De roep van de knoflookpad is dit jaar niet te horen in de drooggevallen poelen van Nederland

Minister Femke Wiersma (Landbouw, BBB) is berispt omdat ze de publicatie van uitstootgegevens van veehouders vertraagt. Ze krijgt deze tik op de vingers van het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (ACOI). Wiersma wil de gegevens pas openbaar maken wanneer alle zestigduizend veehouders een brief hebben gekregen over hoe publicatie aan te vechten.

Volgens het ACOI is dat een „langdurige en kostbare” procedure, die „onnodig” is en „een verkeerde indruk” wekt: boeren zouden het idee kunnen krijgen dat ze publicatie van de gegevens kunnen tegenhouden, terwijl daar wettelijk geen ruimte voor bestaat. Wiersma moet daarom afzien van deze procedure, adviseert het ACOI in een maandag gepubliceerd advies. De minister moet dit advies meenemen in verdere besluiten.

Minister Wiersma gaat het advies bestuderen, laat haar woordvoerder weten. Ze benadrukt dat ze zich aan de wet wil houden, maar ook dat boeren „goed en tijdig individueel” geïnformeerd moeten worden om „bijvoorbeeld” de openbaarmaking aan te vechten.

Alle boeren per brief inlichten en hun klachten verwerken, zou volgens de woordvoerder tussen de zes en acht maanden duren en tussen de 5 en 14 miljoen euro kosten, afhankelijk van het aantal klachten.

Vastgelopen

Aanleiding voor het advies is een vastgelopen Woo-procedure – de Wet open overheid – waarin journalisten van Follow the Money, Omroep Gelderland en NRC vragen de uitstootgegevens van veehouders te openbaren. Op basis daarvan is onder meer de effectiviteit van het stikstofbeleid te berekenen. Deze verzoeken werden in december 2022 ingediend. De gegevens werden vooralsnog niet openbaar gemaakt. Ook andere omvangrijke Woo-verzoeken van onder meer Wakker Dier en milieubeweging MOB werden stilgelegd.

Minister Wiersma liet haar invloed in deze procedures al eerder gelden. Onder haar voorganger Piet Adema (ChristenUnie) werd besloten de gegevens openbaar te maken. Dat besluit vochten boerenbelangenorganisaties Farmers Defence Force en de Melkveehouders Vakbond aan bij de rechtbank. Voor de rechtbank uitspraak kon doen, trok de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, die de gegevens beheert, het besluit in om die te openbaren. Dat gebeurde in januari na een ingreep van Wiersma, die een halfjaar daarvoor was aangetreden als minister.

Alle boeren per brief inlichten en hun klachten verwerken, duurt tussen de zes en acht maanden en kost tussen de 5 en 14 miljoen euro

Wiersma vindt dat de procedure waarin veehouders de publicatie van gegevens konden aanvechten, onvoldoende zorgvuldig. Het besluit is aangekondigd in de Staatscourant, zoals gebruikelijk is bij verzoeken waarbij veel partijen betrokken zijn. Drieduizend boeren tekenden protest aan tegen het besluit. Wiersma denkt dat veehouders het besluit gemist kunnen hebben en wil daarom alle boeren individueel aanschrijven.

De minister erkent dat het hoogstwaarschijnlijk niets verandert aan de uitkomst: de gegevens moeten openbaar worden gemaakt. In een internationaal verdrag is afgesproken uitstootgegevens altijd te openbaren, onder meer om omwonenden goed te informeren over mogelijke gezondheidsrisico’s.

Tijdrovend

Boeren individueel aanschrijven is daarom onnodig, schrijft het ACOI. En in tegenspraak met „behoorlijk bestuur en zorgvuldige besluitvorming”, stelt het adviescollege, omdat boeren onterecht de indruk kunnen krijgen dat publicatie van de gegevens is te voorkomen. Het ACOI dringt er bij de minister „hopelijk ten overvloede” op aan om de „wet- en regelgeving op zorgvuldige en behoorlijke wijze uit te voeren”.

Boeren moeten wel de gelegenheid krijgen om publicatie van hun gegevens bij de rechter aan te vechten, stelt het ACOI. Het raadt de minister ook aan de gegevens zelf ieder jaar actief openbaar te maken, om tijdrovende procedures te voorkomen.

Boerenbelangenorganisatie menen dat de publicatie van adresgegevens zorgt voor meer onveiligheid op het boerenerf. De LTO pleit al langer voor aanpassing van de Woo. Ook BBB wil deze wet aanpassen. Woensdag debatteert de Tweede Kamer daarover op verzoek van fractievoorzitter Caroline van der Plas.

Delen

Mail de redactie

Patrick Groothuis, vicevoorzitter van de TU Eindhoven, lag thuis te slapen toen het IT-team van de universiteit hem in de nacht van zaterdag 11 op zondag 12 januari probeerde te bellen. Zijn telefoon stond op stil. Toen hij wat later even wakker werd en op zijn telefoon keek hoe laat het was, zag hij dat hij twee oproepen had gemist. Op de voicemail stond een bericht van zijn IT-collega’s: hackers hadden zich toegang weten te verschaffen tot het netwerk van de universiteit.

Hij belde terug en kreeg te horen dat gealarmeerde IT-medewerkers tevergeefs hadden geprobeerd de indringers te verjagen. Vlak voor middernacht was besloten dat er maar één oplossing was: alle netwerkverbindingen uitzetten. „Je stapt ineens in een andere realiteit”, zegt Groothuis, die destijds het centrale crisisteam leidde.

Deze maandag blikte de TU Eindhoven terug op de cyberaanval, die ervoor zorgde dat de universiteit in januari een week lang dicht bleef. De universiteit maakte ook rapporten van Fox IT en het COT, Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement openbaar. „Het past bij ons als universiteit om deze kennis te delen, ook als het om minder leuke dingen gaat”, zegt Groothuis. „Dat kan andere organisaties weerbaarder maken, zoals de cyberaanval op Maastricht University in 2019 voor ons een wake-upcall is geweest.”

Weten jullie inmiddels wie achter de aanval op jullie systemen zat en wat het motief was?

„Daar zijn we helaas weinig over te weten gekomen, de politie doet er ook nog onderzoek naar. We weten zelfs niet of het één persoon op z’n zolderkamertje was, of een collectief. De aanval is ingezet vanuit drie gehackte accounts waarvan de inloggegevens waarschijnlijk verhandeld zijn op het dark web. We hebben de indruk dat de hackers geen statelijke actoren zijn geweest. Die zijn meestal op zoek naar gevoelige informatie en blijven stilletjes in je netwerk zitten. De activiteiten in onze systemen wijzen eerder op een aanval met gijzelsoftware. We zijn er net op tijd bij geweest: er zijn geen data gestolen en er is ook geen losgeld geëist.”

Doordat jullie het netwerk platlegden, konden jullie een week lang moeilijk communiceren. Met elkaar, maar ook met studenten en medewerkers. Hoe losten jullie dat op?

„Ja, dat was lastig. Twintigduizend mensen op onze universiteit konden ineens niet meer in de systemen. Wijzelf ook niet. We konden zelfs niet in de draaiboeken voor een crisis als deze. Maar gelukkig zaten die goed in ons hoofd. Om studenten en docenten te waarschuwen dat de universiteit dicht zou blijven, plaatsten we een bericht op onze website. Dat kon via een achterdeurtje op internet, in de cloud. Voor dringende vragen van studenten creëerden we een speciaal WhatsApp-account.”

„We denken dat de hackers geen statelijke actoren waren. De activiteiten wijzen eerder op een aanval met gijzelsoftware”

Hoe groot is de impact geweest voor studenten?

„Er stonden die week weinig colleges gepland, de week erop zouden er tentamens zijn. Het grootste probleem was dat studenten niet in Canvas konden komen, het systeem waarin alle informatie over vakken staat. We hebben op dinsdag besloten de tentamens een week uit te stellen. Studenten voor wie dat slecht uitkwam, mochten de tentamens op een ander moment inhalen.”

Konden andere activiteiten op de universiteit wel doorgaan?

„Er waren docenten die studenten nog wat uitleg wilden geven voor tentamens, dat kon doorgaan. En onderzoekers in sommige labs konden verder met hun proeven. We moesten wel eerst uitzoeken of het veilig was, of bijvoorbeeld detectiesystemen voor gevaarlijke gassen nog werkten. Daarnaast waren er mensen die thuis doorwerkten.”

Zijn alle problemen verholpen?

„Na een week werkte Canvas weer en een heleboel andere systemen. Maar er zijn nog beperkingen bij bepaalde onderzoeksgroepen, omdat hun servers nog door de digitale wasstraat moeten.”

Welke lessen trekken jullie en wat kunnen andere organisaties hiervan leren?

„Met cybersecurity ben je nooit klaar, je moet daar continu in investeren. Check regelmatig of mensen geen oude wachtwoorden gebruiken, zoals bij ons helaas het geval was. En wacht niet te lang met multifactor-authenticatie [een extra beveiligingslaag waarbij je met twee of meer middelen je identiteit bevestigt]. We zouden dat voor deze zomer invoeren voor het VPN-systeem. Dat bleek te laat, want via die deur gingen de hackers het systeem binnen.

„Het gaat ook om crisisbeheersing. Mensen moeten getraind zijn om in zo’n storm de rust te bewaren. Ik ben heel trots op onze IT-afdeling die op het juiste moment de beslissing durfde te nemen om het hele netwerk uit te schakelen.”

„Het gaat ook om crisisbeheersing. Mensen moeten leren in zo’n storm de rust te bewaren”

Het kabinet wil onderwijs als vitale sector laten vallen onder een nieuwe wet om de cyberveiligheid in Nederland te verbeteren. Hoe kijkt u daar tegenaan?

„Ik vind dat een heel slecht plan, want de universiteiten werken al meerdere jaren in sectoraal verband aan het verbeteren van de cyberveiligheid. Onder die nieuwe wet zouden we moeten overstappen naar een andere systematiek. Dat kost heel veel inspanning en geld, terwijl het geen extra veiligheid oplevert. Geld dat niet aan onderwijs of onderzoek kan worden besteed.”

Partijen in de Tweede Kamer willen dat vitale sectoren een 48-uursplan maken om hun ict-systemen snel weer in de lucht te krijgen, of anders analoog door te gaan. Kan de universiteit dat?

„Ik begrijp de wens, maar de realiteit is natuurlijk anders. We zijn hartstikke gedigitaliseerd. Dan zouden we weer helemaal terug moeten naar papier. Theoretisch kan alles, maar dan zou ik ook graag tientallen miljoenen extra per jaar willen om het uit te voeren.”

Delen

Mail de redactie