De dag die Armeniërs al drie jaar vrezen: Azerbeidzjan opent de aanval op enclave Nagorno-Karabach

Dit is de dag die Armeniërs al drie jaar vrezen: dat de enclave Nagorno-Karabach opnieuw wordt aangevallen door Azerbeidzjan. In 2020 werd er rond de enclave een bloedige, zesweekse oorlog gevoerd, die eindigde in een door Rusland afgedwongen staakt-het-vuren en een trilaterale vredesovereenkomst. Dinsdag barstte het geweld weer los.

Achttien trucks staan al maanden bij de Lachin-corridor, klaar om de hongerige bevolking van Nagorno-Karabach via een kronkelige bergweg van voedsel te voorzien. Maar ze kunnen niet verder, want Azerbeidzjan blokkeert de weg naar de door Armenen bewoonde enclave. Dinsdag zette Azerbeidzjan een offensief in, dat er op gericht lijkt om volledige controle te krijgen over het de facto onafhankelijke gebied.

Rond het begin van de middag breekt aan de overkant van de vallei, achter de hoge bergen paniek uit, in de hoofdstad Stepanakert. Op sociale media verschijnen de eerste beelden van mortierinslagen, het luchtalarm dat afgaat gevolgd door beelden van inslagen in flatgebouwen in de stad. „We worden beschoten. Maar ik heb bijna geen internet”, schrijft de Karabachse journalist Siranush Sargsian vanuit de hoofdstad van de enclave.

Sargsian lijdt net als de andere inwoners al weken grote honger en heeft die ochtend alleen wat boekweit gegeten, vertelt ze desgevraagd via de app. „Ik kan niet aan eten denken als er gevaar dreigt.” De journalist vertelt hoe mensen naar schuilkelders vluchten, te voet, want brandstof is nergens te krijgen. Sommigen komen te laat, enkele uren na de eerste inslagen volgen beelden van gewonde kinderen.

De afgelopen maanden liepen de spanningen tussen Armenië en Azerbeidzjan opnieuw hoog op vanwege de wegblokkade en de daarmee gepaard gaande humanitaire crisis. Het door Turkije en Israël bewapende Azerbeidzjan heeft daarin militair de overhand. Bakoe deed de Armeense en internationale berichten over een hongersnood afgelopen maanden honend af als ‘nepnieuws’ en noemt de aanval in een dinsdag gepubliceerde verklaring een „anti-terroristische operatie” bedoeld om de trilaterale afspraken met Moskou te ‘waarborgen’ en Armeense „gewapende troepen” van zijn grondgebied te vegen.

In de oorlog van 2020 wist Azerbeidzjan al aanzienlijke delen te heroveren van Karabach. Bakoe zette toen geavanceerde Turkse Bayraktar drones in. In de oorlog kwamen toen naar schatting 7.000 militairen en 170 burgers om het leven.

Nagorno-Karabach ligt op Azerbeidzjaans grondgebied en is sinds 1994 de facto onafhankelijk en wordt bestuurd door etnische Armenen. Het heeft een eigen president en eigen kleine defensiemacht. Deze onafhankelijkheid wordt internationaal niet erkend, zelfs niet door Armenië.

Jerevan beschuldigt Bakoe ervan uit te zijn op een etnische zuivering door inwoners uit te hongeren en te verdrijven. Dit laatste wordt kracht bijgezet door het feit dat Azerbeidzjan nu heeft gezegd SMS-berichten aan de bevoking te zenden waarin wordt verzocht tot ‘evacuatie’ uit de onveilige gebieden. Extra wrang is dat hierbij drinkwater, eten en medische hulp wordt beloofd – dingen die de noodlijdende bevolking door de blokkade al maanden ontbeert.

Inwoners in de schuilkelders vertellen niets van een evacuatie te weten. De hoop is dat Bakoe de Lachin-route opent zodat de Armeniërs kunnen vluchten – een scenario waarin overigens eveneens een etnische zuivering kan worden gezien, als Azerbeidzjan vervolgens zou besluiten om de doorgang weer af te sluiten.

Russische vredestroepen

De regionale hoofdstad Stepanakert en andere dorpen werden beschoten. Er zijn meldingen van de inzet van raketten, drones, mortiergranaten en geweervuur door de Azeri. De Armenen zeggen dat de Azerbeidzjaanse troepen proberen op te rukken naar de hoofdstad.

Armenië heeft zelf geen strijdkrachten in het gebied gestationeerd en premier Nikol Pasjinjan zegt te verwachten dat Rusland optreedt om de situatie te stabiliseren. Rusland heeft een vredesmacht van drieduizend man sterk in Nagorno-Karabach. Zij zouden er volgens de vredesovereenkomst van 2020 voor zorgen dat de toegangsweg openbleef, maar zijn hier niet in geslaagd. Ook dinsdag bij het begin van de militaire escalatie kwamen de troepen niet in actie.

De Russische vredesmacht in het gebied houdt zich al maanden afzijdig. Moskou is al decennia scheidsrechter in de zuidelijke Kaukasus en samen met Armenië lid van de regionale veiligheidsorganisatie CSTO, maar is afgeleid door de oorlog tegen Oekraïne. Ook wil Rusland de betrekkingen met Azerbeidzjan goed houden, omdat het opereert als doorvoerland van Russische handel met India, Iran en Turkije.

Lees ook: Doorbraak in blokkade van Nagorno-Karabach, maar inwoners blijven sceptisch

„De Russische kant dringt er bij de conflictpartijen op aan om het bloedvergieten te stoppen, de vijandelijkheden onmiddellijk te stoppen en terug te keren naar het pad van politieke en diplomatieke oplossingen”, zei woordvoerder Maria Zacharova van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken in reactie op de Azerbeidzjaanse aanval.

Rusland kreeg dinsdag overigens het verwijt niet alleen niet in te grijpen, maar ook van tevoren op de hoogte te zijn geweest van de naderende aanval. Dit verwijt wordt verworpen door het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken: Rusland werd slechts „enkele minuten” van tevoren ingelicht zegt woordvoerder Zacharova tegen persbureaus.

‘Armeens Terrorisme’

Als reden voor het militair ingrijpen in Karabach wijst Azerbeidzjan naar een voorval dat dinsdagochtend zou hebben plaatsgevonden. Door het ontploffen van een landmijn die volgens Bakoe was neergelegd door „subversieve Armeense troepen” zouden twee burgers om het leven zijn gekomen. Politieagenten die op het voorval afkwamen zouden vervolgens ook op een landmijn zijn gestuit – met nog vier doden tot gevolg.

Maar Azerbeidzjan levert weinig bewijs voor zijn zware beschuldigingen aan het adres van Jerevan en de staatsgecontoleerde media verspreiden tal van tegenstrijdige berichten. Afgelopen weken bouwde Azerbeidzjan al troepen op langs de grens. Er werden zelfs militaire voertuigen met één vreemd teken gesignaleerd: de omgekeerde A. Dit deed analisten denken aan de Russische troepenopbouw aan de Oekraïense grens voorafgaand aan de invasie. Bovendien vonden al bijna dagelijks schendingen plaats van het staakt-het-vuren, omdat Azerbeidzjaanse soldaten Armeense dorpen en militaire posten onder vuur nemen.

Frankrijk heeft opgeroepen tot een spoedberaad van de VN-Veiligheidsraad. Het land spreekt van een „onaanvaardbaar offensief” en wil tot een „krachtig antwoord” komen met Europa en de VS. De EU heeft de militaire escalatie door Azerbeidzjan ook veroordeeld. De voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, spreekt van „verpletterend nieuws” – „het militaire optreden door Azerbeidzjan moet onmiddellijk worden gestaakt”.

Verslagen toekijken

In een hotel aan de rand van het centrum van Goris, aan de grens tussen de twee landen, zit Armen aan een tafel in de lobby. Hij wordt omringd door andere mannen die ingespannen naar zijn smartphone turen. De kalende dertiger met dikke zwarte wenkbrauwen kwam negen maanden geleden vast te zitten in de Armeense grensplaats Goris toen de grens gesloten werd. Nu moet hij toekijken hoe zijn geboortestad onder vuur wordt genomen door Azerbeidzjan.

„Mijn ouders en broer zitten in een schuilkelder, maar het internet werkt slecht en ik krijg geen contact met ze”, zegt Armen. Hij kijkt verslagen naar de beelden uit de stad. Hij scrollt langs inslagen en gewonde kinderen in Nagorno-Karabach. „Onze mensen worden uitgehongerd en beschoten, maar we kunnen niets doen.”