Vliegen met diabetes mag niet. Het risico op complicaties tijdens de vlucht, zoals flauwvallen bij een te lage bloedsuikerspiegel, is te groot. Punt. Voor piloten en ook voor luchtverkeersleiders bij wie diabetes type 1 wordt geconstateerd geldt: einde carrière. Althans, in Nederland. In het buitenland, onder meer in de VS en het VK, mogen piloten met diabetes wel gewoon vliegen. Ook van en naar Schiphol.
Luchtvaartmaatschappijen, medici en belangenorganisaties in Nederland strijden al jaren tegen deze ongelijkheid. Tot nu toe tevergeefs. Om financiële redenen weigert Nederland mee te doen aan een inmiddels twaalf jaar lopende Europese proef voor vliegen met diabetes. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en toezichthouder ILT (Inspectie Leefomgeving en Transport) willen geen budget vrijmaken voor de keuring van piloten en luchtverkeersleiders met diabetes.
Volgens de Vereniging van Nederlandse Verkeersvliegers (VNV) gaat het voor zover bekend om zestien piloten en één (assistent-)luchtverkeersleider. Zij voelen zich achtergesteld bij collega’s in het buitenland. Hun hoop is gevestigd op minister Barry Madlener (Infrastructuur en Waterstaat, PVV). Maandag overlegt de VNV met het ministerie en de inspectie over vliegen met diabetes. En voor het kerstreces staat nog een debat over luchtvaart op de agenda van de Tweede Kamer.
Geen onveilige situatie
Medici en patiëntenverenigingen stellen al langer dat er geen medische aanleiding is om piloten en verkeersleiders met diabetes uit te sluiten van hun beroep. Treinmachinisten, kapiteins op zeeschepen, binnenvaartschippers en truckchauffeurs met diabetes mogen hun vak – soms onder voorwaarden – wel uitoefenen. Bij defensie mag je met diabetes niet in actieve dienst, maar ook daar speelt een discussie als in de luchtvaart.
In 2021 schreven artsen in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG) dat „alle seinen op groen staan” voor piloten met diabetes. Door nieuwe typen van het medicijn insuline en nieuwe toedieningsvormen en technieken om glucose te meten is diabetesregulatie zo veilig geworden, aldus het NTvG, dat een vliegtuig besturen in de burgerluchtvaart onder strikte protocollen is toegestaan in onder meer Canada (2002) en de VS (2019).
Over de huidige diabetestechnologie, behandelingen en mogelijkheden is te weinig bekend, zegt de Diabetesvereniging Nederland. „Daarin is de afgelopen jaren zoveel vooruitgang geboekt dat de regels opnieuw tegen het licht moeten worden gehouden”, zegt een woordvoerder van deze patiëntenorganisatie.
De Europese proef begon in 2012, in het VK. In 2015 volgde Ierland, in 2018 Oostenrijk. Hierbij mogen piloten met diabetes onder strikte controle hun vak uitoefenen. Voor en tijdens de vlucht controleren ze elke 30 minuten hun bloedwaarden. In de twaalf jaar dat de pilot loopt, was er geen enkele onveilige situatie.
Tekort aan vliegers
Pilotenvakbond VNV wil dat deze „oneerlijke situatie” nu eindelijk wordt opgelost. „Door de ongelijke behandeling op te heffen, blijft een schat aan ervaring behouden, zullen er veel minder onnodige afkeuringen zijn en wordt die last van de samenleving afgewenteld”, zegt VNV-voorzitter Camiel Verhagen. „Nog los van het persoonlijk leed waarbij vaak jonge mensen hun droom uiteen zien spatten – dit past niet bij de ambitie van het Nederlandse participatiebeleid.”
De Nederlandse luchtvaart heeft bovendien grote behoefte aan piloten en luchtverkeersleiders. KLM komt op termijn driehonderd vliegers tekort. Bij Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL) gaan binnen enkele jaren veel verkeersleiders met pensioen.
Toenmalig minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) stelde in mei 2024 dat deelname aan de Europese proef de overheid „fors” mankracht zou kosten. Hier geld in steken zou volgens hem de huidige taken van de ILT schaden.
Eind oktober bleek het ministerie (deels) van mening veranderd. Huidig minister Madlener noemde meedoen aan de proef „wenselijk”. Maar de kosten zijn nog steeds een probleem, zei hij. Zijn woordvoerder zegt desgevraagd dat „mensen en middelen schaars zijn, dus moeten er keuzes gemaakt worden”. Meedoen aan de proef gaat „ten koste van de wettelijke verplichtingen op het gebied van vliegveiligheid”.
Keuring
Op de achtergrond, zeggen betrokkenen, speelt de toenemende spanning tussen ministerie en toezichthouder. De ILT zou vinden dat ze steeds meer taken krijgt en daarvoor niet genoeg geld ontvangt van de overheid. Ook van andere toezichthouders zijn dergelijke klachten bekend.
De ILT zegt 220.000 euro per jaar nodig te hebben om piloten en verkeersleiders met diabetes te keuren of dossiers van betrokkenen te beoordelen. Het zou gaan om 1,5 volle baan (fte). De VNV zet hier vraagtekens bij en noemt 1,5 fte voor keuring van zeventien mensen „volstrekt irreëel”. Als je dat zou extrapoleren, zegt de vakbond, zouden honderden voltijdsbanen nodig zijn voor de reguliere jaarlijkse keuring van alle piloten en luchtverkeersleiders.
Luchtvaartmaatschappijen en brancheorganisaties willen de keuringen (deels) vergoeden. Maar dat weigert de ILT. De toezichthouder wil de keuring niet uit handen geven aan externe medici of een door de luchtvaart betaalde instelling. „Vanuit haar verantwoordelijkheid als competente autoriteit is het voor de Inspectie noodzakelijk zelf de pilot te begeleiden”, zegt de woordvoerder.
Regels aanpassen
De Europese luchtvaartautoriteit EASA gaat de Iers/Oostenrijks/Britse proef evalueren en op termijn mogelijk omzetten in Europese regelgeving. Nederland is dan verplicht de regels aan te passen. EASA zou al per 2027 de diabetesregels kunnen wijzigen, maar de ervaring leert dat de toezichthouder vaak jaren nodig heeft voor beleidswijzigingen.
VNV-voorzitter Verhagen: „We zijn blij dat de minister heeft gezegd dat hij wil dat Nederland meedoet. Maar dan moeten we wel tempo maken: toegang tot de Europese pilot sluit mogelijk begin 2025. Wij roepen de ILT op deze mensen niet in de kou te laten staan.”
Frouke Reitsma (47), Luchtverkeersleiding Nederland:‘Ik wil terug achter die radar. Terug naar mijn vak’
„Luchtverkeersleider wilde ik al worden op mijn twaalfde. Volgens mijn moeder zag ik een programma op tv en wist ik toen wat ik wilde worden. In 1999 ben ik met de opleiding gestart, hier op Schiphol.
„Helaas toonde ik niet genoeg progressie, maar ik mocht gelukkig blijven. Ik kon overstappen naar de opleiding voor flight information service officer. Als FISO begeleid ik kleiner vliegverkeer: sportvliegtuigjes, helikopters boven de Noordzee, trauma- en politieheli’s.
„Dit is mijn vak. Daar heb ik hard voor gewerkt. En dat mag ik dus niet meer doen. Zes jaar geleden hoorde ik dat ik diabetes heb; dan krijg je dus geen medische licentie en kan je je vak niet meer uitoefenen.
„Het was op 24 december 2018. Ik had anderhalve week veel dorst. Ik ging veel drinken, veel plassen en daardoor kreeg ik spierkrampen. M’n huisarts stuurde me direct naar het ziekenhuis, het was vlak voor Kerstmis. De diagnose: diabetes type 1. Van het ene op het andere moment maakte ik geen insuline meer aan – dat had niets met mijn leefstijl te maken.
„De eerste maanden was ik zo van slag dat ik echt niet kon werken. En ja, dan verloopt je licentie. Inmiddels heb ik mijn diabetes zo goed als dat kan onder controle. Voor de momenten dat toch een te lage waarde dreigt, heb ik een sensor die me op tijd waarschuwt zodat ik snel kan corrigeren.
„Ik werk nu op twee plekken waar je geen licentie voor nodig hebt. Tot mijn tevredenheid hoor, maar ik wil terug achter die radar. Terug naar mijn vak. Niet alleen voor mezelf, ook voor collega’s die in de toekomst gediagnosticeerd worden met diabetes. LVNL heeft ook te maken met een tekort aan verkeersleiders.
„Waarom kan Nederland niet meedoen aan die Europese pilot? Vanwege geld? Omdat de ILT zelf wil keuren en het ministerie dat moet betalen? Elke persoon met diabetes gaat minstens vier keer per jaar naar een arts of verpleegkundige. Ze kunnen gewoon de rapporten van mijn arts overnemen. Nu voelt het als onwil.
„Het is frustrerend. Ik moet hoop houden dat ik ooit kan terugkeren naar mijn droombaan. Maar misschien blijft de situatie wel zoals hij is. Het vliegt me soms aan. Dan ben ik er even heel down van. Er is in de praktijk helemaal geen risico op problemen, dat ik flauwval of wat dan ook. Ik word er zo boos van.”
Lars van Zwol (29), KLM:‘Dan weet je met de huidige regels: dit is einde carrière’
„Op de middelbare school had ik twee opties: vlieger en arts. Hoewel mijn voorkeur uitging naar vliegen, hoorde je toen, in 2013, veel over werkloze piloten met torenhoge schulden. Voor mij een reden te kiezen voor geneeskunde. Dat heb ik twee jaar gestudeerd, in Gent.
„Maar het vliegen bleef kriebelen. Tijdens mijn studie heb ik me alsnog ingeschreven bij de KLM Luchtvaartschool. Alle selecties doorlopen, met succes. Toen ik hoorde dat ik was aangenomen, heb ik direct mijn kamer leeggehaald, me uitgeschreven aan de universiteit, en ben ik naar Nederland gereden. In 2016 ben ik begonnen aan de pilotenopleiding.
„Die hele wachtlijst is snel opgedroogd. Voordat ik mijn diploma had, had ik al getekend bij KLM. Dat was in 2018. Ik heb vier jaar gewerkt als second officer op intercontinentale vluchten; daarna ben ik omgeschoold tot first officer bij KLM Cityhopper.
„In juni 2023 had ik een medische keuring. Dat is standaard, een keer per jaar. Vliegers met een medische aandoening – bepaalde hartafwijkingen, slaapapneu – worden tweemaal per jaar getest. ’s Ochtends voor de keuring sprak ik mijn schoonmoeder. Dit wordt een rustige dag, zei ik tegen haar. Twee uur keuring en dan naar huis, het is maar een formaliteit. Nou, dat liep dus anders.
„De arts zei niet direct dat ik diabetes had. Hij zei alleen dat mijn bloedwaarden veel te hoog waren. ‘Dit moet je laten uitzoeken, we gaan je nu geen medisch certificaat geven.’ In de auto naar huis was ik in shock. In het ziekenhuis stelde de internist later: diabetes type 1. Dan weet je gewoon, met de huidige regels: dit is einde carrière.
„Ik heb er zo hard voor gewerkt. En ook veel geld voor betaald. Dat ben ik nog steeds aan het terugbetalen, 140.000 euro. Terugbetalen gaat prima als je vliegt. Dan kan je die lasten wel dragen. Ik heb flink geïnvesteerd in de toekomst. En die moet ik nu op een andere manier gaan vormgeven.
„Geen kwaad woord over KLM. Ik werk er op kantoor, als auditor. Maar elke keer als ik naar mijn werk op Schiphol rijd en de vliegtuigen zie, krijg ik een brok in mijn keel. Ik wil niet sentimenteel klinken, maar het is zuur. Mijn leven staat op pauze. Zal ik een opleiding doen? Een eigen bedrijf beginnen? Gaan vliegen in het buitenland? Dat laatste heb ik overwogen, maar ik ben ook gehecht aan Nederland.
„Een collega-piloot met diabetes die voor TUI in het VK vliegt, zegt altijd dat hij in de dagen dat hij vliegt het best is ‘ingericht’, de beste bloedsuikerwaarden heeft. Hij mag gewoon van Londen naar Amsterdam vliegen. Lang werd geroepen dat het niet veilig zou zijn – inmiddels is dat argument van tafel – maar als je vliegen met diabetes onveilig vindt, waarom mag hij dat daar dan wel?”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133397414-025eb4.jpg|https://images.nrc.nl/JsdtEUV_tJ0-3GGTbIr3__hsEqU=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133397414-025eb4.jpg|https://images.nrc.nl/CXU-MLAgsSWg4TuSisudmDxT7ec=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133397414-025eb4.jpg)
