Vanuit alle hoeken van de wereld klonken vrijdag felle veroordelingen van de Israëlische beschietingen op VN-vredesmissie Unifil (United Nations Interim Force in Lebanon) in Zuid-Libanon. Twee Indonesische blauwhelmen belandden donderdag in het ziekenhuis nadat ze van een uitkijktoren vielen waar een Israëlische tank op schoot. Israël trad verder met een drone een VN-basis binnen, schoot op de ingang van een bunker waar de vredessoldaten schuilden en vernietigde surveillancecamera’s van Unifil in het gebied. Het is duidelijk dat de VN-missie Israël voor de voeten loopt in zijn grondoffensief tegen Hezbollah.
Komt er een gewapend conflict tussen Israël en de Verenigde Naties? Vijf vragen over de positie van Unifil tussen twee vuren in Zuid-Libanon.
1. Wat doet Unifil in Zuid-Libanon?
Unifil is in 1978 opgericht onder mandaat van de VN-veiligheidsraad om de relatieve vrede tussen Israël en Libanon te bewaren. De missie moest toezien op de terugtrekking van het Israëlische leger uit Libanon, nadat Israël meerdere keren was binnengevallen. Ander doel is om het Libanese leger te ondersteunen bij pogingen om de aanwezigheid van gewapende groepen in het zuiden te beperken.
De missie begon relatief klein, zegt onderzoeker Vanessa Newby van de Universiteit Leiden tegen NRC. In 2018 publiceerde ze een boek over haar jarenlange empirisch onderzoek naar Unifil. „Op dit moment bestaat de missie gemiddeld uit 10.000 internationale vredessoldaten, oplopend tot 15.000, maar voor 2006 [toen Israël Libanon opnieuw binnenviel] waren dat er slechts een paar duizend.” Er zit nu nog maar één Nederlandse blauwhelm in Zuid-Libanon, Ella van den Heuvel, die werkt als genderadviseur. In de beginjaren waren dat negenduizend.
De Unifil-blauwhelmen wonen in militaire nederzettingen langs de Blauwe Lijn, de de facto landsgrens tussen Libanon en Israël – volgens Newby „de lijn die je niet wil passeren als je niet in de problemen wilt komen”. Officieel is er geen grens tussen beide landen. Israël houdt deze lijn streng in de gaten en schiet geregeld op mensen die hem oversteken.
Patrouilles behoren tot de belangrijkste taken van de VN-missie. Dat doet Unifil samen met het Libanese leger, dat daar zelf de capaciteit niet voor heeft. „In feite helpt Unifil de Libanese overheid zich opnieuw te vestigen in eigen land”, zegt Newby. De vredesmacht zorgde er ook jarenlang voor dat Hezbollah niet zichtbaar aanwezig was in de buurt van de Blauwe Lijn, en levert humanitaire hulp aan de Libanese bevolking, bijvoorbeeld als er brand is geweest of een rivier moet worden opgeschoond.
2. Hoe is het werk van Unifil sinds 7 oktober vorig jaar veranderd?
Sinds de beschietingen tussen Hezbollah en Israël over en weer vorig jaar oktober begonnen, is Unifil tot voor kort altijd blijven patrouilleren. Wel moesten patrouilles al vaker worden gestopt vanwege de beschietingen en brachten de blauwhelmen meer tijd door in de bunkers. De regelmatige ‘tripartite’ bijeenkomsten die al jaren door Unifil georganiseerd werden en de enige momenten waarop het Libanese en Israëlische leger officieel met elkaar communiceerden, waren al teruggebracht tot bilaterale gesprekken waarin Unifil ‘tactische’ informatie doorgaf tussen de twee partijen. Via het Libanese leger werd dan ook tot op bepaalde hoogte contact gehouden met Hezbollah.
Lees ook
Libanezen bezorgd over snelle uitbreiding van ‘beperkte’ Israëlische inval in hun land
De Israëlische belegering die zich sinds begin oktober langzaam uitbreidt, bracht daar verandering in. Volgens Newby worden nog maar weinig gepatrouilleerd vanwege de vele bombardementen. „Het is niet meer veilig om de Unifil-bases te verlaten, de militairen zitten veel in de bunkers.” Wel kan er met de surveillancesystemen nog enig zicht worden gehouden op wat zich afspeelt in het gebied, en wordt er waar mogelijk nog humanitaire hulp geboden aan duizenden burgers die zich daar nog bevinden.
3. Welk nut heeft Unifil nog?
Een vredesmissie kan alleen zijn taak uitvoeren als er überhaupt een vrede te bewaren is, zegt Newby. „Dus als een partij een invasie begint, dan is het klaar.” Unifil heeft een beperkt mandaat omdat het officieel geen partij is in het conflict. Het zou ook niet mogen schieten op Israël als het de invasie uitbreidt.
„Na de oorlog van 2006 was de grootste kracht van Unifil het opschonen van rivieren of het blussen van branden”, aldus Newby. In de jaren erna heeft de vredesmissie vooral veel proberen te de-escaleren, wat heeft geholpen bij het enigszins bewaren van de fragiele vrede die er tot oktober vorig jaar bestond.
Zolang het huidige conflict voortduurt, blijft het monitoren ervan een belangrijke taak van Unifil. Na het einde van het conflict zou de vredesmacht kunnen helpen met de wederopbouw van Zuid-Libanon.
4. Hoe kijken Libanezen en Israëliërs naar Unifil?
Hoewel wordt erkend dat Unifil een cruciale rol heeft gespeeld in de relatieve rustige periode van 2006 tot vorig jaar oktober, krijgt de vredesmissie zowel vanuit Israël als Libanon veel kritiek.
Uit Israël klinkt vooral dat de missie gefaald heeft in het voorkomen dat gewapende groepen als Hezbollah nog altijd aanwezig zijn in Zuid-Libanon. Ook in Libanon is die kritiek te horen, vooral bij het deel van de bevolking dat tegen Hezbollah is. Tegelijkertijd is de VN-vredesmissie er na al die jaren nog steeds op verzoek van de Libanese regering. Een deel van de lokale bevolking in Zuid-Libanon waardeert de missie, vooral in de gebieden waar bataljons naast de militaire activiteiten ook veel humanitaire hulp bieden.
In andere gemeenschappen heerst vooral veel achterdocht jegens Unifil. Zij zien de buitenlandse militairen bijvoorbeeld als verlengstuk van het Westen of zelfs Israël. Hezbollah heeft Unifil de afgelopen jaren, gezien hun militaire overwicht in Zuid-Libanon, getolereerd – hoofdzakelijk uit politieke overwegingen. Wel verstoort de groep regelmatig patrouilles, zo valt te lezen in VN-rapporten, en zijn er ook enkele militairen gedood of verwond door Hezbollah-militanten.
5. Komt er een gewapend conflict tussen Israël en Unifil?
„De vredessoldaten die ik heb gesproken zeggen altijd: wij zijn het effectiefst als we geen geweren dragen”, vertelt Newby. „Als ze terugschieten worden ze onderdeel van het conflict. Dan vallen er doden en dan willen lidstaten hun mensen terugtrekken.” Een gewapend conflict tussen de VN en Israël is dus onwaarschijnlijk. Dat kan alleen als de VN-veiligheidsraad daartoe besluit en de VS hebben daarin veel macht.
„Ik denk dat de gevolgen van deze Israëlische aanvallen beperkt blijven. In 2006 heeft deze cyclus zich al eens voltrokken en toen bleef Unifil ook. Ik verwacht niet dat de aanvallen escaleren, want de VS hebben al gezegd dat ze niet willen dat Israël VN-actoren aanvalt. Maar dit is onbekend terrein, want we weten niet precies wat Israël in Libanon wil bereiken. Niemand weet het.”