Widerscrisis Ergens halverwege zijn zin raakte hij de weg kwijt, maar je voelde wat Geert Wilders bedoelde: “Ik wil niet in mijn onderbroek naar de kiezer toe, helemaal uitgekleed van alle beloften die de PVV heeft gedaan.”
Hij sprak het dinsdag uit, kort nadat hij voor de vierde keer in zeven maanden dreigde met een kabinetscrisis.
Zo onthulde hij dat dit geen kabinetscrisis maar een Wilderscrisis was: een politicus wiens angst voor de kiezer zo groot is dat hij voor de effectiviteit van asielbeleid geen aandacht heeft.
Geduld Want de Raad van State publiceerde daags ervoor kritische adviezen over twee nieuwe asielwetten van minister Marjolein Faber (Asiel en Migratie, PVV).
Het hoge college van staat heeft twijfels over de uitvoerbaarheid, onderbouwing en juridische houdbaarheid, en adviseert ze in deze vorm niet in te dienen.
Maar Wilders wilde niet weer oponthoud.
Haast In sommige interviews stond hij open voor verbetering van de uitvoerbaarheid met extra geld – mogelijk een uitweg – maar zijn onwrikbare houding in de media bleef.
Ook Faber hield woensdag in de Kamer voet bij stuk: “Als vakminister ga ik niets veranderen aan mijn wetsvoorstellen, want ik heb haast.”
Het viel niet goed. In het commentaar schreef De Telegraaf donderdag: “Maar wat heeft Nederland aan nieuw asielbeleid dat straks verder vastloopt?”
Wilders toen Nog maar vier jaar terug domineerde in Den Haag het besef dat politici bij nieuw beleid onvoldoende oog hebben voor de uitvoerbaarheid.
Na de Toeslagenaffaire voerde de Kamer er een schuldbewust debat over.
“De Kamer zelf zal zich natuurlijk ook veel meer bezig moeten houden met de gevolgen en de uitvoering van de wetten”, zei Wilders.
Gewoon terug Dat was toen. Nu wil de PVV allereerst streng op asiel lijken. Dit is nu een half jaar gaande en ik dacht: laat ik eens nagaan hoe het staat met één van de eerste strenge asielmaatregelen die minister Faber bekendmaakte. De stopzetting van de rijksbijdrage voor de opvang van uitgeprocedeerde asielzoekers.
“Die moeten gewoon terug naar het land waar ze vandaan komen”, zei ze vorig jaar juli tegen RTL Nieuws.
Bed-bad-brood Een taai dossier, waarover NRC-collega’s Andreas Kouwenhoven en Romy van der Poel destijds een inzichtelijk stuk schreven. Sommige ongedocumenteerden kunnen onmogelijk terug, al zouden ze willen. Anderen bespelen het systeem zo vaardig dat ze een vertrek veinzen, dan toch blijven, en daarna een nieuwe verblijfsprocedure beginnen.
Medio vorig jaar maakten in de vijf grote steden circa 640 mensen gebruik van de LVV: de Landelijke Vreemdelingen Voorziening. Het Rijk gaf de gemeenten geld om basale opvang (“bed-bad-brood”) voor deze mensen te verzorgen.
Hoofdlijnen En daar stopte de minister per 1 januari 2025 dus mee.
Een wens die op de rechterflank vurig leefde. In 2015 struikelde Rutte II er bijna over omdat de VVD stopzetting eiste (maar de regeling bleef). Ook de PVV voer er jaren tegen uit.
En de twee kregen hun zin in het Hoofdlijnenakkoord: “De rijksbijdrage aan de Landelijke vreemdelingenvoorziening wordt beëindigd.”
Mandaat Faber had kortom een ruim politiek mandaat om dit te regelen. En het leek een simpele ingreep. Het ging niet om een wettelijke bepaling, dus ingewikkelde adviesaanvragen aan de Raad van State konden achterwege blijven.
Ze hoefde slechts het mandaat in te trekken dat gemeenten met de LVV-uitvoering belastte. Dat besluit publiceerde ze in december in de Staatscourant.
Principe of realiteit Maar toen lagen er al diverse dilemma’s op tafel. Het eerste belangenconflict bleek in september: het politieke principe tegenover de bestuurlijke realiteit.
De gemeenten wezen er via de VNG op dat ongedocumenteerden “een complexe doelgroep” zijn die in buurten “overlast” veroorzaakt als ze “op straat belandt”.
In intern overleg op het ministerie, met ambtenaren van verschillende diensten en betrokkenen uit het veld, bleek dat die zorgen breed leefden.
Schending Het drong ook door tot de coalitiefracties van VVD en NSC, die de minister diezelfde maand in een motie om een oplossing vroegen. Andere ministeries werden bij het overleg betrokken, aldus een Kamerbrief uit december.
En ambtelijke betrokkenen voorzien nu dat voor een deel van de ongedocumenteerden de geschrapte basisvoorzieningen alsnog in enige vorm zullen worden voortgezet.
Een confrontatie met de bestuurlijke realiteit.
Ter Apel Intussen stuitte de beslissing van de minister ook op het EU-recht. Het Europees Hof van Justitie oordeelde in september dat EU-lidstaten moeten voorkomen dat een uitgeprocedeerde asielzoeker terechtkomt “in een toestand van zeer verregaande materiële deprivatie waardoor hij niet kan voorzien in zijn meest elementaire behoeften”.
Op vragen van de ChristenUnie meldde Faber de Kamer in december dat Nederland ook na de verdwijning van de LVV aan deze voorwaarden zou voldoen: uitgeprocedeerde asielzoekers kunnen, schreef ze, ter voorbereiding van hun uitzetting terecht in Ter Apel.
Ondergrens Maar toen ongedocumenteerden diezelfde maand in vier rechtbanken het recht op LVV-achtige voorzieningen in een kort geding opeisten, verwees hun advocaat Pim Fischer met succes naar het EU-recht.
In een voorlopige voorziening schreef bijvoorbeeld de rechter in Amsterdam dat door het schrappen van de LVV-rijksbijdrage onvoldoende duidelijk is of de minister “aan de ondergrens” van haar Europese verplichtingen voldoet. In drie van de vier zaken gelastten rechtbanken de minister LVV-achtige voorzieningen voorlopig te blijven financieren.
Een confrontatie met de juridische realiteit.
Foutje Toen bleek ook dat zij bestuurlijk ondoordacht had geopereerd.
Omdat ze het mandaat van de gemeenten voor de LVV-uitvoering al had ingetrokken in de Staatscourant, was ze nu zélf verantwoordelijk voor de behandeling van de ongedocumenteerden.
En de betekenis van de gerechtelijke uitspraken is nu dat de minister voor elke ongedocumenteerde individueel moet onderbouwen waarom die persoon geen recht meer zou hebben op een LVV-achtige voorziening, ook gezien het EU-recht.
Een heidense klus, het gaat om honderden bezwaarschriften. De gerechtelijke uitspraken zijn ruim een maand oud maar deze week had nog geen ongedocumenteerde bericht van Faber ontvangen.
Principe of realiteit (2) En elke ministeriële afwijzing zal opnieuw aan de rechter worden voorgelegd, zegt hun advocaat Fischer. Hij voorziet dat het daarna per individu ten minste achttien weken zal duren om tot een definitief gerechtelijk oordeel te komen.
Ziehier de prijs van haast bij asielbeleid. De minister besloot al een week na haar aantreden de LVV-bijdrage te schrappen. We zijn een half jaar verder, ze betaalt de LVV nog steeds, en zicht op een spoedige beëindiging ontbreekt.
Dus iets minder haast, en iets beter nadenken, zou vermoedelijk verstandiger zijn geweest.
Coenradie-momentjes Het staat voor meer: overal stuit de PVV nu op dit soort realiteiten. Staatssecretaris Ingrid Coenradie (Justitie, PVV) die in een fascinerend interview bij Eva uitlegde dat zij niet wenst mee te gaan met Wilders’ non-oplossingen voor het cellentekort.
Er volgden meer Coenradie-momentjes. Minister Reinette Klever (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, PVV) zag zich gedwongen bezwaar te maken tegen de tarieven op staal die Wilders’ politieke bondgenoot Donald Trump de EU oplegt. PVV-Kamerlid Jeremy Mooiman moest een huurverhoging verdedigen terwijl zijn partijleider op sociale media even eerder huurverlaging beloofde. Etcetc.
Het PVV-slogancircus is in een identiteitscrisis beland.
Donnie & Vlad Tegelijk geeft het te denken dat Den Haag deze week, waarin Trump zijn verhouding met Poetin boven Oekraïne en het Atlantisch bondgenootschap plaatste, zoveel energie kwijtraakte aan Wilders’ oneliners.
Ook wat dit betreft begint het gênant te worden dat de andere coalitieleiders niet vaker naar links kijken.
Want er was één Kamerlid dat ruim voor afgelopen woensdag, toen Trump de NAVO bruuskeerde, bij de collega’s aandrong op een “verdiepend debat” met de minister-president over de veranderende relatie met de VS: GL-PvdA-voorman Frans Timmermans.
Blind Maar toen hij daar vorige week dinsdag op aandrong, keek de coalitie nuffig weg.
De PVV was überhaupt tegen. De VVD vond een debat met PVV-minister Klever van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp genoeg. Zo’n “heel breed debat met de premier” was nergens voor nodig. NSC en BBB steunden dit.
Blind voor de wereld in het hart van de macht.
Leiderschap Timmermans onderstreepte maandag opnieuw de urgentie van de kwestie in zijn Mathieu Segers-lezing.
In een wereld die opereert op basis van het recht van de sterkste verkruimelt de EU, waarschuwde hij. En hij zocht het niet in linkse platitudes: het is noodzakelijk, zei hij, dat EU-lidstaten investeren in defensie én de defensie-industrie, benadrukte hij.
Dit heet ook wel leiderschap.
Isolement En het pijnlijke is: pas toen hij donderdag, daags na Trumps telefoontje met Poetin, opnieuw een debat aanvroeg vonden coalitiepartijen het ineens hoognodig.
Behalve de PVV. Wilders voelt niets voor hogere defensie-uitgaven – die gaan ten koste van populair beleid. En zijn bewondering voor Trump is even geen goed nieuwspuntje.
Een klein bijeffect van de wereldwijde chaos die Trump creëert: in het huidige Den Haag betekent dit ook dat het Wilders (opnieuw) isoleert.
Debatteer!
Reacties naar [email protected] of mijn LinkedIn.
Fijn weekeinde,
Tom-Jan Meeus
