N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Ieder scheikundig element heeft zijn eigen plek in het Periodiek Systeem. Ieder element heeft ook een bijzonder verhaal. Ook chroom.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/04/data99299956-569c0e.jpg)
Vele gezichten heeft chroom, en een lange geschiedenis. Honderden miljoenen jaren geleden werd het element al door dieren opgepakt voor gebruik in hun stofwisselingsmachine. Sindsdien is het belangrijk in de verwerking van koolhydraten en het reguleren van insuline. Ook voor mensen is chroom daarom een noodzakelijk sporenelement. En al duizenden jaren wordt chroom door mensen gebruikt in kleurstoffen. Afhankelijk van de precieze verbindingen met andere elementen kan chroom een helder groen vormen, of geel, rood, oranje en zelfs blauw. Het geel van Amerikaanse schoolbussen is typisch chroomgeel.
Aan deze kleurenrijkdom dankt het element zijn naam. In 1797 onderzocht de Franse chemicus Louis Vauquelin de samenstelling van een mineraal dat toen Siberisch rood lood werd genoemd. Inderdaad bevatte het lood, maar ook een ander element dat in verschillende oplossingen de meest uiteenlopende kleuren liet zien. Wegens die eigenschap noemde Vauquelin het chroom, naar het Griekse chroma, kleur.
Een belangrijke ontdekking daarna was dat toevoeging van chroom aan ijzer bijzonder hard staal oplevert. Chroom in zuivere vorm is een van de hardste stoffen die er bestaan, na koolstof (diamant) en boor.
Een simpel principe
Alomtegenwoordigheid van chroom komt pas in de twintigste eeuw. Dan wordt chroom op grote schaal toegepast in roestvrij staal (dat meestal 18 procent chroom bevat) en ook vrijwel alle leer wordt nu met chroomzwavel gelooid.
De grootste stap in het leven van chroom tussen de mensen wordt in 1924 gezet, als in Amerika een efficiënt proces voor verchroming wordt uitgevonden. Het principe van verchromen is simpel: doop een metalen voorwerp onder in een bad met een chroomoplossing, zet er stroom op en het chroom zal in een keurig laagje overal op het voorwerp neerslaan. Ideaal voor het roestbestendig maken van voorwerpen, en bijzonder mooi voor wie van glimmende spullen houdt. Treurig detail is dat juist in dit proces het giftige chroom VI perfect functioneert. De kankerverwekkendheid van deze chroomvariant (die in verbindingen zes elektronen afstaat, in plaats van de drie van het ‘gewone’ chroom III) was toen nog niet bekend. Dat kwam ongeveer 30 jaar geleden.
Bijzonder opvallend werd de toepassing in de autoindustrie, met leuke glimstrips en vooral: verchroomde bumpers. De glim werd populair omdat de auto’s in de jaren dertig steeds aerodynamischer werden zodat dit soort glanzende accenten het onderscheid tussen autotypes moest brengen. Ford concurreerde op prijs, maar General Motors koos voor esthetiek en voerde een verfijnd vernieuwingsbeleid, met een ritme van drie jaar. Het ware ‘tijdperk van chroom’ met auto’s als jukeboxen kwam in de jaren vijftig, toen de driejaarscyclus verpulverd werd door de intense vraag naar luxe. De verchroming werd extreem, samen met de razendsnel groeiende ‘staartvinnen’ op de auto’s, ooit geïnspireerd op het succesvolle jachtvliegtuig P-38 Lightning. Eind jaren vijftig doofde de chroomhype uit, omdat toen de Amerikaanse autotypes in hun glim te veel op elkaar waren gaan lijken en de fabrikanten een andere weg insloegen om zich te onderscheiden. En waar zijn nu de chromen bumpers van weleer?
