De vibrator, ouder dan het wiel, is het taboe voorbij

‘Vibrator verkoopt lekker’, kopte Het Parool op 15 september 1995. Nederlandse seksshops en postorderbedrijven verkochten dat jaar „een half miljoen vibrators”, een stijging van 25 procent in twee jaar tijd. „De vibrator is weg uit het verdomhoekje van de postordercatalogus”, schreef de krant. Inmiddels is het gebruik van de vibrator steeds meer genormaliseerd. Je kunt de seksspeeltjes bij de drogist kopen, en als ornament in de kerstboom hangen. Verwacht wordt dat de vibratorverkoop wereldwijd in 2027 goed zal zijn voor een omzet van 24 miljard euro.

Het verhaal van de vibrator begint zo’n 28.000 jaar geleden. Zo oud is de oudste dildo, vervaardigd van siltsteen, gevonden in Hohle Fels in Duitsland, zegt de Amerikaanse seks- en genderhistoricus Hallie Lieberman. Zij schreef het boek Buzz: The Stimulating History of the Sex Toy, waarvoor ze de geschiedenis van onder andere de vibrator ontleedde. Het namaken van de penis, of in elk geval het maken van fallusvormige objecten, is ouder dan het geschreven woord, vertelt ze in een gesprek via Zoom. „Voor de mens kon schrijven of het wiel uitvond, hadden we in feite al dildo’s bedacht.”

Ze citeert Joseph Richardson Parke, chirurg en auteur van het boek Human Sexuality, die in 1912 zei: „De kunstmatige penis is bijna zo oud als de natuurlijke penis.” Bijna.

De eeuwenoude ‘kunstmatige penissen’ werden niet alleen gevonden in Europa, maar ook in Pakistan. Of ze gebruikt werden als seksspeeltje is onduidelijk. Er zijn geen bronnen of bewijzen voor, omdat het geschreven woord nog niet bestond, zegt Lieberman. Gedacht wordt dat ze gebruikt werden in rituelen om meisjes mee te ‘ontmaagden’ of om verschillende goden te eren. Duidelijk is in elk geval, zelfs als er niet mee gemastubeerd werd, dat de penis al sinds het begin van de mensheid „een belangrijke culturele rol” speelt.

Natuurlijke balans

De oude Grieken en Romeinen maakten dildo-achtige objecten, Chinese vrouwen werden rond 200 voor Christus zelfs begraven met bronzen exemplaren en ook in de Kamasutra wordt aandacht besteed aan de dildo. Vanaf de middeleeuwen, als de dildo zich heeft verspreid, komt in literatuur steeds vaker aan bod dat mannen zich zorgen maken over deze altijd stijve namaak-penissen. „Een man is in dat opzicht geen match voor een dildo”, zegt Lieberman. Het is om die reden dat de dildo mannen angst aanjoeg.

Die angst had volgens Lieberman in eerste instantie geen betrekking op de vibrator. De eerste vibrators, uit eind 1800, hadden qua vorm niks weg van een penis. Belangrijker nog: ze werden door de makers op de markt gebracht als medische apparaten. Mede daardoor ontstond de mythe dat de vibrator ontwikkeld was om ‘hysterie’ bij vrouwen tegen te gaan. Hysterie, dat van het Griekse woord hystera komt en baarmoeder betekent, was een ziektebeeld dat regelmatig aan vrouwen werd toegeschreven. De baarmoeder zou zich door het lichaam verplaatsen, met hysterie tot gevolg. Ook het idee dat artsen vrouwelijke patiënten tot een hoogtepunt brachten in de behandelkamer om hen van hysterie te verlossen klopt niet, schreef Lieberman in The New York Times in een opiniestuk met de kop (Almost) Everything You Know About the Invention of the Vibrator Is Wrong.

De eerste elektronische vibrator werd gebruikt voor 300 kwaaltjes. De medische wereld zag er geen brood in

De Britse arts Joseph Mortimer Granville bedacht en ontwikkelde rond 1880 de eerste elektronische vibrator, nadat er al verschillende versies waren die werkten op stoom, water of geperste lucht. Hij geloofde dat de zenuwen in het menselijk lichaam een natuurlijke balans hebben die verstoord kon raken, en die door zijn apparaat weer in harmonie konden komen. Zijn apparaat werd gebruikt voor „driehonderd verschillende kwaaltjes”, zegt Lieberman, waaronder hysterie, maar bijvoorbeeld óók constipatie, rugpijn en diabetes.

Er volgden talloze varianten op zijn elektrische vibrator, maar de medische wereld zag er geen heil in. Daardoor veranderde de elektrische vibrator begin 1900 van een product voor in de dokterspraktijk in een product voor consumenten. Van een log apparaat dat niet eigenhandig te bedienen was werd het een handzaam machientje.

De ‘enige’ juiste manier

De vibrators werden dus niet verkocht als erotisch product, ze lagen in de winkel als massage-apparaat, voor bijvoorbeeld de rug of het hoofd. Toch werden ze waarschijnlijk al vanaf begin twintigste eeuw gebruikt om mee te masturberen, denkt Lieberman. In Amerikaans advertenties werden de (door mannen ontworpen) elektronische apparaten, die er regelmatig uitzagen als een soort boormachine, aangeprezen door vrouwen in laag uitgesneden jurkjes, met teksten die het hebben over „trillende en pulserende vreugde die door de aderen stroomt” na gebruik. Om die reden waren mannen niet zo beducht voor de vibrator. Zolang die niet verkocht werd als seksspeeltje, vormde die geen bedreiging.

In 1948 en 1953, ver voor de seksuele revolutie, publiceerde bioloog en seksuoloog Alfred Kinsey zijn befaamde en invloedrijke Kinsey Reports. Twee onderzoeken, één naar het seksuele gedrag van de man, en vijf jaar later een over het seksuele gedrag van de vrouw. Hij ontdekte een gigantische kloof tussen hoe mensen privé met seks omgaan en hoe ze buitenshuis over seks praten. Seks vóór en buiten het huwelijk bleek gebruikelijk, net als homoseksualiteit en masturbatie. Toch werd, zeker tegenover vrouwen en door mannen, het idee in stand gehouden dat voor vrouwen de enige ‘juiste’ manier om een orgasme te hebben seks met je man was.

Dat was het heersende idee tot 1966, toen Human Sexual Response, een onderzoek van de Amerikaanse seksuologen William Masters en Virginia Johnson, werd gepubliceerd en het publieke gesprek over masturbatie op gang kwam. Voor hun onderzoek naar de lichamelijke reactie van de mens op seks, waarop de CBS-serie Masters of Sex is gebaseerd, observeerden ze masturberende mensen met speciale instrumenten die ze zelf ontwierpen. Zo lieten ze vrouwen masturberen met een vibrator waar een lichtje én een camera op was gemonteerd. Ze ontdekten, tot hun schrik, dat vrouwen tijdens masturbatie niet alleen vaker een orgasme hadden, maar dat ze ook meerdere en intensere orgasmes konden hebben dan tijdens seks met hun man.

„En toen was er wetenschappelijk bewijs dat mannen niet nodig waren voor het seksuele plezier van vrouwen”, zegt Lieberman. De angst voor vibrators sloeg mannen alsnog om het hart. Dit apparaat kon sneller, harder en langer dan zij konden. En het werd alleen maar enger, zegt Lieberman. „Vrouwen bleken, als het zo kon, onverzadigbaar.”

Wie van een partner afhankelijk is voor een orgasme zal nooit vrij zijn

Betty Dodson pionier in de pro-seks feministische beweging

De Amerikaanse Betty Dodson, pionier in de pro-seks feministische beweging, was om die reden pleitbezorger van masturbatie. In haar in 1972 gepubliceerde pamflet Liberating Masturbation schrijft ze over het belang van praten over vrouwelijke masturbatie. „It will be our real Declaration of Independence”, schreef ze. Zij streed tegen de dubbele standaard dat mannen agressief, seksueel polygaam en onafhankelijk mochten zijn, en vrouwen het tegenovergestelde. „De man wil niet dat zijn vrouw masturbeert. Dat is te eng. Ze zou er zomaar achter kunnen komen dat zijn erecte penis in haar vagina niet haar enige bron van genot is.”

Masturbatie moest volgens haar ideeën gezien worden als een op zichzelf staande daad, niet als opstapje naar seks met iemand anders. En pas als vrouwen leerden hoe te masturberen, konden ze de „verlammende seksuele rollen” doorbreken. Want wie afhankelijk is van een partner voor een orgasme, zal nooit echt vrij zijn, betoogde ze.

Waarschuwing

Dodson predikte vrijheid, niet alleen de vrijheid om te masturberen, maar ook de vrijheid om dat mét vibrator te doen. Zelf had ze de ideale vibrator ontdekt in de Hitachi Magic Wand, die verkocht werd als rugmassage-apparaat. Tijdens masturbatie-workshops die ze in haar appartement gaf deelde ze die ook aan de deelneemsters uit om mee te oefenen. Met deze ‘vibrator’ wordt niet gepenetreerd, de clitoris wordt gestimuleerd. Dat is zinvoller, aangezien driekwart van de vrouwen niet klaarkomt door penetratie alleen. Het stimuleren van de clitoris is dus voor veel vrouwen onmisbaar – de naar de penis gevormde vibrator is volgens Dodson gebaseerd op „een mannen-idee van wat vrouwen willen”.

Maar het zou nog tot in de jaren tachtig duren voordat het seksueel genot van de vrouw en de vibrator daadwerkelijk een maatschappelijk thema werden. De seksuele revolutie van de jaren 60 had de vrouw de pil en andere voorbehoedsmiddelen gebracht, maar als zij meerdere bedpartners had werd zij weggezet als ‘slet’. De vrouw als seksueel wezen werd nog altijd onderdrukt.

Daar kwam verandering in met de komst van de videorecorder (en porno), seks kwam nu de woonkamer in. Ook in de populaire cultuur werd het taboe op seks, seksualiteit en masturbatie doorbroken. Toen in de populaire serie Sex and the City (1998-2004), die in het teken staat van vrouwelijke seksualiteit, de ‘Rabbit’ een prominente rol kreeg, waren deze vibrators een tijd niet aan te slepen. „It’s pink – for girls!”, zegt hoofdpersonage Charlotte over de vibrator met konijnenoortjes waarmee de clitoris wordt gestimuleerd. Ze raakt verslaafd aan het apparaat en wil haar appartement niet meer uit. „Dat is tekenend voor die tijd”, schrijft Lieberman in haar boek. „Het was een cautionary tale, een waarschuwing. Het is leuk, een vibrator, maar pas op. Zonder resultaat trouwens, vrouwen wilden er tóch een.”

De Rabbit, de Bullet en, natuurlijk, de Tarzan. Tot een paar jaar geleden waren de meeste vibrators gebaseerd op het idee van penetratie (en groot!). En daarnaast waren alle vibrators, ook de op de clitoris gerichte vibrators als de Magic Wand, uitgerust met een door een motortje aangedreven trilfunctie. Maar nu niet meer.

Orgasmekloof

„De laatste grote revolutie op het gebied van vibrators is vrij recent”, zegt Lieberman. „De luchtdrukvibrator van Womanizer, die in 2014 op de markt kwam, was revolutionair. Opeens was er een bedrijf dat zei: we hoeven alléén de clitoris te stimuleren om vrouwen tot een orgasme te laten komen, laat de rest maar achterwege.” Het zijn deze luchtdrukgestuurde vibrators die nu het meest worden gekocht. Hoewel in Nederland niet de Womanizer maar met name de goedkopere Satisfyer het goed doet. Deze is sinds kort niet alleen meer online of bij specifieke winkels te koop, ook bij Hema liggen ze in de schappen.

Pas de laatste jaren neemt de aandacht voor vrouwelijke seksualiteit echt toe. Sinds vorig jaar staat de volledige clitoris in Nederlandse biologieschoolboeken afgebeeld (hoewel in tegenstelling tot de penis nog niet in opgewonden staat). Netflix maakte The Principles of Pleasure, een serie over het vrouwelijk genot en de altijd voortdurende orgasmekloof. Een kloof die groter is dan de loonkloof, blijkt uit onderzoek uit 2017: tijdens seks krijgt 95 procent van de heteroseksuele (Amerikaanse) mannen een orgasme, bij de heteroseksuele (Amerikaanse) vrouwen is dat 65 procent.

En in And Just Like That…, het vervolg op Sex and the City, wordt de vibrator niet meer als waarschuwing getoond maar puur als genotsproduct. Voor steeds meer vrouwen is het een vanzelfsprekendheid één of meer vibrators in huis te hebben. Maar is de vibrator nu dan algemeen geaccepteerd in de westerse wereld?

Nee, zegt Lieberman. „In Alabama is het verkopen van seksspeeltjes nog steeds verboden. En Meta, het moederbedrijf van Facebook en Instagram, weert reclames voor seksspeeltjes.” Advertenties voor Viagra mogen wél – omdat dat een medicijn is. „We kunnen de dubbele standaard die daarin gehanteerd wordt niet loszien van het feit dat abortus niet meer landelijk toegestaan is in Amerika”, zegt Lieberman.

„Het beheersen van vrouwelijk seksueel genot valt in dezelfde categorie.” Amerika, op seksueel gebied nog steeds behoorlijk conservatief, heeft staten waar vrouwen geen anticonceptie kunnen krijgen, geen abortus mogen krijgen of geen toegang hebben tot seksspeeltjes. „Ze denken dat als vrouwen niet voelen wat ze kúnnen voelen, ze geen ‘slet’ zullen worden. Maar een seksueel actieve vrouw is geen slet, ze is vrij.”

Vibratorfeiten
Seksspeeltje

In een nog te verschijnen onderzoek van EasyToys onder 1.000 Nederlanders zegt 44 procent één of meer seksspeeltjes te bezitten. Van hen heeft 18 procent er één, 19 procent twee of drie en 7 procent vier of meer. Vooral de uitwendige vibrator, bijvoorbeeld voor stimulatie van de clitoris, is populair. 20 procent van de ondervraagden gaf aan er daar één of meer van in huis te hebben. 15 procent heeft thuis een dildo.

Populair

Op bol.com pronkt bovenaan het lijstje bestverkochte vibrators de Satisfyer Pro 2. Die wordt inmiddels ook verkocht door Hema en Kruidvat. Daarover ontstond afgelopen Sinterkla as een relletje door een pikant reclamebord bij het filiaal in Leiden. Ook bij onlineshop EasyToys staat de Satisfyer hoog in de lijst. Dat het een populair seksspeeltje is blijkt uit de fanmerchandise die voor de ‘Sattie’ wordt gemaakt, van kerstbal tot oorbellen.

Erotisch product

Uit onderzoek van Newslab in opdracht van financieel dienstverlener Klarna blijkt dat 20 procent van de Nederlanders maandelijks een erotisch product koopt, van condooms tot vibrators. Dat is meer dan het internationale gemiddelde. Rond Valentijnsdag 2021 was het meest verkochte product de Satisfyer, het jaar daarna was dat, opvallend genoeg, een nieuwe oplader voor ditzelfde seksspeeltje. De meeste bestellingen kwam uit Zeeland (270 procent boven het landelijk gemiddelde), de minste uit Flevoland (79 procent onder het landelijk gemiddelde).

Groeimarkt

Wereldwijd is de seksspeeltjesindustrie een groeimarkt, blijkt uit cijfers van marktonderzoeksbureau Grand View Research. In 2021 was de geschatte omzet van de markt nog bijna 28 miljard euro. Naar verwachting zal de omzet tot 2030 jaarlijks met 8,4 procent stijgen.

Verbod

Naar sommige landen kun je een vibrator beter niet op vakantie meenemen, waaronder Maleisië, de Verenigde Arabische Emiraten en Thailand. In sommige landen kan een ‘obsceen object’ als een vibrator zelfs een gevangenisstraf opleveren. In Alabama – in Amerika, land of the free – is het vanwege de Anti-Obscenity Enforcement Act van 1998 verboden om een vibrator te verkopen. Er geldt gedoogbeleid zoals Nederland dat voor wie heeft: bezit is wel toegestaan.