De mijnen liggen zelfs onder dode Russische soldaten

In de schaduw van een boom krijgen tien Oekraïense militairen bijles, over mijnen. De vijand, legt instructeur Oleksandr op een militair oefenterrein uit, grijpt iedere plek, iedere gelegenheid aan om mijnen te leggen. „Ze kunnen er een leggen tussen het hoge gras. Maar let ook op verrassingen en valstrikken. Onder een mijn kunnen nog drie mijnen liggen. Zelfs onder het lichaam van hun eigen omgekomen soldaten, die ze achterlaten, kan er een verstopt zitten.”

Oleksandr kan het weten. Nu is hij mijneninstructeur, maar bij het Oekraïense tegenoffensief gaat hij als mineur voorop om Russische landmijnen onschadelijk te maken. Een dag per week geeft hij samen met andere instructeurs, allen mineurs, mijnenles aan militairen: hij leert hun hoe te zoeken naar mijnen en waar ze dan op moeten letten. De volgende dag, vertelt Oleksandr, moet hij weer naar het front, op 25 kilometer van het oefenterrein tussen Donetsk en Zaporizja.

Tegenoffensief

Daar, aan het front, wordt hij zeker geconfronteerd met Russische mijnen. Want in de maanden dat Oekraïne zich voorbereidde op het tegenoffensief, namen de Russen de tijd om hun verdedigingslinie op te bouwen met mijnenvelden, waar de Oekraïense krijgsmacht nu op stuit. Begin juni, bij de start van het tegenoffensief, kon Oekraïne vanwege de uitgestrekte en compacte mijnenvelden niet door de Russische linies breken bij Zaporizja. Er vielen doden en gewonden, NAVO-voertuigen werden vernietigd. Een doorbraak bleef uit. Het dwong de Oekraïners hun tempo te verlagen.

Lees ook: Door wederzijdse vergeldingsacties lijkt de oorlog om Oekraïne langzaam een nieuwe fase in te glijden

De mijnen zijn het belangrijkste probleem, vertelt Pavlo (30), de tweede mineur die als mijneninstructeur de training met Oleksandr (38) verzorgt (om veiligheidsredenen geven ze geen achternaam). „We kunnen niet dicht bij de Russen komen”, zegt Pavlo.

De Oekraïense troepen komen in hun poging om het zuiden en oosten te bevrijden duizenden Russische antitank- en antipersoneelsmijnen tegen, in allerlei soorten en maten. Daarnaast stuiten ze ook op geïmproviseerde explosieven en boobytraps. „Krankzinnig”, zei Oleksii Danilov, secretaris van de nationale veiligheids- en defensieraad van Oekraïne, begin deze maand over de hoeveelheid mijnen die de Russen hebben neergelegd. „Gemiddeld liggen er drie tot vijf mijnen per vierkante meter.”

Het zijn getallen die Oleksandr en Pavlo uit eigen ervaring beamen. Oleksandr: „Op honderd vierkante meter vonden we 250 mijnen.” Pavlo wijst naar een bosrand. Als die een kilometer breed is, kunnen de Russen die gevuld hebben met achthonderd landmijnen, zegt hij. Zo’n aantal van achthonderd mijnen is snel en simpel gelegd, zegt Pavlo. „’s Nachts ga je met tachtig soldaten op pad, die ieder tien mijnen bij zich dragen.”

„We hadden verwacht dat de Russen dit zouden doen”, zegt Pavlo. „Daarvoor hebben ze de wintermaanden gebruikt. Maar dat het er zo veel zouden zijn, daar hadden we geen idee van. De aantallen zijn niet te beschrijven.”

Mineurs als Oleksandr en Pavlo staan voor de helse klus om de mijnen onschadelijk te maken. De mineurs opereren als een ijsbreker die een doorgang moeten maken voor de rest, zoals soldaten, voertuigen, de aanvoer van munitie, maar ook voor het wegdragen van gewonden.

Het mijnenruimen vertraagt het offensief. Het gaat heel langzaam, zegt Olekandr, vóór de oorlog een tuinarchitect. „Soms leg je in vijf minuten een meter af”, vertelt Pavlo, programmeur van beroep. Het is handwerk, ze hebben geen machines tot hun beschikking. „Voortdurend prik je met een peilstok in de grond om die te onderzoeken. Je kan een mijn in twintig minuten onschadelijk maken, maar het kan ook een hele dag duren, wanneer je moet schuilen en wachten vanwege de beschietingen.”

Ontmijningsmachines

Westerse landen als de Verenigde Staten en Duitsland leveren anti-mijnmaterieel aan Oekraïne. Pavlo kent de ontmijningsmachines die zijn geleverd. Maar ze kunnen niet worden ingezet aan het front. „Ze liggen dan binnen het bereik van de Russische artillerie, waardoor ze worden vernietigd. En ze zijn duur.” En daardoor te kostbaar om te verliezen. „Ze worden gebruikt verder weg van het front.”

Tijdens de les drinkt Pavlo gretig uit een blikje energiedrank. „Je moet jezelf scherp houden, zeker als je weinig slaapt.” Ontmijnen vereist opperste concentratie. Voortdurend moeten de mijnenruimers naar beneden kijken om te voorkomen dat ze ergens op stappen. Vier uur is de maximale werktijd, daarna verslapt de concentratie. Maar ze gaan langer door. Je verlaat de groep waarmee je op pad bent niet zomaar, tenzij er een tweede mineur aanwezig is.

De zomer maakt hun taak er niet makkelijker op. De temperaturen lopen overdag op tot boven de dertig graden. Daarom gaan de mineurs vooral direct na zonsopgang aan de slag. De Russen hebben de mijnen gelegd in de winter toen er niks groeide. Nu zijn ze minder goed zichtbaar doordat ze verscholen liggen onder bijvoorbeeld gras. Een mijn kan bijna voor je neus liggen, zonder dat je haar ziet.

Het is risicovol en impopulair werk. Niet iedereen durft door een mijnenveld te lopen. Als het mis gaat en je verliest een voet, heb je eigenlijk nog geluk. Bij een collega van Pavlo werd diens been er tot aan zijn knie afgerukt. Oleksandr kent twee mijnenruimers die beide benen kwijtraakten. „Iedereen die dit werk doet, is bang.”

Pavlo schat dat 15 tot 20 procent van de soldaten gewond raakt door mijnen. Oleksandr wil daar geen cijfer op plakken, maar „onder de soldaten vallen er meer gewonden door mijnen dan je je kunt voorstellen”.

De twee zijn niet vrijwillig mijnenruimer geworden. Het lot bepaalde dat Oleksandr mineur werd, zegt hij zelf. Oleksandr leerde bij over mijnen op een NAVO-training door Canadezen en Britten, in Polen. Pavlo werd mineur door een bevel van bovenaf, omdat er niet genoeg mijnenruimers zijn.

Voor vijfhonderd soldaten, vertelt hij, zijn er twintig mineurs. „Er zouden minimaal vijftig mijnenruimers moeten zijn voor vijfhonderd mensen. Zodat we sneller kunnen werken.”

Dit geringe aantal maakt hen een gewild doelwit voor de Russen. Als de mineur bezig is, loert altijd het gevaar op een aanval. „Als ze ons uitschakelen, halen ze een belangrijke angel weg”, vertelt Pavlo. „Zonder mijnenruimers schiet het niet op.”

Lees ook: Ruslands ‘vergeten offensief’ in het noordoosten van Oekraïne levert Moskou terreinwinst op

Op het oefenterrein krijgen militairen van de 128ste Brigade mijnenbijles voor als er geen mineur aanwezig is. Ze nemen deel aan het tegenoffensief en luisteren geconcentreerd naar Oleksandr. Vóór hen liggen verschillende mijnen. „Raak niks aan. Je belangrijkste taak is de mijn te markeren”, benadrukt Oleksandr. Als de soldaten een mijn tegenkomen: „Markeer de plek, met bijvoorbeeld een steen, en loop zelf verder.”

Gewonden behandelen

Om te oefenen heeft de Oekraïense krijgsmacht hier van een boer een stuk weiland gekregen. Langs glooiende zonnebloemvelden rijden brullende militaire voertuigen. Iets verder van de mijnenles vandaan ligt een soldaat met om zijn bovenbeen een tourniquet, een strakke band om zeer ernstige bloedingen te voorkomen. Hier krijgen soldaten les in het behandelen van gewonden.

Onder een boom oefenen twee soldaten met een Amerikaanse en een Russische automatische granaatwerper. Die laatste is een trofee. Het Russische wapen doet het niet. Een soldaat trekt en sjort eraan. Maar het wapen blijft zwijgen. „Alleen klootzakken weten hem te bedienen”, lacht hij.

Soldaten moeten blijven leren, zeggen Pavlo en Oleksandr. Ze benadrukken dat Oekraïne nu, na een jaar in de verdediging, aanvalt en te maken krijgt met nieuwe, onbekende situaties, zoals mijnenvelden. Ook Rusland ontwikkelt nieuw methoden, waar Oekraïne weer een antwoord op moet geven. Oleksandre: „Oefenen geeft je vertrouwen in wat je aan het front doet.” Pavlo mag binnenkort naar Polen, voor een NAVO-mijnentraining. „Leuk natuurlijk, maar ik denk dat ik hun meer kan leren dan zij mij.”