De tekenen van corruptie waren duidelijk. Toch keek Rotterdam weg

Projectleider Ruud van de gemeente Rotterdam buigt zich in het najaar van 2019 over een prestigieuze klus: de 223 miljoen euro kostende renovatie van museum Boijmans van Beuningen. Het pand is eigendom van de gemeente; het lekt, is brandonveilig en de luchtkanalen zijn van asbest. Ruud is verantwoordelijk voor de asbestsanering.

Het managen van het asbestproces is „complex”, schrijft de ambtenaar in een notitie. De eisen aan een bedrijf dat zoiets kan zijn bijzonder en hoog. Van alle bedrijven in Nederland vertrouwt hij de klus toe aan één: „Vanuit kennis en ervaring is Lyons Brokery de beste partij”.

Wáárom hij vindt dat Lyons Brokery excelleert, vermeldt de ambtenaar niet. Het bedrijf heeft geen website, geen kantoorpand en geen werknemers. Toch huurde de gemeente het bedrijf al tientallen keren in voor asbestsaneringen. Al eens eerder voor museum Boijmans, maar ook voor het Maritiem Museum en voor concertgebouw De Doelen.

Wie het bedrijf bezoekt, komt uit bij een wit geverfd huis in een rustige woonwijk van het Limburgse stadje Echt. De eigenaar-directeur én enige werknemer is op deze regenachtige middag niet thuis, vertelt haar zoon in de voortuin. Ze is te vinden in een museum vijfhonderd meter verderop, daar doet ze vrijwilligerswerk. In het restaurant neemt ze later plaats voor een gesprek, en stelt zich voor.

Bep Geurts, 82 jaar oud.

NRC onderzocht de afgelopen maanden de integriteit binnen de gemeente Rotterdam, of preciezer, bij een belangrijke dienst van de gemeente: Stadsontwikkeling. Het is één van de in totaal zes gemeenteafdelingen en er gaan honderden miljoenen in om. De ruim tweeduizend ambtenaren werken in de door architect Rem Koolhaas ontworpen glazen kolos De Rotterdam aan de voet van de Erasmusbrug. Ze zijn verantwoordelijk voor de economische ontwikkeling van de stad, de infrastructuur en het gemeentelijk vastgoed.

Op basis van interne e-mails, notulen, vertrouwelijke rapporten en gesprekken met betrokkenen is te zien dat eenzelfde groepje ambtenaren jarenlang opdrachten verleent aan vaak dezelfde bedrijven. Dat collega’s zich daar zorgen over maken. Ze willen weten wat er met die honderden miljoenen gebeurt en waarschuwen de directie vanaf 2020 voor vage betalingen, onjuiste facturen, opdrachten die zijn betaald maar niet uitgevoerd, offertes die pas worden ingediend als het werk al is gedaan en ga zo maar door.

De ambtelijke top zoekt de signalen niet uit. Sterker nog: ze verbiedt de bezorgde ambtenaren om er nog over te beginnen.

Opvallend veel signalen wijzen naar één ambtenaar, projectleider Ruud. De 67-jarige Hagenaar, wiens achternaam om privacyredenen niet genoemd wordt, is een voetballiefhebber, een vrolijke man vol mooie verhalen. Sinds 1979 werkt hij bij de gemeente, als betonconstructeur, hoofd sloopzaken en de laatste jaren is hij de projectleider van complexe renovaties bij kunstinstellingen. Hij kent alle grote spelers in de asbest-, ingenieurs-, en sloopwereld en zij kennen hem. Ook bij de culturele instellingen is hij geliefd. Daar zien ze hem als een creatieve, ervaren projectleider die dingen gedaan krijgt. Met projectleider Ruud „hebben we een man die er bovenop zit”, zei een toenmalig Doelen-directeur in 2009 al eens lovend in Trouw. Ruuds leidinggevenden steunen hem.

Ruud slaapt slecht

Wanneer begint het wantrouwen? Bij Vastgoed, een afdeling van Stadsontwikkeling, zien ze heus vaker onverwacht extra werk of een opvallend hoge factuur; overal gaat wel eens iets mis. Maar in het najaar van 2020 zijn er zoveel zaken die de vastgoedmanagers niet meer kunnen verklaren, dat ze die gaan bijhouden. Een aannemer die voor rioleringswerk in De Doelen 95 procent betaald krijgt, terwijl hij maar de helft heeft gedaan. Bedrijven die bij het Boijmans uurtarieven kunnen declareren die hoger zijn dan de maximumtarieven van de gemeente.

De vastgoedmedewerkers zijn alert. De schrik van een eerdere affaire zit er goed in. In 2016 bleek de gemeente voor ruim 7 miljoen euro gedupeerd door een fraude met valse facturen bij de toenmalige club Waterfront aan de Boompjeskade. De gemeente had die facturen klakkeloos betaald. Een intern onderzoek volgde en een rechtszaak. Ambtenaren werden verhoord, berispt of ontslagen. De wethouder stapte noodgedwongen op. En dus scherpte de gemeente de regels aan. Bedragen waarover de vastgoedambtenaren mochten beslissen werden verlaagd, controlesystemen raakten op orde.

Zoiets zou niet nog eens gebeuren. En dus giet het nieuwe management van Vastgoed vanaf eind 2020 de onverklaarbare zaken in Excel-bestanden. Ze zetten alle bedrijven op een rijtje waarmee Rotterdam opvallend veel zaken doet en ook de asbestopdracht aan het Limburgse eenmansbedrijf komt dan boven. Lyons Brokery blijkt tussen 2013 en 2019 in totaal 88 facturen te hebben gestuurd. Het gaat om 66 opdrachten, met ruime omschrijvingen als ‘asbestsanering’, ‘procesmanagement’ of ‘engineeringswerkzaamheden’, voor in totaal een half miljoen euro.

Museum Boijmans van Beuningen. Door slecht onderhoud moest het museum in 2019 abrupt zijn deuren sluiten. De verbouwing van dit gemeentelijk pand is nog altijd een hoofdpijndossier voor de gemeente Rotterdam en voor de inwoners van de stad, die het zeker tien jaar lang niet kunnen bezoeken door de werkzaamheden.

De managers controleren de asbestopdracht die Lyons Brokery in het najaar van 2019 kreeg van projectleider Ruud, voor het Boijmans. Volgens de aanbestedingsregels had hij bij meerdere bedrijven een offerte moeten opvragen. Dat deed hij niet. Ook had hij de klus vooraf door de directie moeten laten goedkeuren. Dus niet, zoals nu, pas vier maanden nadat Bep Geurts het werk van bijna anderhalf jaar al heeft afgerond. Dat ze uiteindelijk toch betaald krijgt, komt doordat het „niet meer terug te draaien” is, staat in een notitie. Bij concert- en congresgebouw De Doelen gaat het net zo. Ruud vraagt de directie een bouwbedrijf te mogen inhuren voor brandveiligheid, waar dat bedrijf dan al maanden mee bezig is.

Zulke zaken irriteren de nieuwe vastgoedmanagers die zich aan de regels willen houden, blijkt uit mailwisselingen. De afdelingen Vastgoed en Projectmanagement – waar Ruud werkt – spreken elkaar eind 2020 nauwelijks meer en de toon per mail is stekelig.

Een vastgoedmanager: „Hoe worden de stagnatiekosten dan bepaald? Handjeklap? Vreemd hoor.”

Ruud: „Ik vind het niet erg dat je het niet snapt, daarom leg ik het nog een keer uit.”

Ruud beklaagt zich op 10 december 2020 bij concerndirecteur Hermineke van Bockxmeer, de hoogste baas van Stadsontwikkeling, over wie het nou voor het zeggen heeft en over het wantrouwen van zijn collega’s. Zo kan hij niet werken. Hij slaapt slecht.

Lees ook
Hoofdpijndossier Museum Boijmans: gemeente probeert – weer – grip te krijgen op de kosten

Concerndirecteur Hermineke van Bockxmeer doet aan twee directeuren verslag van het gesprek dat ze met de projectleider had. Ruud heeft bij haar zijn zorgen geuit over De Doelen, blijkt uit mails. Eind 2022 moet het pand brandveilig zijn. Ruud wil vaart maken en Vastgoed werkt niet mee. Hij ziet in dat hij „weleens zelfstandig een besluit heeft genomen”. Maar hij „werpt het verre van zich dat hij publiek geld te makkelijk weggeeft”. Dat zijn integriteit steeds in twijfel wordt getrokken, steekt hem. Bij de verbouwing van het Wereldmuseum is Vastgoed zelfs buiten zijn medeweten om met een bedrijf in gesprek gegaan om geld terug te vorderen, over betalingen die híj driekwart jaar lang had goedgekeurd. Daar bleek niks aan de hand.

Opdrachten bij de koffieautomaat

De concerndirecteur gaat niet na waar de aantijgingen tegen Ruud op gebaseerd zijn. Ze stelt geen onderzoek in naar mogelijke misstanden. Er komt een vriendelijker oplossing. Ze heeft „overkoepelende vraagstukken beluisterd” in het gesprek met de projectleider, zoals: „Hoe houd je communicatie constructief als het spannend wordt?”. Een collega zal op haar verzoek „beelden ophalen” op beide afdelingen, als onderzoek.

Op de boterzachte opdracht volgt een even zacht verslag. De vastgoedafdeling zit, gezien het verleden, „strak op de bal”, volgens dat verslag. Projectleider Ruud van de afdeling Projectmanagement heeft daarentegen „duidelijke kaders” nodig. Hij kreeg zijn opdrachten lang „bij de koffieautomaat” en hij zet opdrachten uit, „buiten zijn mandaat om”, waardoor bij Vastgoed een „tanend vertrouwen” bestaat. Er moeten snel goedmaakgesprekken komen tussen Vastgoed en Projectmanagement, de projectleider moet wat meer afstand houden tot De Doelen en de kwaliteit van de dossiers zal worden onderzocht. Wat dat inhoudt wordt niet duidelijk.

In het verslag staat niets over het uitzoeken van fraude- en corruptiesignalen die het vastgoedmanagement dan al meerdere keren heeft aangekaart bij de directie. Op 28 februari 2021 stuurt het management daarom een indringende memo aan hun directeuren. De centrale vraag is niet of ze prettig samenwerken, menen ze, maar „of we rechtmatig samenwerken met leveranciers en hoe medewerkers van de gemeente Rotterdam hun rol vervullen”.

Het Wereldmuseum. Tussen ambtenaren ontstond ruzie over de verbouwing van dit gemeentelijke gebouw. Projectleider Ruud keurde hoge tarieven goed, medewerkers van Vastgoed haalden bedragen terug bij het uitvoerende bedrijf. De gemeente oordeelde: niets aan de hand.

Ze geven nu al maanden signalen af aan hun directie, schrijven ze en noemen daarbij vele bedrijven en personen in de asbestwereld bij naam, en wat hen daarbij opvalt. Dat die elkaar inhuren bijvoorbeeld. Dat er overlap zit in hun offertes en facturen. Dat personen en bedrijven „absurd” veel uren rekenen, terwijl „onduidelijk is wat er in die uren precies moet worden gedaan”. Dat op vragen geen antwoord komt. Dat ze vaker bedragen terugvorderden die door de projectleider – ze noemen Ruud niet bij naam – waren goedgekeurd, niet alleen bij het Wereldmuseum. Ze hebben documenten die hun bevindingen ondersteunen en die willen ze graag laten zien.

De memo had niet scherper kunnen zijn. Maar de directie wil niet weten wat er aan de hand is. Directeur Carlo Schreuder ziet geen enkele integriteitsschending en geen „rode vlaggen”, antwoordt hij in april 2021 aan het Vastgoedmanagement. In overleg met de auditafdeling besluit hij daarom geen integriteitsonderzoek in te stellen. Wel zal hij iets doen aan de onderlinge communicatie.

Vastgoed dringt daarop nog eens aan op een extern onderzoek. Dat komt er niet.

Dan houdt het op. Kritiek is niet meer gewenst. De directie heeft toch onderzoek gedaan, procedures tegen het licht gehouden, tarieven bekeken? Nu moet het klaar zijn. Als Ruud in juli 2021 aankomt met een opdracht van driekwart miljoen voor een bedrijf, stellen vastgoedmedewerkers dat zij „geen enkel inzicht” hebben of het bedrag wel „reëel” is. Het is allemaal „moeilijk controleerbaar voor ons”.

Directeur Schreuder reageert geïrriteerd: „Het is niet jullie taak en rol om opdrachten […] te controleren” op de inhoud. Ze hoeven ook niet na te gaan of bedragen „reëel zijn”, schrijft hij.

Zijn boodschap: Vastgoed mag zich er niet meer mee bemoeien. „Dat geeft alleen maar ruis.” En of ze voortaan „heel voorzichtig” willen zijn met het gebruik van het woord „rechtmatigheid”.

De verontrustende memo belandt op 5 januari dit jaar nog eens op het bureau van de hoogste integriteitsambtenaar van de gemeente. Ook dat leidt tot niets. Bij Vastgoed hebben ze de strijd dan al opgegeven, maar wel met de opmerking dat ze niet weten of het geld „terecht uitgeven” is. En met tegenzin, want „als we iets geleerd hebben van de Boompjeskadeaffaire dan is het wel dat we niet klakkeloos moeten goedkeuren”.

Wat niemand weet, is dat de Rijksrecherche dan al over hun schouders meekijkt.

Alleen Rotterdam werkt met Bep

„Niet voor mij, nee.” Bep Geurts hoeft geen koffie. Een halfuurtje heeft ze, hooguit. Wat kon zij wat anderen niet konden? Waarom kwam Stadsontwikkeling steeds bij haar uit, aan de andere kant van het land? Wie waren haar andere opdrachtgevers? In het restaurant van het Museum van de Vrouw, in het voormalige raadhuis in Echt, vertelt ze, een frêle dame met een glashelder geheugen. Ze oogt jonger dan 82 jaar.

Zonder ook maar enige technische kennis was ze van 1998 tot en met eind 2019 vanuit Limburg actief in Rotterdam. Eerst met een bedrijf dat bodemverontreinigingen onderzocht, met personeel in dienst. Dat ging in 2007 failliet. Schuldeisers legden beslag op haar huis, dat ligt er nog op. Bep Geurts: „O, dat wist ik niet. Hier verbaast u mij mee.”

De ambtelijke top verbiedt medewerkers nog over hun zorgen te beginnen

Na het faillissement bleef ze voor Rotterdam werken, nu met haar eenmansbedrijf Lyons Brokery. Stadsontwikkeling was sindsdien haar enige klant. Ze kreeg daar van meerdere ambtenaren opdrachten, maar deed vooral zaken met Ruud, zegt ze. Wat hield het „proces managen” van de asbestsanering in het Boijmans in, zoals in de opdracht is omschreven? Ze zat vergaderingen voor, blijkt, van de bedrijven die de asbest daadwerkelijk verwijderden. Ook hield ze hun deadlines in de gaten.

Waarom was nu juist Bep Geurts uit Echt volgens Ruud „de beste partij”? Was zij de enige die de vergaderingen kon voorzitten? Ze glimlacht fijntjes. „Ik was goed in het binnenhalen van opdrachten. Dat deed ik graag en het lukte bijna altijd.” Maar we moeten vooral aan Ruud vragen waarom hij haar altijd belde, zegt ze ten afscheid.

Wijnen, stropdassen, voetballers

De projectleider zelf wil een paar dagen later aan de telefoon geen vragen beantwoorden „Ik heb geen behoefte aan een gesprek.” Hij blokkeert het nummer van de journalist.

De vragen aan hem gaan over de signalen die de vastgoedmanagers steeds aankaarten bij hun directeuren. Zijn naam wordt weliswaar niet genoemd in de memo, maar ze verwijzen onder meer naar hem en enkele projecten die hij begeleidde. De vragen gaan ook over wat NRC ontdekte bij een onderzoek naar de projectleider.

Naast zijn ambtenarenbaan begeleidt Ruud vanaf 2009 zijn zoon en andere talentvolle jonge voetballers in hun carrière. Eerst als oprichter en algemeen manager van de Stichting Topjeugd Voetbalacademie. De stichting wordt gesponsord door installatiebedrijf Roodenburg uit Krimpen aan den IJssel. Dat is opmerkelijk, omdat Ruud als ambtenaar in 2009 betrokken is bij het verlenen van een opdracht aan Roodenburg bij De Doelen.

Na een jaar stopt hij met de stichting en gaat hij – nog steeds naast zijn ambtenarenbaan – op de commerciële toer als voetbalmakelaar, talentbegeleider en managementadviseur. Hij richt daarvoor vier bedrijven op, die alle bestuurlijk met elkaar vervlochten zijn, met hemzelf als centrale figuur.

De eerste drie, in 2010, zijn een holding en twee dochterbedrijven. Ruud is enig aandeelhouder van de holding, maar na een tijdje zet hij de aandelen op naam van zijn zwager. Waarom doet hij dat? Ruuds belastingadviseur Simon Verbaan was bij de bedrijven betrokken en wil er wel iets over kwijt. Wellicht had Ruud een financiële motivatie, zegt hij door de telefoon, maar zijn cliënt en goede vriend is ook ambtenaar. „Ik kan me voorstellen dat je liever niet wil dat je baas ziet dat je een onderneming hebt.”

De Doelen. Bij dit concertgebouw in het centrum van Rotterdam, eigendom van de gemeente, vond grootschalig achterstallig onderhoud plaats. Asbest werd verwijderd, de koelinstallatie moest worden vervangen en de elektra bleek verouderd.

De vierde onderneming is vanaf 2011 Talent Takes Control C.V. – ook een bedrijf dat investeert in jonge voetballers – en opnieuw duikt installatiebedrijf Roodenburg op. Nu als vennoot van Talent Takes Control. Zo ontstaat van 2011 tot 2015 een jarenlange geldstroom van het installatiebedrijf naar de voetbalbedrijven van Ruud, en van daaruit naar de ambtenaar zelf.

Roodenburg betaalt 175.000 euro voor een aandeel van ruim 20 procent in Talent Takes Control, staat in de jaarstukken van het installatiebedrijf. Het maakt ook 90.000 euro over naar een dochterbedrijf van Ruud voor de aankoop van „winstbewijzen”, die Roodenburg recht geven op een deel van de winst.

Die winst wordt echter nooit gemaakt. In 2020 boekt Roodenburg in totaal een kwart miljoen euro af. Het jaarverslag: „De realiseerbare waarde van de belangen zijn nihil en daarom volledig afgewaardeerd.” Een deel van het geld blijkt in de zakken van Ruud beland, zoveel is op te maken uit het handelsregister en het Kadaster. Jarenlang schonk hij zichzelf vanuit een van zijn bedrijven een salaris als bestuurder én hij gaf zichzelf een hypothecaire lening van 50.000 euro.

Rotterdam is er niet van op de hoogte, zegt een woordvoerder. Niets heeft Ruud ooit aan zijn werkgever gemeld. Niet zijn bedrijven, niet zijn functies bij die bedrijven. Laat staan de geldstromen en van wie die komen. Dat had hij volgens de gedragscode voor ambtenaren wel moeten doen.

Als projectmanager verstrekt Ruud installateur Roodenburg namelijk in die jaren 26 opdrachten, meldt de gemeente desgevraagd. In 2019 nog was hij betrokken bij een opdracht van zo’n 2,5 miljoen euro aan Roodenburg bij De Doelen.

Hoe zat het nou, is de vraag door de telefoon aan directeur René Roodenburg. Hij volgde zeven jaar geleden zijn inmiddels overleden vader op bij het installatiebedrijf. Hij vertelt dat zijn vader wat „bedrijfsvreemde activiteiten” heeft gedaan. „Wijnen, stropdassen, voetballers, weet ik veel.” Hij, René, zette die stil.

Waarom investeerde zijn vader in ondernemingen van Ruud?

„Dat heb ik nooit geweten.”

Begrijpt hij dat het problematisch kan zijn om een kwart miljoen in privébedrijven te stoppen van een ambtenaar met wie je zaken doet?

„Ik ga uit van het goede van mensen, niet van het kwade.”

Een kwart miljoen euro is verdwenen, Roodenburg boekte het in 2020 af.

„Hmm, u zegt het. Ik zou het niet weten.”

De Rijksrecherche kijkt mee

Hoe kan het dat Rotterdam na de traumatische Boompjeskade-affaire opnieuw jarenlang de ogen sluit voor mogelijke fraude en corruptie?

Op een novemberavond zit de hoogste ambtenaar van Stadsontwikkeling, concerndirecteur Hermineke van Bockxmeer, in een vrijwel verlaten stadhuis. De kerstverlichting in de binnentuin brandt, portiers gaan naar huis.

Waarom deed ze geen diepgaand onderzoek naar de concrete signalen van corruptie en fraude? Van Bockxmeer: „Vastgoed had een nietpluisgevoel. Daar hebben we het over gehad. Maar tussen Vastgoed en Projectmanagement is vaker spanning. Ik zag het als elkaar zwartmaken.”

Ze zette haar handtekening onder de achteraf-aanvraag aan Bep Geurts bij het Boijmans. Een opdracht die disproportioneel was, vooraf goedgekeurd had moeten worden en aan meerdere partijen had moeten worden aanbesteed. „We wilden na een langere tijd lessen trekken.” Wist ze dat Lyons Brokery een dame op leeftijd was? Dat iedereen dit had kunnen doen? Dat háár afdeling haar enige opdrachtgever was?

„Nee.”

Toch kreeg ook Hermineke van Bockxmeer, op 16 april 2021, de alarmerende memo waarin Lyons Brokery genoemd wordt. Dat kan ze zich tijdens het gesprek niet herinneren.

De memo had niet scherper kunnen zijn. Maar de directie wil niet weten wat er aan de hand is

Pas als de voetbalzaken van Ruud ter sprake komen, verandert haar toon. Terugkijkend, „op basis van jullie bevindingen”, meent ze dat ze het anders had moeten doen. „Het ziet ernaar uit dat we een afslag hebben gemist”, klinkt het nu. En ja, zij zit nu ook vol vragen waar ze antwoord op wil. Of er nog andere bedrijven zijn die opdrachten van de ambtenaar kregen en tegelijkertijd geld in hem en zijn voetbalzaak stopten bijvoorbeeld.

Al voordat dit artikel klaar is, wordt de integriteitsfunctionaris gealarmeerd, de politieke top geïnformeerd en heeft de gemeentesecretaris opdracht gegeven tot een onderzoek.

Het is niet het enige onderzoek.

De Rijksrecherche kijkt al ruim een jaar naar de mogelijke misstanden, melden bronnen. Ook dat gaat over de fraude- en corruptiesignalen die de gemeente de afgelopen jaren niet serieus nam. De Rijksrecherche zelf wil niet bevestigen dat er een onderzoek loopt.

‘Ik heb hier niets aan uit te leggen’

Eerst wil Ruud niets uitleggen. Na aandringen, een maand na het eerste contact, komt hij erop terug en mailt hij een „notitie”. Hij heeft er werk van gemaakt. Op elf pagina’s schrijft hij dat hij niets verkeerds heeft gedaan. Iedereen was altijd tevreden over zijn werk, de gemeente huurde hem na zijn pensionering zelfs nog in.

Dit artikel had eigenlijk niet over hem moeten gaan, maar over Vastgoed, meent hij. Die afdeling lag altijd dwars. Ruud schrijft het slachtoffer te zijn van een „lastercampagne” en een „langdurige interne stammenstrijd”. Onder „bizarre omstandigheden” moest hij zijn werk doen. „Menigeen zou de pijp al aan Maarten hebben gegeven.”

Ruud heeft privé en zakelijk altijd „voor honderd procent weten te scheiden”, was altijd open over zijn voetbalbedrijf en heeft zeker één leidinggevende erover verteld. Maar concrete informatie over zijn voetbalzaken geeft hij niet. Hij zegt gebonden te zijn aan een „notarieel vastgelegde geheimhoudingsplicht”. Zelfs de vraag óf hij privé nog meer geldschieters had die van hem gemeentelijke opdrachten kregen, wil hij niet beantwoorden. Dat hij de aandelen van zijn voetbalbedrijf op naam van zijn zwager zette, was louter om financiële redenen.

En ja, Bep Geurts uit Echt kent hij al een jaar of twintig. Hij heeft haar inderdaad klussen gegeven, maar hij was zeker niet de enige. De meeste opdrachten aan haar kwamen van Vastgoed. Het klopt dat ze die asbestklus in 2019 bij Boijmans via hem kreeg. Dat Bep Geurts al klaar was met haar werk voordat hij die opdracht in het systeem zette, was niet zijn schuld. Hij moest het zo regelen, „van het Boijmans”.

Was Bep Geurts inderdaad de beste partij voor die klus? Dat was gewoon een algemene opmerking, schrijft hij. „Ik heb hier verder niets aan uit te leggen.”

De gemeente Rotterdam heeft Ruud inmiddels geschorst.

Leeslijst




Mail de redactie