De ongezondste regio van Nederland vreest ‘schrale’ ziekenhuiszorg

„Totaal gestoord idee.” „Tegenwoordig draait het alleen om de centen.” „Dat gaat mensenlevens kosten.” Op diverse Facebookpagina’s voor de Parkstad, het oostelijk deel van Zuid-Limburg, regent het verontwaardigde reacties op de toekomstplannen voor het Zuyderland Medisch Centrum in Heerlen. Voor 2030 komt er nieuwbouw. Dat kan een ziekenhuis worden met alle huidige functies – maar dan in afgeslankte vorm – óf vooral een centrum voor dagbehandeling. Spoedeisende hulp en langdurigere opnames gaan in dat geval naar Geleen.

Een ziekenhuis moet met zijn tijd mee. Dat het vijftien etages hoge gebouw uit 1968, nauwelijks weg te denken onderdeel van de skyline van Heerlen, stilaan verouderd was, wist Theo de Groot, fractievoorzitter van de Ouderen Partij Heerlen (OPH), de grootste partij in de gemeenteraad, al langer. Maar dat ook het zorgaanbod flink zou kunnen worden aangepast, en zelfs afgeslankt, verwachtte eigenlijk niemand in de lokale politiek. De Groot vond een redelijk volwaardig ziekenhuis voor de regio net zo vanzelfsprekend als de brandweerkazerne bij hem om de hoek. „Heerlen maakt deel uit van de Parkstad, een agglomeratie met 257.000 inwoners, meer dan Eindhoven of Groningen. Die plaatsen zonder ziekenhuis, dat is ook ondenkbaar.”

Het Zuyderland-ziekenhuis in het nabijgelegen Geleen dateert uit 2009. De Groot: „Hightech en ogend als een winkelcentrum in Dubai. Ze hebben er nog net geen kroonluchters opgehangen.” Dat die luxe zorginstelling in 2015 werd gered door een fusie met het Heerlense ziekenhuis, maakt het hele verhaal in de ogen van veel Parkstedelingen extra wrang.

Arm en ongezond

De regio Heerlen is bovendien de klap van de mijnsluiting van een halve eeuw geleden niet te boven: inwoners behoren tot de armste, ongezondste, zwaarste, meest rokende, jongst overlijdende en ongelukkigste van Nederland, blijkt uit cijfers van onder meer het CBS en SCP. Het zorggebruik is bovengemiddeld: een Heerlenaar maakte in 2017 gemiddeld 3.447 euro kosten in de Zorgverzekeringswet, landelijk is dat 2.490 euro.

Is een afgeslankt ziekenhuis geen voorbode van een volledige sluiting op termijn? Het is de angst van De Groot en veel andere Parkstedelingen Voor de verst weg wonende patiënten in het verzorgingsgebied van het huidige Heerlense ziekenhuis ligt Geleen bijna 35 kilometer ver. Met de bestaande openbaar-vervoerverbindingen kost een enkele reis minimaal anderhalf uur. Het academische ziekenhuis van het Duitse Aken – zo’n 20 kilometer verderop – kan wel wat zorg overnemen, maar heeft geen capaciteit voor veel extra Nederlanders.

Zuyderland werkt tot het einde van deze maand de twee toekomstscenario’s voor Heerlen verder uit en geeft tot die tijd geen verdere toelichting. In een video op de website van de organisatie toont David Jongen, voorzitter van de raad van bestuur, wel begrip voor de emotie die de mogelijke veranderingen losmaken. „Het is eigenlijk niet zozeer een geldprobleem”, legt hij in het filmpje uit, „maar we hebben echt een groot personeelsprobleem. Dat hebben we nu al en dat wordt alleen maar groter. Het is onze plicht om na te denken over de vraag hoe de ziekenhuiszorg in deze regio ook over tien, twintig, dertig, veertig jaar op een goed niveau blijft.”

Zuyderland wil het najaar gebruiken voor bijeenkomsten met bewoners van de regio, gemeenten, de provincie en andere betrokken partijen. Als met hen is gesproken over de uitgewerkte scenario’s, valt in december van dit jaar een definitieve beslissing.

OPH-fractievoortzitter De Groot verbaast zich over de gespreksvolgorde: „Eerst de banken en de zorgverzekeraars, pas ver daarna komen de mensen waar het om gaat.”

Schaalvoordeel

„Uiteindelijk is het toch wie betaalt, bepaalt”, zegt Wim Groot, hoogleraar gezondheidseconomie aan de Universiteit Maastricht. Volgens hem past het denken rond de toekomst van Zuyderland bij een nieuwe fase voor het Nederlandse zorgaanbod. „Waar voorheen vooral ziekenhuizen in kleinere plaatsen wegvielen of minder functies kregen, gebeurt het nu ook in grotere gemeentes.” Hij noemt als voorbeeld Amsterdam, waar ’s nachts alleen nog spoedeisende hulp in het AMC beschikbaar is. En de ziekenhuizen van Lelystad (83.000 inwoners) en Zoetermeer (127.000) die alleen planbare zorg gaan doen, en Apeldoorn en Zutphen die de taken duidelijker verdeelden.

Het door een fusie ontstane Zuyderland zou in de toekomst door een andere manier van organiseren en verdelen van activiteiten over de verschillende locaties ook gebruik kunnen maken van schaalvoordelen, meent hoogleraar Groot. „Een operatiekamer kan bijvoorbeeld veel efficiënter worden benut, als die enkel wordt gebruikt voor planbare behandelingen. Sowieso is de zorg altijd in transitie: meer poliklinisch, meer op dagbasis, steeds meer bij mensen thuis. In Zuid-Limburg lopen daarnaast afspraken met verzekeraars om het hoge zorggebruik terug te brengen richting gemiddelde.

„Bij Zuyderland drukken de lasten van het Geleense ziekenhuis bovendien zwaar op de begroting, wat maakt dat er niet ongelimiteerd geld kan worden geleend voor nieuwe investeringen.”

Het argument van de bestuursvoorzitter dat het Zuyderland last heeft van personeelstekort overtuigt Groot minder. „Als ze in een ziekenhuis 25 kilometer verderop moeten gaan werken, kiezen veel medewerkers toch voor wat anders, bijvoorbeeld een baan in de thuiszorg.”

De politiek in Heerlen heeft zich al snel na het bekend worden van de toekomstscenario’s voor het ziekenhuis verenigd in de Ziekenhuisalliantie. OPH-fractievoorzitter De Groot trekt de kar samen met Timoer Reijnders, fractievoorzitter van de SP, de op een na grootste partij in de plaatselijke raad. Andere gemeenten in de regio sloten zich aan. „En we gaan maatschappelijke instellingen en organisaties benaderen, die ook zorgen hebben”, aldus De Groot. Een petitie van de alliantie voor behoud van een ziekenhuis „met een volwaardige spoedeisende hulp en voldoende opname- en behandelcapaciteit” is 19.000 keer getekend.”

Lees ook: Lodewijk Asscher schrikt zich rot in Heerlen-Noord: ‘Den Haag moet helpen’

Protestmars

De alliantie heeft voor zaterdag 23 september een protestmars gepland. Vanuit Heerlen-centrum gaat het dan in optocht naar het Zuyderland Medisch Centrum. Daar zullen diverse sprekers het woord voeren en zal de petitie worden overhandigd aan de leiding van het ziekenhuis.

Wat meer uitzoomend is volgens hoogleraar Groot best een discussie mogelijk over de omvang van de Nederlandse ziekenhuizen. „Die zijn in vergelijking met die in het buitenland, bijvoorbeeld Duitsland, behoorlijk groot, terwijl de beddencapaciteit – iedereen weet dat nog van de coronacrisis – klein is. En schieten we ook niet door met de snelheid waarmee mensen naar huis worden gestuurd?”