De spinazieoogst mislukt. ‘De regen is het enige wat we nog niet kunnen regelen’

Vier van de vijf gemeenten gaan de bed-bad-brood-opvang zelf bekostigen, nu minister Marjolein Faber (Asiel, PVV) de financiering heeft stopgezet. Maar een nieuwe uitspraak van het Europese Hof van Justitie kan Faber mogelijk dwingen om de opvang alsnog te bekostigen, zeggen deskundigen. Al moet nog blijken hoe dit oordeel van de hoogste Europese rechter precies zal doorwerken in de Nederlandse situatie.

De zaak waarover het Europese Hof in september oordeelde, draait om een vreemdeling die al jaren illegaal in Bulgarije verblijft, zonder dat hij wordt uitgezet. De vraag is of Bulgarije hem aan zijn lot mag overlaten. Nee, zegt het Hof: de overheid moet voorkomen dat mensen terechtkomen in een situatie van ‘extreme materiële armoede’ die hun ‘menselijke waardigheid’ aantast. In zulke gevallen moet de staat vreemdelingen voorzien in de meest essentiële levensbehoeften – bed, bad en brood, dus. Het oordeel van het Hof geldt voor alle Europese lidstaten.

Een „baanbrekende uitspraak”, noemt Carolus Grütters het, migratierechtexpert aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. „Dit betekent dat ook Nederland enige vorm van opvang moet bieden aan illegaal verblijvende vreemdelingen zonder dak boven hun hoofd. Precies de mensen die in de bed-bad-broodopvang zitten, die Faber niet meer wil bekostigen.”

Met deze nieuwe uitspraak in de hand kan volgens Grütters opnieuw in Nederland worden geprocedeerd voor het recht op opvang. „Daar zal dan, met dit arrest in het achterhoofd, uitkomen dat het besluit om de bekostiging van de voorziening op te doeken niet juist is.”

In 2014 vormde een Europese procedure die advocaat Pim Fischer namens de Protestantse Kerk Nederland aanspande en won, aanleiding om de bed-bad-broodopvang in te stellen. Nog altijd voert hij tal van procedures voor de opvang van uitgeprocedeerden. Het nieuwe arrest zet volgens Fischer al deze zaken „in een compleet nieuw daglicht”. Tot nu toe waren altijd voorwaarden verbonden aan de bed-bad-broodopvang: alleen vreemdelingen die wilden meewerken aan hun eigen terugkeer, konden er terecht. „Maar die wil om terug te keren wordt in dit arrest niet meer genoemd als voorwaarde. Dat is cruciaal.”

Toch niet verplicht?

Of deze uitleg door Nederlandse rechters ook wordt gevolgd, moet nog blijken, zegt jurist Rafael Baroch, gespecialiseerd in asielrecht. Hij wijst erop dat de uitspraak van het Hof gaat over vreemdelingen die ‘buiten hun wil en persoonlijke keuzen om’ in schrijnende situaties belanden. „Maar als iemand weigert te vertrekken, wordt dat in de rechtspraak vaak beschouwd als een persoonlijke keuze”, zegt Baroch. „En daardoor zou de staat niet meer verplicht zijn om verdere opvang te bieden.”

Ook blijft het volgens Baroch „zeer moeilijk” om aan te tonen dat Nederland uitgeprocedeerden volledig aan hun lot overlaat. De overheid stelt in dergelijke zaken namelijk dat vreemdelingen zonder verblijfsrecht altijd nog terecht kunnen in een zogeheten Vrijheidsbeperkende Locatie (VBL). Vanwege het gebrek aan vrijheden, slechte leefomstandigheden en de terugkeerdrang op de VBL, willen mensen daar meestal niet heen. Maar rechters beschouwen de VBL vaak wel als een minimale voorziening voor uitgeprocedeerden, zegt Baroch. „Zo kan de overheid in elk geval zeggen dat er in Nederland enige vorm van opvang is, hoe beperkt ook.”

Delen

Mail de redactie

Eva Boswinkel zet lachend twee witte sticks met lippenbalsem op tafel. De vraag aan haar en de man naast haar, Sjoerd Potters, was wat ze van de plannen van het nieuwe kabinet vinden. Zij, wethouder te Zutphen (GroenLinks), heeft hem, burgemeester van De Bilt (VVD), eerder op de dag opgevolgd als voorzitter van de M50 – een samenwerking tussen oorspronkelijk zo’n vijftig en inmiddels bijna zeventig ‘middelgrote’ gemeenten (dertigduizend tot tachtigduizend inwoners). Het nieuwe kabinet, zegt Potters, bewijst alleen een „lippendienst” aan het belang van sterke regio’s en gemeenten. Dus vandaar, zegt Boswinkel, de lippenbalsem. Ze wijst op de tekst die op de sticks is gedrukt: „Tegen verschraling van de regio.”

Twee jaar was Potters voorzitter en steeds merkte hij, zegt hij, „dat we als gemeenten heel goede ideeën hebben en veel kunnen uitvoeren. De middelgrote gemeenten vertegenwoordigen samen zo’n zeven miljoen inwoners. Maar in Den Haag worden we niet gezien en gehoord”.

Dat zit in kleine dingen, zoals het gebrek aan werkbezoeken van Kamerleden – wat Potters, zelf oud-Kamerlid, ergens nog snapt, want het is ook lastig om uit de „Haagse bubbel” te breken. Het zit in projecten die alleen in grote steden worden georganiseerd, bijvoorbeeld over de leefbaarheid in zwakke wijken, terwijl middelgrote gemeenten daar óók problemen mee hebben. En het zit vooral in het verdelen van geld. „Qua inwoners hebben wij relatief de laagste rijksbijdrage.”

Miljoenennota

Twee jaar lang bonsden gemeenten op de Haagse deur, zegt hij. „Inmiddels is de regio hot, iedereen heeft het erover.”

Boswinkel valt hem bij: „Daardoor is het rapport Elke regio telt eens een keer níét in een la beland.” Dat rapport over regionale ongelijkheid, van onder meer de Raad voor Openbaar Bestuur, wordt in het hoofdlijnenakkoord vier keer genoemd.

Alleen: als Boswinkel en Potters naar de coalitieafspraken en de Miljoenennota kijken, dan constateren ze dat er weliswaar van alles wordt verwacht van gemeenten, maar dat het toch weer ontbreekt aan geld. Van de bouw van één miljoen woningen tot de opvang van asielzoekers tot een grotere bestaanszekerheid: „80 procent van het regeerakkoord kan niet zonder gemeenten worden uitgevoerd”, zegt Boswinkel. Maar in de begroting trof ze een „lege enveloppe” aan.

80 procent van het regeerakkoord kan niet zonder gemeenten worden uitgevoerd

Dat voedt een ontwikkeling waar gemeenten al jaren op wijzen: ze krijgen meer taken van de Rijksoverheid overgeheveld, maar niet het geld om ze goed uit te voeren. Daarbij dreigt 2026 het zogeheten ‘ravijnjaar’ te worden: vanaf dan worden gemeenten anders bekostigd door het Rijk, waardoor ze zeker 2,3 miljard euro per jaar mínder krijgen.

In aanloop naar dat ‘ravijn’ maakten gemeenten hun begrotingen voor komend jaar al sluitend. Ze gaan daarbij met name bezuinigen op het sociaal domein, de taken die zwakke inwoners moeten helpen, blijkt uit een analyse door adviesbureau BMC.

Jeugdwerk

De ruimte om zélf keuzes te maken, toch al slechts zo’n 10 tot 15 procent van de gemeentelijke begrotingen, krimpt verder, constateren Potters en Boswinkel. Die laatste begint over een dilemma waar ze in Zutphen voor kan komen te staan. „We hebben best veel eenzaamheid onder jongeren, het aantal zelfdodingen stijgt. Daarom investeerden we in jeugdwerk en sociale wijkteams. Tegelijkertijd hebben we een buurtcentrum waar we ervoor zorgen dat migrantenvrouwen, terwijl de kinderen opgevangen worden, een mbo-diploma kunnen halen.” Tussen die twee programma’s moet ze kiezen. „Zeg het maar.”

Potters knikt, hij kent het dilemma. Bij hem kan het gaan om twee bibliotheken, waarvan een in een dorpskern. „Dat is dicht bij de inwoners, mensen komen er samen. Maar dat verliezen we als we ’m sluiten. Doodzonde, want je krijgt het niet snel weer terug.” En als die bezuinigingen onvoldoende blijken, denkt hij, dan ga je naar de subsidies voor verenigingen kijken. „Terwijl dat het bindmiddel van een gemeenschap is.”

Boswinkel: „Of neem gezondheidspreventie, ook een taak voor de gemeenten. Moet je eens voorstellen wat het op termijn gaat kosten dat we daar nu op bezuinigen.”

Toch draait een betere verhouding tussen Rijksoverheid en gemeenten niet alleen om geld, zeggen Potters en Boswinkel – hoewel het bijplussen van de 2,3 miljard euro zou helpen. Het gaat ook om samenwerking. Soms gaat dat goed, zeggen ze. Zoals toen de M50 bij toenmalig minister van Volkshuisvesting Hugo de Jonge (CDA) aan tafel kwam. Zijn plannen, vonden de gemeenten, maakten het vooral voor grotere gemeenten aantrekkelijker om te bouwen. Ze stelden een wijziging van de financiering voor en kregen hun zin. Boswinkel: „Wij kunnen sneller bouwen, omdat onze grond goedkoper is. Hij was blij, want hij kon extra huizen bijschrijven. En wij waren blij, omdat we konden bouwen voor onze inwoners.”

Inmiddels is de regio ‘hot’, iedereen heeft het erover

Maar steeds meer wordt de relatie tussen gemeenten en Rijk er een van „opdrachtgever en opdrachtnemer”, ziet Boswinkel. „Terwijl we een gelijkwaardige partner moeten zijn.”

„Het gaat ook om vertrouwen en een partnerschap voor de lange termijn”, vult Potters aan. „Waar willen we met Nederland over tien jaar staan en welke rol hebben gemeenten daarin te vervullen? Aan zo’n visie voor de lange termijn ontbreekt het.”

Het kabinet benoemt het belang van sociale samenhang, van sterke gemeenschappen, maar, zegt Boswinkel, „als je bij ons die verschraling laat toenemen, de dorpshuizen en de sociale infrastructuur weg laat vallen… Het kost generaties om dat te herstellen.”

Delen

Mail de redactie