Komende zaterdag wil actiegroep Extinction Rebellion opnieuw de A12 blokkeren. Ze demonstreren tegen de 17,5 miljard euro subsidie die Nederland per jaar geeft aan de fossiele industrie. Waar komt dat bedrag vandaan? Redacteur Liza van Lonkhuyzen dook in de miljardenclaim en zag een overheid die de vervuilende industrie fors subsidieert terwijl het kabinet tien jaar geleden al zei hiermee te willen stoppen.
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman via [email protected]
De Oekraïens-Nederlandse componist Maxim Shalygin (1985) was niet van plan ooit een opera te maken, en wie zijn werk kent snapt dat wel. Opera vraagt om actie en snel schakelen, terwijl Shalygins muziek wordt gekenmerkt door zich langzaam ontvouwende vormen, gepaard aan haast obsessieve verdieping. Maar het is er toch van gekomen: woensdagavond ging in Amsterdam in het Muziekgebouw Shalygins opera Amandante in première, door het in Athene gevestigde Oekraïense operagezelschap-in-ballingschap Nova Opera.
Amandante is, uiteraard, wel een extreem atypische opera geworden. Het onderwerp is operatesk genoeg: liefde en lust. Maar het uitgangspunt voor het libretto van Paul van der Woerd is Plato’s dialoog Symposium, een steekspel van ideeën: veel gepraat, nul actie. Shalygin is een van de interessantste componisten van zijn generatie, maar zou dat wel goed gaan?
Die gedachte werd niet meteen verdreven door de weifelende opening. Het toneelbeeld was intrigerend: donker en leeg, met de uitvoerders als hoopje menselijk wrakhout rond een bankstel gedrapeerd. Begeleid door een elektronische drone tijgerden de musici in slow-motion naar hun instrumenten, waar pianist Antonii Baryshevskyi een steeds herhaald dalend toonladdermotief inzette.
Dat ietwat voorspelbare ‘minimal’ begin ging erg lang door. Het kwartet zangsolisten, in strakke zwarte jumpsuits met rode en groene florale vormen, viel in, nog altijd hangend op de bank. Het bleef zoet, op de handrem, ondanks een enkele briljante verrassende noot. Volgende scène: Puccini-achtige chinoiserie, een vleugje ‘The man with the child in his eyes’ van Kate Bush. Maar dan. Het leek alsof Shalygin bovenstaand voorbehoud gebruikte als springplank voor een onvergetelijke muziektheaterervaring. Het brave begeleidingsorkestje van strijkkwintet en de piano brak uit zijn keurslijf en begon drammerig te derailleren, zoals dat ook in muziek van Schnittke vaak gebeurt. Toen het hart collectief in de keel klopte, viel alles stil en zong bariton Ruslan Kirsh a capella een verbluffend lied vol bevreemdende glijtonen, dat eindigde in ijl gefluit: adembenemend.
Trage fluistermars
Was dit dan het vroege hoogtepunt? Nee, met een trage fluistermars van zoemende akkoorden initieerde de piano reeds het volgende nummer, een al even intiem lied van bariton Andrii Koshman. Het statische bankhangen maakte plaats voor een mysterieuze choreografie, waarbij de zangers als één lichaam continu veranderende tableaux vivants toonden, terwijl ook sopranen Maryana Golovko en Anna Kirsh volop ruimte kregen om te schitteren.
En verder ging het: een satanische wals, een Slavenkoor-achtig tutti, een opzwepende volksdans met handpercussie, schmierende musical, sentimenteel variété. Dirigent Mikheil Menabde danste een ontroerende balletsolo. Zonder valse pretenties nam Shalygin alles serieus, ook de humor, ook de afgrond, en scheerde onvervaard langs de randen van de kitsch. Met terugwerkende kracht verkreeg zelfs de zoete openingsmuziek haar louterende lading.
Het verhaal? Deed niet ter zake. Het libretto was verdisconteerd in de muziek en in de treffend abstracte regie van Aïda Gabriëls. Zonder boventitels, met alleen af en toe een aforisme op het scherm, ontbrak de narratieve grip, maar de meesterlijke dramaturgie sleepte je moeiteloos mee door een achtbaan van emoties, in een triomf van muzikale verbeeldingskracht. Zelfs de vignetten met feiten over femicide tussendoor, aanvankelijk een fremdkörper, groeiden uit tot een aangrijpend betoog over de schaduwzijde van de liefde.
Het jaar: 1917. De locatie: New York. Een Duitse vrouw van begin veertig struint de straten af in een bh van tinnen blikjes en een hoed met hoge veren. Andere keren tref je haar aan met een piemel van gips. Ze raapt spullen op die anderen voor afval aanzien – vieze, gebruikte, weggeworpen spullen die voor niemand van waarde zijn. Behalve voor haar. Voor haar zijn ze kunst. Ze heet barones Elsa von Freytag-Loringhoven, maar Marcel Duchamp noemt haar ook wel: de toekomst.
De naam Von Freytag-Loringhoven (ook wel: de dadabarones) zal nu bij weinig mensen een belletje doen rinkelen. De naam Duchamp dan weer wel: is dat niet die ene van die pispot? Jazeker. De dadaïst, futurist en surrealist ging de boeken in als de kunstenaar achter Fountain, een liggend urinoir, gesigneerd met ‘R. Mutt’. De ‘readymade’ (een industrieel object dat tot kunst wordt verheven) speelde een belangrijke rol in de donderdag uitgezonden 2Doc Alreadymade (VPRO). Want ís Fountain eigenlijk wel het geesteskind van die oh zo briljante Duchamp? En hoe past de barones in dit geheel?
Inmiddels is het urinoir uitgeroepen tot het invloedrijkste kunstwerk van de twintigste eeuw, maar in 1917 wordt Fountain nog geweerd door de Vereniging van Onafhankelijke Artiesten. Zij willen het stuk (dat is ingediend onder een pseudoniem) niet hebben op hun eerste jaarlijkse tentoonstelling, ook al is er beloofd dat iedereen die de toelatingsprijs betaalt mag deelnemen. De kranten smullen ervan, de vereniging minder. Ongewenst als het is verdwijnt het urinoir stilletjes na de tentoonstelling. Maar in 1935 begint Duchamp kleine replica’s te maken, en in 1950 reproduceert hij Fountain in zijn oorspronkelijke grootte voor een tentoonstelling in New York. Hij maakt nog meer van die replica’s: de pispotten belanden wereldwijd in belangrijke musea. Ideeën over wat kunst precies is, zijn volledig op hun kop gezet. Een revolutie is ontketend. Up yours, kunstwereld!
De barones van de toekomst is dan allang dood. In haar eentje gestorven in een flat in Parijs, in 1927. Ze had het gas aan laten staan.
Maar in 1917 leeft ze nog, en voor Alreadymade-regisseur Barbara Visser is het kraakhelder wat de barones toen heeft uitgespookt: niet Duchamp, maar Von Freytag-Loringhoven stuurde een gesigneerde pispot naar de Onafhankelijke Artiesten. Visser laat in de docu verschillende kunsthistorici aan het woord die alle beschikbare informatie bespreken die hierop wijst. Dat doet ze niet netjes door ze als talking heads hun zegje te laten doen: liever plaatst ze ze in een VR-chatroom, waar ze zich laten vertegenwoordigen door avatars en met AI-stemmen het vermeende bewijsmateriaal doornemen. Terwijl een banaan met een zonnebril citeert uit een brief waarin Duchamp schrijft dat een vriendin van hem achter de readymade zit, loopt soms zomaar SpongeBob SquarePants door het beeld.
Rommelige stijlkeuzes
Zo kiest Visser zelden de gebaande paden. Met haar vaak grappige, vreemde en soms doelbewust rommelige stijlkeuzes weet ze een toon aan te slaan die perfect past bij de recalcitrante inborst van de dadabeweging, die er ooit op uit was alle kunstconventies het raam uit te smijten.
Barones Elsa von Freytag-Loringhoven blonk daarin uit, maar brak niet door. Ze was anders, wild (ze knokte meer dan eens met een politieagent) en ook nog eens vrouw: die combinatie leverde haar lange tijd geen grote plek in de kunstgeschiedenis op. Er is überhaupt weinig archiefmateriaal van haar te vinden. Maar met de beetjes die er zijn en een boel creativiteit doet Visser haar uiterste best om de dadabarones weer tot leven te wekken, wederom in de digitale wereld. Daarin laat ze het met gevonden voorwerpen gevulde huis van de kunstenares namaken, evenals de kunstenares zelf. Voor het eerst in bijna honderd jaar danst de dadabarones door haar eigen kunstpaleis.
Goedemorgen, we openen het blog op 4 oktober (Dierendag!) met een mooie foto van De Stier op het Beursplein; het symbool van een agressieve en stijgende aandelenmarkt. Wil je weten wat erachter zit? Lees hier de necrologie van de beeldhouwer die het originele beeld in New York neerzette – uit protest.
Dan nu ter zake, met eerst een blik op de beurzen. De Amerikaanse S&P 500 sloot 0,2 procent in de min. Misschien een meevaller, gezien de oorlog in het Midden-Oosten. Met name grote energiebedrijven als ExxonMobil (+0,9 procent) en Chevron (+0,2 procent) profiteerden van de gestegen olieprijs, die donderdag 5 procent omhoogging. Een vat Brent kost nu 77 dollar en 62 dollarcent. De grote Aziatische beurzen openden vrijdag in de plus.
Goed nieuws ook uit de havens aan de Amerikaanse oostkust: de giga-staking van eerder deze week is alweer… gestaakt. Er lijkt een deal ophanden na een nieuw loonbod, waarop de grootste havenvakbond de boel voorlopig weer opengooide – in elk geval tot na de Amerikaanse feestdagen. To be continued.
Het FD opent vandaag met een bericht waarin Rabobank-bestuurder Philippe Vollot wordt geciteerd. Het gaat over het vervolgen van topbankiers, wat volgens Vollot “verlammend” werkt. Bankiers zouden hun werk niet meer durven doen, uit angst voor vervolging.
Ook zijn er CBS-cijfers over nieuwbouw. In het tweede kwartaal van 2024 werden er 6.100 nieuwbouwwoningen verkocht – een stijging van 30 procent ten opzichte van het vorige kwartaal en 84 procent meer dan een jaar geleden. Dat lijkt heel wat, en dat moet ook wel: in de nieuwbouw is een forse inhaalslag nodig om aan 100.000 nieuwe woningen per jaar te komen. Volgende week komt makelaarsvereniging NVM met de cijfers over het derde kwartaal.
BNR Nieuwsradio berichtte gisteravond over de angst van grote Europese autofabrikanten voor boetes. Doordat de vraag naar elektrische voertuigen stagneert, lijken bedrijven als Volkswagen en BMW hun verkoopdoelen (en CO2-eisen uit Brussel) niet te halen. Miljardenboetes kunnen het gevolg worden.
En het is goed voor de schatkist, maar slecht voor het humeur: de verkeersboete. In de Volkskranteen bericht naar aanleiding van cijfers van het Centraal Justitieel Incassobureau – je weet wel, van die witte enveloppen met de paarse rand. Met name dankzij de inzet van de ‘mobiele’ flitspaal was het vaak kassa in de eerste vier maanden van dit jaar: er werden 1,6 miljoen boetes uitgedeeld. In Rotterdam was het op sommige plekken elke twee minuten ‘flits’.
De Stier op het Beursplein in Amsterdam. Foto Berlinda van Dam/ ANP/Hollandse Hoogte
