Het was een heel moeilijk besluit, zegt Martijn Snoep, bestuursvoorzitter van de concurrentiewaakhond ACM (Autoriteit Consument en Markt). Na een uitzonderlijk lange onderzoeksperiode van anderhalf jaar gaf de ACM vrijdag haar goedkeuring aan de overname van RTL Nederland door mediabedrijf DPG. Het grootste mediabedrijf in Nederland mag de grootste commerciële tv-zender kopen. Waarmee de toch al grote mediaconcentratie in Nederland nog verder toeneemt.
Waarom vond u het besluit zo moeilijk?
„Omdat er zulke grote belangen op het spel stonden. Het hoort tot de top-3 van de grootste zaken die we hebben gedaan sinds ik hier in 2018 begon – en het was misschien wel de moeilijkste. Als je een fusie of overname moet beoordelen, kijk je altijd naar de verwachte gevolgen voor de toekomst, voor de komende vijf jaar. Dat is sowieso moeilijk. Dat gaat ook wel eens mis. Maar in dit geval zijn kosten van het mis hebben heel hoog. Want het gaat hierbij over de pluriformiteit van de media, en die is essentieel in onze democratie.
Lees ook
Lees ook: Groen licht voor overname van RTL Nederland door mediareus DPG
„Bij de markt van een willekeurig product, zeg bananen, ligt dat anders. Als je het daarbij verkeerd hebt als ACM kunnen de bananen misschien ietsje duurder worden, en dat is natuurlijk heel vervelend. Maar als we in déze zaak een verkeerd besluit nemen, en ons medialandschap wordt verstoord, dan hebben we een veel groter probleem. Daarom hebben we iedere steen omgedraaid, alles afgewogen, met iedereen die er iets over wilde zeggen uitgebreid gesproken. Lang niet iedereen was het met elkaar eens, we hoorden veel tegengestelde meningen. En daarna moesten we een afweging maken.
„Daarbij speelden twee bijzondere omstandigheden. Ten eerste: het medialandschap, en vooral de nieuwsvoorziening, zijn heel sterk aan het veranderen. Denk aan de opkomst van online nieuws, alternatieve nieuwsbronnen via de sociale media en de manier waarop de grote Amerikaanse technologiebedrijven het nieuws bij de mensen brengen. En ten tweede: RTL Nederland zou hoe dan ook verkocht worden, zo niet aan DPG dan aan een andere partij.”
Tegen die achtergrond vond u de machtsconcentratie die het gevolg van het samengaan van RTL en DPG is acceptabel?
„Inderdaad, zeg ik voorzichtig. We hadden grote zorgen over de mediapluriformiteit, vooral op het gebied van onbetaald online nieuws. Daar heb je drie heel belangrijke spelers: NU.nl (onderdeel van DPG), RTL Nieuws en NOS.nl. Tegelijk zie je dat gratis online nieuws voor grote delen van de bevolking de belangrijkste bron van nieuws is. Door de overname zouden we in dit segment van drie naar nog maar twee aanbieders kunnen gaan – en dan springen bij ons alle seinen op rood.
„Maar DPG was bereid om verregaande maatregelen te nemen om de zelfstandigheid van NU.nl – ten opzichte van RTL Nieuws én het moederbedrijf – te garanderen door er stichtingen boven te zetten die hun identiteit bewaken, zoals de Volkskrant, Trouw en Het Parool die al hebben. En daarmee wordt de situatie zelfs beter dan zij nu is. Bovendien krijgt de Stichting Democratie en Media [die een prioriteitsaandeel heeft in DPG Media Nederland] vetorechten over de eventuele verkoop van individuele titels en de benoeming van hoofdredacteuren. En de redactiestatuten worden verder aangescherpt.”
Zou Elon Musk daarvan onder de indruk zijn?
„Door de combinatie van zo’n stichting én een redactiestatuut, heb je bij de rechter afdwingbare rechten.”
Heeft u overwogen te eisen dat DPG NU.nl zou verkopen?
„Ja. Maar we zagen ook dat NU.nl een heel belangrijk merk is voor DPG. Afgezet tegen het pakket voorwaarden waar DPG mee akkoord ging, vonden we het niet proportioneel afstoten van NU.nl te eisen.”
Blijft NU.nl tot in lengte van dagen onafhankelijk binnen DPG?
„Ja, tenzij DPG ons vraagt die voorwaarde te wijzigen, en dan toetsen wij of daar genoeg reden voor is.”
Door de fusie krijgen journalisten nóg minder partijen waarbij ze met hun journalistiek terecht kunnen of waar ze kunnen solliciteren. Journalistenvakbond NVJ heeft tegen goedkeuring van de overname geadviseerd.
„Die kwestie hebben we uitgebreid onderzocht. De vraag is of deze transactie de onderhandelingspositie van journalisten verslechtert ten opzichte van hoe het nu is. We zagen dat de huidige situatie voor journalisten moeilijk is – en dat daar niet veel aan verandert. En ook dat er toch al heel weinig journalisten zijn die overstappen van RTL naar DPG of andersom. DPG heeft toegezegd dat de verschillende titels onafhankelijk van elkaar blijven, met eigen budgetten en eigen redacties.”
Over de advertentiemarkt schreef u vorig jaar in een tussenbesluit dat DPG en RTL samen 98 procent van de Nederlanders ouder dan 13 jaar kunnen bereiken. Dan hoef je als adverteerder toch nergens anders meer je product aan te prijzen, zou je zeggen? Dat gaat dan ten koste van de advertentie-inkomsten van de concurrenten van DPG/RTL.
„De adverteerders en mediabureaus die hun campagnes opzetten bleken die zorgen niet te delen. In meerderheid zagen ze juist kansen in de overname, doordat voor hen een sterk merk ontstaat als alternatief voor Meta en Google. De kans dat DPG straks mediabureaus zou kunnen dwingen al hun advertentieopdrachten daar te plaatsen, en niet meer ergens anders, achten wij verwaarloosbaar.”
Persbureau ANP verkeert in een precaire positie. Het levert nu vooral nieuws aan zijn grote klanten DPG, RTL, Mediahuis (waartoe onder meer NRC en De Telegraaf horen), NPO en Talpa. Als DPG besluit dat het met RTL erbij nu zo groot is dat het zélf alle berichten en foto’s kan maken en ANP niet meer nodig heeft, dan verliest ANP zo’n belangrijke klant dat de vraag is of ze dat overleeft.
„Daarom hebben we dat heel precies onderzocht. Onze conclusie was dat DPG geen economische prikkel of reden heeft om te stoppen met het afnemen van diensten van het ANP.”
Heeft DPG moeten beloven geen eigen nieuwsdienst op te zetten?
„Nee, dat hoefden ze niet te beloven.”
U zegt dat u zich heeft bekommerd om de pluriformiteit van het medialandschap. Maar hoort dat wel bij uw taken? Moet de ACM er niet alleen op toezien dat markten goed functioneren?
„Het zit niet als zodanig in ons takenpakket. Maar mediapluriformiteit is een uitkomst van concurrentie. Als het aantal spelers afneemt kan dat gevolgen hebben voor de prijzen, maar ook voor de kwaliteit van het nieuws en de mediapluriformiteit. We hebben hierover nauw overlegd met het Commissariaat voor de Media.”
Toch vindt u dat er meer wettelijke bescherming moet komen voor de mediapluriformiteit.
„Als er geen concurrentie tussen twee partijen is, bijvoorbeeld bij een overname van een mediabedrijf in Nederland door een bedrijf uit een land waarover wij twijfels hebben, dan kunnen wij niets doen. Daarom werkt de politiek in het kader van de European Media Freedom Act aan een pluriformiteitstoets, waaraan overnames in de toekomst moeten voldoen. Maar wij vinden dat je verder moet gaan.
„Eigenlijk horen de media tot onze strategische industrie, net zoals telecommunicatie en infrastructuur.
„Daarom hebben wij het ministerie van Economische Zaken geadviseerd de mediasector op de lijst van strategische sectoren te zetten die speciale bescherming verdienen.”
Lees ook
Lees ook: ‘Bij het toetsen van mediafusies loopt Nederland aan tegen een democratisch tekort’, zegt jurist Kati Cseres
