De PVV’ers verzetten zich jarenlang tegen de macht, en zoeken nu een nieuwe rol

Geert Wilders (PVV), Dilan Yesilgöz (VVD), Pieter Omtzigt (NSC) en Caroline van der Plas (BBB) gingen met nietszeggende woorden de kerstvakantie in, donderdagavond na hun derde échte gesprek onder leiding van informateur Ronald Plasterk. De komende week ligt de formatie stil. En of het in het nieuwe jaar gaat lukken met een nieuw kabinet en wat voor kabinet het precies wordt? Niemand weet het, ook de vier partijleiders zelf nog niet.

Zeker is: in Den Haag is sinds 22 november alles anders. En hoezeer dat ook voor de Haagse politici zelf wennen is, valt op te maken uit hun taalgebruik vanaf die tijd: de een na de ander heeft het over de „nieuwe rol” die er nu voor hen is. Vooral ook omdat ze dénken dat die er is, of eraan zit te komen.

Zo lijkt PVV’er Gidi Markuszower op woensdagochtend, in een debat over asiel en migratie, een schim van zichzelf. Hij heeft het nog steeds over de inwoners en ondernemers in Ter Apel bij wie volgens hem „het water aan de lippen staat” door drugs- en drankgebruik van asielzoekers: „Veel alleenstaande mannen.” Maar het klinkt ingehouden, bijna rustig. En dus níét meer opgewonden, boos en scherp, zoals de afgelopen jaren.

Op woensdagmiddag, in een debat over klimaat, laat Alexander Kops, ook Kamerlid van de PVV, weten dat hij niet tegen het verduurzamen van huizen is, tot tevredenheid van NSC en VVD. VVD’er Silvio Erkens ziet „een constructievere collega” achter het katheder staan en glimlacht.

De PVV is nog steeds een oppositiepartij, maar de verantwoordelijkheid van mogelijke regeringsdeelname rust al op de schouders van de Kamerleden. Niemand die dat verschil zo helder verwoordt als Geert Wilders zelf. „Ik zat in de rol van de leider van de oppositie. Ik zit nu in ieder geval in de rol van leider van de grootste partij, en ook een partij die dadelijk met een informateur gaat onderhandelen, praten of hoe je het ook mag noemen, zei hij in het debat over de verkiezingsuitslag, vorige week. „Dat geeft andere verantwoordelijkheden.”

De beuk erin

Keurig binnen de lijntjes waar het moet, als vanouds de beuk erin waar het kan. Zo probeert de PVV gelijktijdig de macht te bestrijden en macht uit te oefenen. In wezen staat de PVV daarmee voor een uitdaging die elke partij met regeringservaring herkent: hoe accepteer je de compromissen en concessies die horen bij besturen zonder je eigen geluid te verliezen?

Maar voor de PVV komt daar nog iets bij. Er is, afgezien van Forum voor Democratie, in Den Haag geen partij die zich zo heeft afgezet tegen de macht als de PVV. Als het stemgedrag van de PVV in de afgelopen tien jaar een gemene deler had, was het dat de partij zich bij de meeste stemmingen aansloot bij de oppositie, links of rechts. Het is die houding die Wilders nu in de formatiegesprekken laat varen. Althans: daar waar het moet.

Gidi Markuszower klinkt ingehouden, bijna rustig. Dus niet meer opgewonden, boos en scherp

Het gevolg was goed te zien toen de Tweede Kamer deze week stemde over de schorsing van de voltallige FVD-fractie. De drie FVD’ers in de Kamer hadden bij herhaling geweigerd hun nevenfuncties op te geven. De PVV stemde tegen de schorsing, op één Kamerlid na: Martin Bosma. Ook Bosma had een nieuwe rol: hij was een week eerder verkozen tot voorzitter.

En soms lopen de rollen dwars door elkaar heen. Bij de inloop van de formatiebesprekingen deelde Geert Wilders deze week complimentjes uit aan journalisten die hij eerder „tuig van de richel” noemde. Nu hadden ze volgens hem „goeie vragen”. Maar verdwenen is de oude Wilders niet. Na de verkiezingen haalde hij fel uit naar Op1-presentator Tijs van den Brink, RTL-journalist Floor Bremer noemde hij na een van de verkennende gesprekken bij Plasterk „zuur”.

Wilders bleef Wilders

Toen de PVV vanaf 2010 tot 2012 het eerste kabinet-Rutte gedoogde, deed Wilders niet anders. Zijn fractie hield zich aan de gemaakte afspraken uit het gedoogakkoord, ook als er bezuinigingen tussen zaten of voorstellen die zijn eigen achterban raakten.

Naar buiten toe bleef Wilders ondertussen Wilders. Hij reisde tijdens de formatie naar New York om te demonstreren tegen de komst van een moskee. In Nederland introduceerde zijn partij een Polenmeldpunt, waar iedereen overlast van Midden- en Oost-Europeanen kon melden.

In peilingen pakte die dubbelrol voor de PVV goed uit: de partij bleef goed scoren bij de eigen achterban. Bewindspersonen hadden er meer moeite mee. „Hij is opposant van zijn eigen coalitie”, zei CDA’er Gerd Leers onlangs in NRC. Leers was minister voor Immigratie en Asiel in Rutte I. „Dat gaat je opbreken.”

De PVV probeert tegelijk de macht te bestrijden en uit te oefenen

Of Wilders die dubbelrol ook in het nieuwe jaar nog zal spelen, als de formatiegesprekken zich mogelijk verdiepen, is lang niet zeker. In 2010 was de PVV niet de grootste partij, dat was toen de VVD van Mark Rutte. Wilders zal de kans op kabinetsdeelname van zijn partij vast niet willen verspelen door onvoorspelbaar gedrag van hemzelf.

De VVD lijkt zich daar nu minder druk om te maken. In het debat over de verkiezingsuitslag, vorige week, kwam Dilan Yesilgöz opeens met een motie om een pas op de plaats te maken met de spreidingswet, waar de Tweede Kamer niet meer over gaat. In de Eerste Kamer dreigde de VVD-fractie deze week ook nog eens tegen het Belastingplan van het eigen, demissionaire kabinet te stemmen.

Hoe het er onderling aan toe gaat bij PVV, VVD, NSC en BBB, die begin januari weer verder praten? Ze hebben het nu drie keer over de Grondwet en het staatsrecht gehad, maar of ze daar mee klaar zijn: informateur Plasterk, die er vermoeid uit zag, wilde donderdagmiddag alleen zeggen dat de gesprekken „goed en stevig” waren geweest. Geert Wilders zei op elke vraag: „Fijne feestdagen!” En ook nog wel: „Sorry”

Leeslijst




Mail de redactie