug om water te zoeken, maar dat gaan ze hier niet meer vinden”, zegt Bejarano terwijl hij op zijn hurken met zijn vingers door de aarde graaft. De lagune wordt omringd door oeverplanten, struiken en bomen als wilgen en populieren, voor zover ze er nog staan.

Mariño en Bejarano stappen weer in de auto. Er volgt een tocht over een kilometers lange onverharde weg, waar de jeep zigzaggend overheen hobbelt. In de verte duiken er wit gekleurde velden op. Bejereno parkeert de auto voor een brug en stapt uit. Hij kijkt naar beneden, waar een hoop afval ligt: „Kijk, ook hier stroomde eerst water, maar door hen is dat weg.”

Hij wijst naar de ‘witte’ velden. Wanneer je dichterbij komt, zie je dat het plastic daken zijn boven honderden velden met aardbeien die naast elkaar zijn aangelegd. De omgeving is compleet afgezet met hekken waar bruine doeken voor hangen, zodat voorbijgangers niet naar binnen kunnen gluren.

Als je het bruine doek van het hek tilt, zie je groene velden met aardbeien die beschut worden door wit tentdoek. Op het land werken Marokkaanse arbeiders, mannen én vrouwen, die voor een paar euro per uur de hele ochtend onder erbarmelijke omstandigheden op het land werken. Het zweet druppelt van hun gezichten. Wanneer je hen probeert een vraag te stellen, draaien ze weg. „Ze mogen met niemand praten. Daar krijgen ze strenge instructies voor en daar houden ze zich natuurlijk aan, want ze zijn afhankelijk van hun werk. Hele families rekenen op dat inkomen”, zegt Bejereno begripvol.

Onder een van de hekken steekt een blauwe pijp uit de grond. Het water dat er doorheen stroomt, loopt uit in een kleine beek buiten de hekken. Het water is bruinig. Eromheen liggen flesjes, verpakkingen en plastic tasjes.

De aardbeienteelt genereert giftig afval, doordat de aardbeien met pesticiden worden bespoten. Dit is op veel plaatsen in de rest van Europa niet toegestaan, zoals in Nederland, maar hier, in Doñana, wordt het gedoogd. „Er wordt een oogje dichtgeknepen en dat trekt steeds meer ondernemers. Grote multinationals die hier de grond komen vernietigen, zodat jullie lekkere goedkope aardbeien kunnen eten”, bromt de ex-militair.

Pelgrims

En het probleem blijft niet beperkt tot de aardbeiboeren. Eind deze maand komen er ruim een miljoen pelgrims naar El Rocío voor de Romería de El Rocío, een bedevaart. In het zanderige gebied is in korte tijd een dorp uit de grond gestampt: honderden huizen voor rijke pelgrims en rustzoekers, met op de veranda’s beeldjes en portretten van de Heilige Maagd. Een aantal huizen is nog niet verkocht, de vraagprijs begint bij €625.000. Er ligt nog geen asfalt, paarden lopen los in een open veld en in de buurtkroeg staat een groepje mannen met hoeden op bier te drinken, als in een cowboyfilm uit de jaren vijftig. „Al deze huizen hebben ook water nodig. En je moet je eens voorstellen wat een miljoen mensen verbruiken”, zegt Mariño.

Pelgrims uit de hele wereld bezoeken El Rocío, in alle maanden van het jaar maar vooral rond Pinksteren. „En uiteraard onttrekken ook zij water aan Doñana, maar daar hoor je niemand over, want kritiek hebben op de gelovigen is taboe.”

Maar wat is de oplossing voor dit probleem? Volgens Bejarano en Mariño moet er een eind komen aan de Europese landbouwsubsidies voor het gebied. Bejarano: „Europa mag geen geld meer sturen. De komst van het geld is een van de grootste problemen. Veel mensen gingen op zoek naar subsidies en het geld kwam vervolgens niet terecht op de juiste plekken.” Mariño knikt instemmend. „Als er niet zoveel geld was binnengekomen, zou dit misschien een milieuvriendelijker en minder commercieel gebied zijn.”

Wil Doñana overleven, dan moeten Europeanen stoppen goedkope aardbeien te kopen, vinden de ecologen Bejarano en Mariño. Want zolang de vraag naar de aardbeien groot blijft, worden de problemen in Doñana alleen maar erger. „Bedrijven halen gratis water uit het nationale park, gebruiken bestrijdingsmiddelen die het gebied vernietigen, misbruiken goedkope arbeidskrachten. Als dit zo doorgaat, zal het natuurgebied op korte termijn zijn verdwenen.”