Sigaretten en shag tegen bodemprijzen: tien pakjes zware Van Nelle, 140 euro – normaal kost één pakje 27 euro. Of een emmer Marlboro, 90 euro. Zomaar een greep uit aanbiedingen op berichtendienst Telegram. Van een anonieme verkoper, in groepen als PeukenHandelNL of Sigaretten-Sloffen. Handel die eerder deze maand werd doorgegeven aan het Meldpunt Accijnsfraude van de Nederlandse Douane.
Achter de anonieme aanbieders gaan twee studenten schuil, weet de onderzoeker van het recherchebureau dat in opdracht van brancheorganisatie Vereniging Nederlandse Sigaretten & Kerftabakfabrikanten (VSK) het internet afstruint op zoek naar verdachte partijen tabak. Cor (achternaam bekend bij de redactie) mag bij dergelijke aanbieders ook testaankopen doen. Zo ontdekte hij dat die aanbieders een handeltje zijn van twee jonge studenten waarmee ze hun studiebeurs aanvullen. Ze wonen in één studentenhuis en pendelen wekelijks heen en weer naar Luxemburg. Met twee bestelbusjes. Op de terugweg rijdt een busje voorop met het andere er achteraan, afgeladen met sigaretten. Wordt het eerste busje aangehouden of gecontroleerd, dan rijdt het tweede busje om tot de kust veilig is.
Terug in Nederland gaan de sigaretten via Telegram, Snapchat of Instagram van de hand. Telegram voor de eerste klantenbinding, om kopers geïnteresseerd te maken. Snapchat of Instagram voor de serieuze transacties en de afspraken over aflevering, thuis of op een veiliger ontmoetingsplek.
Cor, die de handel van die twee studenten blootlegde, weet dat er veel meer illegale handel is. De handel in sigaretten zonder belastingzegel (waar dus geen belasting over is betaald) stijgt al jaren en neemt vooral explosief toe na iedere prijsstijging op de Nederlandse markt, zeker als omringende landen als Duitsland of Luxemburg dat niet doen.
Vuilnisbakken
Over een kwart (25,0 procent) van de gerookte sigaretten in Nederland wordt geen belasting betaald, blijkt uit onderzoek van de douane. Afgelopen najaar werden in opdracht van de douane een kleine vijfduizend lege sigarettenpakjes verzameld, overal in het land. Ze werden van straat geraapt of uit vuilnisbakken gevist en overgebracht naar het Douane Laboratorium in Amsterdam voor analyse. Het aandeel pakjes zonder belastingzegel vertoonde een opmerkelijke stijging vergeleken met de jaren ervoor, toen de douane ook lege sigarettenpakjes bij elkaar raapte. Vlak voor de corona-pandemie was dit aandeel 15,8 procent, in 2021 was het 15,3 procent.
De stijging loopt gelijk op met de accijnsverhoging op sigaretten, signaleerde ook demissionair staatssecretaris, Maarten van Ooijen (Volksgezondheid, ChristenUnie), eerder deze maand in een brief aan de Tweede kamer. „Het ligt voor de hand dat, naarmate de accijns op tabaksproducten hoger wordt, het voor criminele organisaties lucratiever wordt om illegaal te handelen in tabaksproducten”, voegde hij eraan toe.
Supermarkten, ook de kleintjes, moeten op 1 juli hun tabaksschappen hebben leeggemaakt. Eerder gebeurde dat al in cafés en sportkantines. Wie legaal sigaretten of shag wil kopen, is aangewezen op tankstations of tabaksspeciaalzaken. Voor de pandemie waren er in Nederland zo’n 15.600 plekken waar de roker terecht kon, bleek in 2021 uit een inventarisatie door SEO Economisch Onderzoek in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid. De totale omzet van al die verkooppunten was zo’n 4,4 miljard euro, supermarkten waren goed voor 55 procent daarvan. Nieuwe tabakspeciaalzaken schieten als paddestoelen uit de grond, maar die kunnen het verdwenen aantal van twaalfduizend verkooppunten in supermarkten, niet snel compenseren.
Het recherchebureau dat in opdracht van VSK illegale verkooppraktijken van sigaretten en tabak opspoort, merkt die toegenomen drukte op de zwarte markt, op straat en op internet. Cor kent die markt, als voormalig rechercheur bij de Douane en Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Die is voor hem best doorzichtig: een pseudo-aankoop bij de studenten was eenvoudig geregeld. „Ik kreeg een slof Camel, zij de afgesproken 95 euro. Voor die jongens was het makkelijk verdiend, op elke slof zo’n vijftien tot twintig euro netto, en ze hadden een vaste klantenkring.” Echte criminelen wil Cor die twee ook niet noemen. „Het is voor die twee een makkelijke manier om wat extra geld te fixen.” Hij ziet ze af en toe nog steeds op internet voorbijkomen. Want het recherchebureau levert die bevindingen wel aan bij VSK, de opdrachtgever, inclusief bewijsmateriaal, maar dat leidt niet altijd tot opsporing of vervolging.
Sigaretten-dealer in een BMW
Cor komt in de praktijk ook zwaardere gevallen tegen. Zoals de dealer uit een middelgrote gemeente die rondrijdt in een dure BMW. Eentje die, behalve illegale sigaretten, ook nep-merkkleding en parfum verkoopt. Met een eigen aanvoerlijn uit Polen en Turkije en eigen opslagboxen bij een industrieterrein. „Hij kon ook groot leveren, ‘mastercases’, dat zijn grote partijen sigaretten van vijftig sloffen. Dan zit je wel in het criminele segment, met dezelfde distributielijnen als bij de illegale handel in wapens of explosieven. De distributie is ook zo makkelijk. Je kunt ergens langs de snelweg of een industrieterrein afspreken, en de postbuslocaties, NS-kluisjes op de stations of de pakketbezorging van PostNL of DHL zijn ook gewild.”
Het is de vraag of de vermindering van het aanbod aan legale verkooppunten een boost geeft aan het illegale verkoopcircuit. Mogelijk dat die combinatie van duurder maken en verkooppunten sluiten het rookgedrag ontmoedigt. Cijfers daarover ontbreken. Toen tabak vorig jaar april een stuk duurder werd, en een pakje Marlboro uitkwam op gemiddeld 12 euro en shag op 24 euro, had iets minder dan één op de vijf rokers een stoppoging gedaan, bleek vorige maand uit onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), waar Van Ooijen in zijn brief aan de Tweede Kamer naar verwijst.
In Bulgarije kost een pakje Marlboro gemiddeld 3 euro, in Polen 4 euro. In Nederland inmiddels 12 euro
Het RIVM baseert zich bij dat onderzoek op een panel van 1.653 rokers die voor en na de accijnsverhoging van vorig jaar april zijn ondervraagd. Tien procent daarvan zou daadwerkelijk gestopt zijn, aldus Van Ooijen. Hoeveel daarvan inmiddels weer roken, is onbekend. Volgens het CBS noemde 13,5 procent van de Nederlanders zich vorig jaar een dagelijkse roker. Dat percentage is volgens een woordvoerder nagenoeg gelijk aan dat van 2022: 13,1 procent. Ook het RIVM bevestigt desgevraagd dat het aantal rokers in 2023 niet is gedaald.
Vorig jaar namen Douane en FIOD samen zo’n 120,6 miljoen illegale sigaretten in beslag. Bulgarije en Polen hebben buurlanden Duitsland en België inmiddels verdrongen uit de Nederlandse top-5 van landen waar die illegale sigaretten vandaan komen, blijkt uit dat straat-raap-onderzoek van de Douane van eind vorig jaar. Een kwestie van marktwerking, die ook voor dat illegale tabakcircuit geldt: in Bulgarije kost een pakje Marlboro gemiddeld 3 euro. In Polen 4 euro. In Nederland moet daar inmiddels 12 euro voor worden neergeteld.
Lees ook
Tabaksverbod voor supermarkten? Dan gaan rokers wel naar de speciaalzaak: ‘Ik moet nu alleen honderd meter verder lopen’
