De grootste kou lijkt uit de economie, maar de consument blijft voorzichtig

Om van een ‘ruimtewandeling’ te spreken, was wellicht iets te royaal geformuleerd. Maar donderdag rond één uur Nederlandse tijd stond miljardair en astronaut Jared Isaacman twintig minuten in zijn ruimtepak op een soort zwemtrap die uit de neus van zijn ruimtecapsule stak. De luchtledige oceaan van de kosmos zweefde hij nooit in, zoals de Rus Alexei Leonov en Amerikaan Ed White wel al deden in 1965.

Toch was de extravehicular activity, zoals een ruimtewandeling in jargon heet, een primeur. Zowel Isaacmans ruimtepak, zijn capsule en de raket waarop die gelanceerd was, de Falcon-9, zijn geheel ontwikkeld door het private ruimtevaartbedrijf SpaceX. Daarmee voerde Isaacman de eerste ‘commerciële’ ruimtewandeling uit, waar geen NASA, geen overheid en geen cent belastinggeld aan te pas was gekomen. Het ticket, prijs onbekend, betaalde Isaacman uit eigen zak.

Ruimtetoerisme is het meest in het oog springende uithangbord voor wat commerciële ruimtevaart is gaan heten. In 2001 vloog de eerste ruimtetoerist, Dennis Tito, voor 20 miljoen dollar met een Russische Sojoez-raket mee naar het internationaal ruimtestation ISS en sindsdien zijn elf betalende astronauten hem gevolgd.

‘Suborbitale sprongetjes’

Een alternatief is een ruimtevlucht met de Blue Shepard-raket van Blue Origin, het ruimtevaartbedrijf van Amazon-oprichter Jeff Bezos. Die kan vier ruimtetoeristen naar 100 kilometer hoogte schieten, wat algemeen erkend is als de grens van de ruimte. Prijzen worden niet bekend gemaakt aan mensen die ze toch niet kunnen betalen. Pas echt voordelig, 450 duizend dollar, waren de tickets voor een vlucht in het ruimtevliegtuig Unity van Virgin Galactic van Richard Branson. Maar die vluchten zijn opgeschort in afwachting van de volgende versie van het vliegtuig.

Echte kenners kijken overigens een beetje neer op de ‘suborbitale sprongetjes’, omdat je niet als een echte astronaut in een baan om de aarde terechtkomt. Isaacman deed dat al wel in 2021, samen met drie zorgvuldig uitgekozen niet-miljardairs, aan boord van de Crew Dragon. In totaal maakten ruimtetoeristen tot nog toe 27 vluchten.

„Mijn visie is dat de markt voor ruimtetoerisme niet zo groot is”, zegt Stefaan De Mey. „Het is nog altijd heel kostbaar om zo’n ticket te kopen, en er zijn maar een beperkt aantal miljardairs, die er ook nog voor te vinden moeten zijn.” De Mey is hoofd van het strategieteam voor bemenste en robotische ruimtevaart bij de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. „Voorlopig is bemenste ruimtevaart vooral een institutionele business.”

Maar de opkomst van de commerciële ruimtevaart „heeft wel degelijk de ruimtevaart opgeschud”, zegt De Mey. Al moet je goed definiëren wat je bedoelt met het woord ‘commercieel’. Al in het begin van het ruimtevaarttijdperk bouwden commerciële bedrijven als Boeing, Northrop Grumman en Lockheed de raketten, satellieten en ruimtevaartuigen volgens contracten die gewoon geld moesten opleveren. Alleen deden ze dat in opdracht en volgens gedetailleerde instructies van overheidsinstituten als de NASA.

En al in de jaren zestig leidde dat tot winstgevende bedrijfstakken: communicatie- en televisiesatellieten, gelanceerd met raketten die aanvankelijk ontwikkeld waren om astronauten of kernkoppen te lanceren.

Dat patroon herhaalde zich toen het Amerikaanse leger met GPS het eerste satellietnavigatiesysteem ontwikkelde, dat in 2000 werd vrijgegeven voor civiel gebruik. Inmiddels is satellietnavigatie een onmisbare infrastructuur waarmee miljarden verdiend worden. Al net zo ging het met weersatellieten, aardobservatie, lanceerraketten. Keer op keer haakte de commercie in op technologie ontwikkeld door institutionele en overheidspartijen. De Europese Ariane 5-raket, ontwikkeld in opdracht van ESA, domineerde in de jaren negentig de commerciële markt voor lanceringen van satellieten.

In die zin is de ruimtevaart al ruim een halve eeuw commercieel. Volgens een rapport van het World Economic Forum en McKinsey bedroeg de wereldwijde ruimtevaarteconomie 630 miljard dollar in 2023 en zal die in 2035 zijn gegroeid tot 1800 miljard dollar. Het aantal satellieten steeg van drieduizend in 2020 naar rond de tienduizend nu. En dan nog heb je niet alles in beeld, zegt De Mey. „Veel ruimtevaartdiensten als GPS zijn gratis, juist omdat ze door overheden ontwikkeld zijn. Iedereen kan het gebruiken, ook als we het niet weten.”

Alleen verlieslatende activiteiten zoals de bouw van het internationaal ruimtestation ISS, interplanetaire missies en ruimtetelescopen bleven in institutionele handen van de NASA en partners als ESA en het Russische Roscosmos.

Maar juist daar heeft wat nu geldt als ‘commerciële ruimtevaart’ zijn aftrap gekregen. In 2008 startte NASA het Commercial Resupply Services (CRS)-programma, een aanbesteding waarbij partijen tegen een vast bedrag vracht naar het ISS moesten brengen. Tot dan toe hadden ruimtevaartgiganten als Boeing en Lockheed ontwikkelingskosten voor raketten, ruimtevaartuigen en satellieten altijd vergoed gekregen. Dat had geleid tot peperdure, weinig innovatieve ontwikkeltrajecten met eindeloze vertragingen en pork barrel-politiek: handjeklap waarbij politici fabrieken in hun eigen staat beschermden.

Nieuw type contract

De omwenteling was een nieuw type fixed-cost-contract: de te leveren dienst en het te betalen bedrag lagen vast. De Mey: „Hoe je dat vervolgens voor elkaar moest krijgen, mochten de bedrijven zelf weten.”

Op die vrijheid tot innoveren sprongen meerdere relatieve buitenstaanders in, waaronder het in 2002 opgerichte SpaceX van Elon Musk dat een CRS-contract voor 1,6 miljard dollar tekende. In 2012 werd de eerste Cargo Dragon-capsule gelanceerd met aan boord voorraden voor het ISS. Nederlander André Kuipers die toen in het ISS verbleef, hielp het aan te koppelen.

Met die financiële injectie ontwikkelde SpaceX de Falcon 9-raket verder. „Het ontwikkelingsmodel is 180 graden tegengesteld aan de methoden in de klassieke ruimtevaart”, zegt De Mey. Waar NASA en ook ESA producten bestelden die perfect moeten zijn, werkte SpaceX volgens de methodes van de internetstartups: snel bouwen, testen, falen en verbeteren.

Op een explosie meer of minder keken de SpaceX-ingenieurs niet: online verschenen compilaties met lollige muziek, bijvoorbeeld van alle mislukte pogingen om de eerste rakettrap na gebruik te laten landen op een ponton in de oceaan. Na talloze explosies lukte dat pas in 2015. Sindsdien is de Falcon 9-raket deels herbruikbaar, wat de kosten flink drukt.

Een Falcon-9-lancering heb je inmiddels al voor 67 miljoen dollar, waar alle andere middelgrote raketten beginnen rond de 100 miljoen dollar. Wat een lancering SpaceX zelf kost, maakt het bedrijf niet bekend, maar ruimtevaart-econoom Pierre Lionnet, onderzoeker bij de vakorganisatie Euronet, becijferde op grond van openbare cijfers dat het niet meer dan 30 miljoen dollar kan zijn. Daarmee maakt SpaceX per lancering een gezonde winstmarge, die het voorlopig wegens gebrek aan concurrentie niet hoeft te verlagen. De nieuwe, niet-herbruikbare Europese Ariane 6-raket komt met een prijs van 75 miljoen nog het dichtst in de buurt.

De mens als interplanetaire soort

SpaceX heeft nog altijd vooral institutionele klanten, zoals NASA, ESA en militaire organisaties en inlichtingendiensten, maar ook commerciële, zoals ruimtetoerist Isaacman en aardobservatiesatellietenbouwer Maxar. Maar de grootste Falcon 9-afnemer is SpaceX zelf. Inmiddels heeft het bedrijf ruim zesduizend satellieten van zijn eigen Starlink-constellatie gelanceerd, het operationele satelliet-internet dat weer geld in het laatje moet brengen voor Musks ultieme einddoel om Mars te koloniseren, waardoor de mens een ‘interplanetaire soort’ wordt.

Niet iedereen neemt dat doel serieus, maar het heeft wel geleid tot de bouw van de gigantische Starship-raket van 132 meter hoog. Die moet geheel herbruikbaar moet worden en ruim een ton lading vervoeren: dat kunnen Starlink-satellieten zijn of op den duur astronauten naar Mars of de Maan. Voor die laatste dienst heeft SpaceX een fixed-price-contract van 2,89 miljard dollar met NASA getekend.

Ook in Europa wint de commerciële aanpak terrein, zegt De Mey. „Wij hebben eigenlijk al veel langer fixed-price-contracten met onze industrie en we zien ook dat alles wat in een lage baan om de aarde gebeurt inmiddels echt wel uitbesteed kan worden aan commerciële partijen.”

Dit jaar tekende ruimtevaartorganisatie ESA contracten met de lucht- en ruimtevaartgigant Airbus en de Frans-Duitse start-up The Exploration Company: beide gaan voor 25 miljoen euro hun eigen plannen ontwikkelen voor de bevoorrading van het ISS, zodat ook Europa zijn eigen vervoer naar het ISS heeft.

En nadat dat ruimtestation rond 2031 zijn einde vindt in de Stille Oceaan, moet zelfs het hele concept ruimtestation de stap van institutioneel naar commercieel maken. Verschillende bedrijven, waaronder het Amerikaanse Axiom Space dat ook Isaacmans vlucht begeleidde, werken aan de opvolger, waarvan de eerste onderdelen voor 2030 operationeel moeten zijn.

De Mey: „Dat betekent dat wij als ESA geen bouwer en ontwikkelaar meer zijn, maar gewoon een klant, die diensten afneemt, zoals het trainen van onze astronauten en het mogelijk maken van ruimte voor wetenschappelijke experimenten.”

En ja, ook rijke ruimtetoeristen mogen daar dan logeren, en misschien wel een echte ruimtewandeling maken.

Delen

Mail de redactie

Ze hebben op Instagram en Facebook vrijwilligers gevraagd en er zijn twee vrienden gekomen: een betrokken vrijwilliger uit de buurt en een leraar van het atheneum waar twee van de Voedselbosboeren op hebben gezeten. Andere mensen wilden wel, vertellen ze, maar die moesten deze vrijdag werken.

Het is nog zomer, te vroeg in het jaar om bomen te planten. Maar tijdens hun bezoeken aan het terrein hebben de Voedselbosboeren gezien dat er bramen groeien. In een voedselbos – waarin natuur en landbouw moeten samengaan – is heus plek voor planten die zich spontaan vestigen. Die worden geen onkruid genoemd, maar „ruigtekruiden”. De braam is echter niet welkom, die is te invasief.

Voedselbosboer Katja Zweerus (27) vertelt het groepje vrijwilligers een horrorverhaal over een voedselbos waarvan de oprichters strikt vasthielden aan het uitgangspunt dat ze niet zouden ingrijpen in de natuurlijke ontwikkeling. Binnen drie jaar hadden bramen het perceel overwoekerd en kon het voedselbos als verloren worden beschouwd. „Dat laten wij niet gebeuren.” Een locatie van het voedselbos kon ze niet geven, waardoor NRC het verhaal niet kon verifiëren.

Simon Verboom (29) geeft een positieve draai aan het verwijderen van de bramen. Deze leveren de eerste oogst van het perceel. Gedroogd zijn de bladeren prima geschikt voor thee, zegt hij. Er is al vraag naar, merkte hij op de markt in Amsterdam waar hij werkt. Klanten informeerden of de thee te koop was, nadat dit idee in een eerdere aflevering van deze serie was genoemd.

Slim ontwerp

Het idee van het voedselbos is dat het een zichzelf in stand houdend en versterkend ecosysteem vormt dat jaar na jaar productiever wordt. En dat zonder al te veel menselijk ingrijpen. Waar de teelt van eenjarige gewassen zoals aardappelen en graan ieder jaar met een leeg veld begint, werkt het voedselbos met meerjarige planten, vooral bomen en struiken. Die worden een keer aangeplant en blijven dan decennia, soms eeuwen zelfs, staan. Dat scheelt veel werk. In een voedselbos wordt niet of veel minder gewied, gemaaid, bemest en gesnoeid dan in de reguliere landbouw.

Andere kenmerken van het voedselbos veroorzaken juist meer werk dan een gemiddelde boomgaard of akker. Er groeien veel verschillende soorten die ieder op hun eigen moment geoogst moeten worden. Mechanisering is lastig, door die diversiteit.

Wytze Walstra (23): „In de voedselboswereld wordt vaak verwezen naar het verhaal van de luie boer. Die maakt een slim ontwerp, plant alles aan en is vervolgens vooral aan het genieten. Dat is natuurlijk een heel aantrekkelijk verhaal. Maar we denken dat het wel enige nuancering nodig heeft. De rol van de mens in het systeem is heel belangrijk.”

We snakken er naar om met onze handen bezig te zijn. Dat is ook de reden waarom we dit project zijn begonnen.

Tijdig de opmarcherende braambossen bestrijden is daar een goed voorbeeld van. Sacha Brons (23): „Je kunt het in het begin laten gaan, maar op een gegeven moment gaat het heel snel.”

Het is ook een mooie gelegenheid om op het land aan de slag te gaan. Wytze Walstra: „We snakken ernaar om met onze handen bezig te zijn. Dat is ook een reden waarom we dit project zijn begonnen.” Tot dusver bestond het werk voor het voedselbos echter voor „98 procent” uit zaken als plannen opstellen, overleggen met fondsen en overheden en aanvragen indienen voor vergunningen. „Je moet door allerlei hoepels heen springen als je zoiets wilt realiseren. We hebben veel begrip gekregen voor de positie van agrariërs.”

Foto’s: Walter Herfst

Juist voor de afwisseling is het fysieke werk zo fijn, zegt Wytze Walstra. „Omdat je denkt, ik heb vandaag vijftig bomen geplant en die staan er over dertig jaar nog steeds. Dat is gewoon vet.” Sacha Brons: „Straks hebben we dat met alle veertigduizend bomen die hier komen te staan.”

Niet dat de vier al die bomen zelf kunnen planten. Daarvoor staan de potentiële vrijwilligers bij wijze van spreken al in de rij. Simon Verboom: „Als je uitlegt wat dit project is, is de allerlaatste vraag vaak: ‘Mag ik komen helpen planten?’”

Ook later zullen de vier in hun voedselbos van in totaal 6,5 hectare niet alles zelf kunnen doen. Het fysieke werk zal ook verricht worden door ‘zelfoogsters’, medewerkers van grote afnemers en ingehuurde krachten. Wytze Walstra: „We hebben er nog geen harde afspraken over gemaakt, maar het zou vanuit mijn idealen niet logisch zijn als we iemand die we inhuren minder uitbetalen dan we onszelf uitkeren.” Sacha Brons: „Het idee van het voedselbos is dat je voedsel produceert zonder de omgeving te schaden, en dan wil je ook geen schade doen aan de mensen die meewerken. Daar hoort een eerlijke betaling bij.”

Sjorren aan stekelige stengels

De bramen worden met de hand uit de grond getrokken, en het is af en toe flink sjorren aan de stekelige stengels. Na een uurtje vindt Katja Zweerus de klus goed vorderen. „Je ziet dat we toch wel meters kunnen maken.” Er is nog wel veel te doen, weet ze. „Als het er allemaal vandaag uit had gemoeten, hadden we het wel grootser aangepakt.”

Aan het eind van de middag zijn er zeven grote bundels bramenstengels verzameld. Nu nog de blaadjes ervan afknippen om ze later te drogen. Een picknicktafel doet dienst als werkbank. Jullie krijgen allemaal een zakje thee als beloning voor jullie werk, belooft Simon Verboom.

Delen

Mail de redactie

Met kringloopwinkels gaat het goed én slecht. Dat het goed gaat, is te zien in Opnieuw & Co in Dordrecht. De zaak van ruim tweeduizend vierkante meter is druk op een doordeweekse dag. De tijd van kringloopschaamte is voorbij, zegt manager Nienke Botterweg. „Dat komt doordat klanten milieubewuster zijn”, zegt ze, „maar ook doordat kringloopwinkels hipper zijn.”

Bij Opnieuw & Co hangt kleding gesorteerd op maat, op kleur, aan houten hangers. Paspoppen zijn gestyled met kettingen en tasjes. Tegenover de pashokjes staan comfortabele stoelen. Dordtse klanten zijn fan: een dezer dagen doet iemand de honderdduizendste aankoop van dit jaar.

Maar juist nu de kringloopwinkels – al circulair vóór het een politiek modewoord was – zijn omarmd, zitten ze in zwaar weer. Dat komt niet door de Nederlandse klant, die koopt juist meer bij de kringloop, maar door problemen op de wereldmarkt van tweedehands textiel. Wereldproblematiek zoals de oorlog in Oekraïne raken de Nederlandse kringloopbranche.

Om dat te begrijpen, moeten we niet in een kringloopwinkel zijn, maar zeven kilometer verderop. In een textielsorteercentrum van Opnieuw & Co op een industrieterrein bij rivier de Dordtsche Kil staat de 51-jarige Kiya (achternaam bij de redactie bekend). Bij het zachte gezoem van de ventilator op zijn bureau en onder het licht van een tl-buis keurt hij jurken en rokken. Die zijn binnengebracht bij Opnieuw & Co, of door hen opgehaald uit textielbakken in de omgeving van Dordrecht. Kiya is ‘fijnsorteerder’.

Hij houdt een zalmroze mouwloze jurk van de Zara omhoog. „Ik kijk naar alles”, zegt hij. „Is alles goed, dan gaat het naar de winkel. Deze jurk…”, hij wrijft de stof glad met zijn hand, schuift de rits heen en weer, „geen vlekjes, geen gat, geen probleem. Toch… kijk hier, dit is een beetje geel. Een beetje vies. Die is voor B.”

Voor zijn bureau staan twee bakken: A en B. A betekent winkelkwaliteit, dat gaat naar de kringloopwinkels in Dordrecht. B betekent buitenland, dat gaat naar de tweedehandsmarkt in Oost-Europa of Afrika. Die B-bak is bijna vol. De A-bak nog lang niet.

De meeste kleren die worden ingeleverd bij kringloopwinkels belanden niet in de winkel, maar in het buitenland. De Nederlandse consument is kritisch.

Foto’s Walter Herfst

Vraag is ingestort

Van oudsher kregen kringloopbedrijven nog een mooi bedrag voor het textiel dat over de grens gaat. Maar de vraag naar tweedehands kleding is ingestort. De Vereniging Herwinning Textiel (de branchevereniging van textielsorteerders) waarschuwde dat de verkoopprijzen voor gesorteerde tweedehands kleding de eerste helft van dit jaar met meer dan 30 procent daalden. In juni ging textielsorteerder Adatex uit Maassluis failliet.

Dat de textielmarkt is ingestort, heeft meerdere redenen. De onrust in het Midden-Oosten, de conflicten in de Afrikaanse Sahel en in Oekraïne (voorheen een groot afzetland) zijn een belangrijke oorzaak. „Wat ook speelt is dat sommige Afrikaanse landen bancaire problemen hebben”, zegt Auke van der Hoek, directeur van KringCoop, een coöperatie van kringloopbedrijven die veel textiel sorteren. „Afnemers betalen daardoor niet. Of heel laat.” De Vereniging Herwinning Textiel noemde eerder ook de opkomst van de Chinese fastfashionreuzen Shein en Temu als reden dat tweedehands minder in trek is, omdat ‘nieuw’ voor veel mensen betaalbaar is geworden.

Textiel sorteren is intensieve arbeid. Het textiel moet worden opgehaald uit de winkel of textielbakken op straat. Bij die laatste categorie is de kwaliteit vaak lager en zit er regelmatig afval in. „Dozen pizza, blikjes, pakjes drinken”, somt een heftruckchauffeur op die aan het werk is in Dordrecht.

En dan sorteren. Daarbij helpt het niet dat de kwaliteit van het afgedankte textiel steeds lager wordt. „Fast fashion”, verzucht Van der Hoek. „Wat we binnenkrijgen bestaat voor een steeds groter deel uit Primark, of Shein.” Een shirt dat in eerste instantie al maar 3 euro kost, kunnen kringloopwinkels niet tweedehands voor dezelfde prijs aanbieden. Terwijl er wel allemaal stappen tussen zitten: inzamelen, sorteren, beprijzen, in de winkel hangen en afrekenen. In het sorteercentrum werken ongeveer zestig mensen om acht kringloopwinkels te bevoorraden.

De sorteerbranche kampt op het moment met miljoenenverliezen, en veel kringloopbedrijven dreigen ook verlies te draaien, zegt Van der Hoek. Een derde van de omzet van kringloopwinkels bestaat uit textiel. Daarbij helpt het niet dat het minimumloon is gestegen. „Er zijn kringloopbedrijven die textiel sorteren uit de containers en zich afvragen: hoelang kan ik dit nog blijven doen?”

Koningspython

Grofweg een derde van de medewerkers in een kringloopwinkel is vrijwilliger. Het is een plek waar mensen snel van gaan houden, niet in de laatste plaats omdat geen werkdag hetzelfde is. „Een magnetron die wordt ingeleverd met een bord hutspot er nog in”, somt manager Nienke Botterweg op. „De vaas die eenmaal gekocht door de klant thuis een urn blijkt te zijn. Die keer dat er een ontsnapte koningspython werd gevonden bij het sorteren van kleren.”

Maar de kringloopwinkel is er niet alleen om bijzondere of gewone spullen een tweede leven te geven, hij heeft ook een sociale functie. Een derde van de medewerkers van kringloopwinkels heeft een afstand tot de arbeidsmarkt. In het sorteercentrum hangen icoontjes van jassen, jurken of kinderkleding zodat medewerkers – vaak van buitenlandse afkomst – weten wat waar moet zonder Nederlands te hoeven spreken. Ook krijgen ze taallessen op de werkvloer.

Maar nu kringloopbedrijven in kosten moeten snijden, dreigen ze ook te moeten snijden in personeel.

„Eigenlijk is het een soort marktfalen”, zegt Van der Hoek over de overschotten aan textiel. Kledingmerken verdienen aan (het milieuvervuilende) textiel, maar ruimen vervolgens de rommel niet op.

Dat zag ook de overheid en daarom werd er een ‘uitgebreide producentenverantwoordelijkheid’ (upv) in het leven geroepen. Kledingproducenten moeten vanaf 1 januari 2025 gaan betalen voor het inzamelen en klaarmaken voor hergebruik of recycling.

In de kringloopwinkel is geen dag hetzelfde. ‘Een magnetron die wordt ingeleverd met een bord hutspot er nog in. Of de vaas die eenmaal gekocht door de klant thuis een urn blijkt te zijn’

Voor kledingsorteerders kan die upv een financiële reddingsboei worden. Momenteel lopen gesprekken tussen de kringloopbedrijven, textielsorteerders, gemeentelijke afvalbedrijven en kledingproducenten. Duidelijk is dat producenten vergoedingen gaan betalen voor het ophalen en inzamelen van kleding. Hoeveel precies, dat ligt nog op tafel.

Maar ook met extra geld, blijft het de vraag waar al die ingezamelde kleding dan straks naartoe moet.

Achter Kiya, de fijnsorteerder in de Dordste loods, staat nog een derde bak: industrie. De jurken en rokken die echt te kapot, verwassen of vuil zijn voor een tweede leven gaan in die bak. Deze kunnen hopelijk nog worden gerecycled. Bijvoorbeeld tot isolatiemateriaal in wasmachines of auto’s.

Recycling van een kledingstuk naar een nieuw kledingstuk hangt al jaren boven de markt. Er zijn steeds meer technieken voor. Maar het gebeurt nauwelijks. „De recyclingindustrie groeit en bloeit niet zoals we dat zouden willen”, zegt Van der Hoek. „Zolang de prijs van nieuwe grondstoffen voor kleding lager is dan de prijs voor garen van gerecyclede.”

Ook met extra geld van producenten heeft tweedehands textiel een lange weg te gaan, denkt Van der Hoek. „Kringloopbedrijven bestaan al jaren en eigenlijk is het altijd een markt met veel ups en downs. Maar de down die er nu is, lijkt een andere dan vroeger. De kwaliteit van textiel is steeds minder. En de oorlogen in de wereld zijn niet morgen voorbij, dus de vraag naar textiel keert niet ineens terug.”

Om de problemen met textiel op te lossen, kan iedereen zichzelf in de spiegel aankijken, vindt hij. „Producenten om betere kleding te maken, consumenten om minder te kopen, of meer tweedehands. En de overheid om met goede regels te komen. Wij kringloopbedrijven willen daar een grote rol in spelen om te zorgen dat zoveel mogelijk lokaal wordt hergebruikt.”

Delen

Mail de redactie