Lang duurde de onzekerheid over het lot van de Indiase journalist Mukesh Chandrakar niet. Zijn familie maakte zijn vermissing op Nieuwjaarsdag bekend, via een oproep op het YouTube-kanaal voor lokaal nieuws dat Chandrakar bestierde vanuit de centrale deelstaat Chhattisgarh. De nieuwsredacties waarvoor de freelancer werkte schreven artikelen en collega’s en vrienden verspreidden berichten op sociale media. Twee dagen later vulden hun telefoons zich met berichten en nieuwsalerts die hun ergste vrees bevestigden: het toegetakelde lichaam van Chandrakar werd teruggevonden in een septische tank op het terrein van een bouwaannemer waarover hij had geschreven.
Dit drama rondom de 33-jarige journalist houdt de gemoederen in de Indiase media al ruim twee weken bezig. Die zijn doorgaans niet vies van sensationele moordzaken – maar dit keer zijn het niet misdaadverslaggevers die stukken tikken, en is de toon beduidend anders. Voor collega’s is overduidelijk dat Chandrakar werd vermoord om zijn werk, dat vaak ging over corruptie in de infrastructuur, ontwikkeling en mijnbouw in ‘zijn’ gebied Bastar. De moord belicht de gevaren die vooral verslaggevers in de Indiase binnenlanden ondervinden. In Chhattisgarh en hoofdstad New Delhi zijn herdenkings-en protestbijeenkomsten gehouden.
„‘Wat is het ergste dat me kan gebeuren?’ Die vraag stelde Mukesh me vaker, als we met elkaar spraken over zijn werk of over verhalen die we samen konden onderzoeken”, vertelt Ashutosh Bhardwaj, die voor de krant Indian Express jarenlang in Chhattisgarh werkte en zo Chandrakar leerde kennen. Bastar, het decor voor de moord, is extreem terrein om te werken, stelt Bhardwaj: „Het is moeilijk begaanbaar gebied, bebost, met een oppervlak van ruim 40.000 vierkante kilometer. Pas de afgelopen jaren heeft de Indiase overheid enig terrein kunnen winnen – het lag al die tijd grotendeels buiten bereik van de staat, als het gaat om voorzieningen, ontwikkeling, maar ook de rechtsstaat.”
In de jungle verschansen zich extreem-linkse, communistische rebellengroepen wiens strijd tegen de Indiase staat weliswaar is ingezakt, maar nog niet volledig is bezworen. Inheemse stammen, die driekwart van de bevolking vormen, zijn fel tegen mijnbouw en de ontginning van de mineralen die Bastar rijk is. In die „complexe geografie” tiert de corruptie welig. Niemand stelt pottenkijkers op prijs, zeker niet iemand als Chandrakar, die opgroeide in Bastar en juist deze belangenverstrengelingen blootlegde. Anders dan Bhardwaj, benadrukt die, werkte Chandrakar als freelancer, „zonder steun of kader van een nationale mediaorganisatie. Die bedrijven sturen zelden verslaggevers naar Bastar. Als we echt willen begrijpen hoe het daar is, hebben we de lokale jongens nodig.”
Journalistiek onder druk
Bhardwaj herinnert zich dat Chandrakar vaker te maken kreeg met bedreigingen, ook na een verhaal dat hij leverde voor Bhardwaj’s platform The Wire Hindi. „In augusttus ontving hij een boos appje van een politiefunctionaris in Chhattisgharh. Hoe haalt een politieman het in zijn hoofd om een journalist zo te benaderen? Maar ook de rebellen waren vaak tegen hem gekant.”
Het tekent volgens hem hoezeer de journalistiek in India onder druk staat. Dat signaleren mensenrechtenorganisaties al langer. Reporters Without Borders (RSF) plaatste het land de afgelopen jaren steeds lager op de wereldranglijst voor veiligheid van journalisten (in de index van 2024 op plek 159). Volgens RSF komen in India jaarlijks gemiddeld drie of vier journalisten om onder verdachte omstandigheden.
Het algemene klimaat voor journalisten is verslechterd sinds het aantreden van de huidige premier Narendra Modi, in 2014. In het afgelopen decennium werden steeds meer titels opgeslokt door grote bedrijven die de advertentiemarkt beheersen en dicht tegen de politieke macht aan schurken. Journalisten die kritisch berichten over het beleid van Modi of de gewelddadigheden die daarmee in verband worden gebracht, worden vervolgd.
Lees ook
Modi intimideert nu ook buitenlandse media in India
„In de politiek is men zeer vijandig jegens journalisten. Er is te weinig oog voor hoe de houding van de nationale regering doorsijpelt naar lokale autoriteiten, ambtenaren en het bedrijfsleven – die denken dat je journalisten het zwijgen kunt opleggen of kunt manipuleren”, stelt Bhardwaj. Juist de lokale freelancers missen dan institutionele bescherming van nationale media – die wel hun stukken publiceren maar hen vaak te weinig erkenning én salaris geven.
Onmisbaar kanaal
Een ander in memoriam, op de progressieve nieuwswebsite Newslaundry, omschreef Mukesh Chandakars positie als lokale freelance journalist als „onder druk en onderbetaald”. Uit de meeste eerbetonen blijkt dat nationaal-opererende collega’s hem en zijn YouTube-kanaal Bastar Junction onmisbaar vonden. Dankzij YouTube en sociale media kijken „zo veel mogelijk mensen met ons mee”, vertelt een van Chandrakars vrienden, eveneens een lokale verslaggever, in een interview over journalistiek in Bastar. Dat is belangrijk voor de verspreiding van hun werk, maar ook voor hun veiligheid. „We hebben alleen de ‘status’ van journalist.”
Chandrakars bescheiden bekendheid en de mate waarin andere nationale journalisten van zijn werk afhankelijk waren, maakt dat er nu veel aandacht is voor de moordzaak. De vermoedelijke betrokkenen bij de moord werden snel opgepakt. De hoofdverdachte is een aannemer over wiens corrupte wegenbouwproject Chandrakar recent kritisch had geschreven. Opmerkelijk is dat het gaat om een neef van Chandrakar, wiens broers medeverdachten zijn. Een onderzoekscollectief uit New Delhi heeft bekendgemaakt Chandrakars oud-collega’s te willen ondersteunen om het werk dat de journalist zijn leven heeft gekost tot voltooiing te brengen. De deelstaatregering beloofde zijn familie deze week financiële hulp.
Bhardwaj betwijfelt of de shock echte verandering in de Indiase mediaindustrie en politiek teweegbrengt of zal leiden tot meer waardering van de lokale freelancers. „Er zijn jaarlijks zaken waarbij nooit echt onderzoek wordt gedaan naar de krachten achter afstraffingen van journalisten.”
