De bekogeling met visafval, eieren en vuurwerk blijft grotendeels onbestraft

Twee jaar op rij trokken activisten van Kick Out Zwarte Piet (KOZP) naar een dorp om te demonstreren. En twee jaar op rij ging het mis.

Op de Volendamse markt werden demonstranten op 4 december 2021 uitgejouwd en bekogeld met visafval, eieren, groenten en zelfs vuurwerk. Naar aanleiding hiervan werd één vrouw, een marktondernemer, vervolgd en gestraft met een geldboete. Een minderjarige die vuurwerk naar de politie had gegooid, werd daar ook voor veroordeeld.

In Staphorst werden demonstranten op 19 november 2022 bekogeld met onder meer eieren. Een bus met demonstranten werd klemgereden, de demonstratie verboden.

Al sinds het begin van hun strijd tegen racisme en discriminatie krijgen activisten van KOZP te maken met weerstand van mensen die voor het behoud van Zwarte Piet zijn. Die weerstand lijkt de afgelopen jaren te zijn toegenomen, terwijl het maatschappelijke draagvlak voor het behoud van de figuur elk jaar afneemt. In zowel Volendam als Staphorst, dorpen waar Zwarte Piet toen nog altijd zwartgeschminkt door het leven ging, werden actievoerders aangevallen door dorpsbewoners die niet op hun komst zaten te wachten.

Ongeregeldheden

De gebeurtenissen werden breed uitgemeten in de media. De rol van de gemeente en de politie in Staphorst werd onder de loep genomen in kritische rapporten. Dinsdag staan vier verdachten voor de rechter voor de ongeregeldheden bij Staphorst. In Volendam bleef het bij één boete voor een vrouw voor het aanvallen van activisten.

Maar, zo stellen de activisten, het aantal relschoppers dat na onderzoek van de politie wordt vervolgd, is veel te laag. Bij het beledigen, aanvallen en mishandelen van demonstranten in Staphorst en Volendam waren tientallen mensen betrokken, stelt het samenwerkingsverband KOZP.

NRC reconstrueerde de nasleep van de gebeurtenissen in Volendam (2021) en Staphorst (2022), sprak met betrokkenen en kreeg inzage in stukken over de ongeregeldheden. Daaruit blijkt dat het OM inmiddels zelf erkent dat de politie te weinig onderzoek heeft gedaan naar de ongeregeldheden. In de zaak-Staphorst blijkt dat een deel van de ongeregeldheden niet is onderzocht door de politie, omdat deze onder een ander arrondissement zouden vallen.

„Het is sowieso goed dat er mensen worden vervolgd”, zegt KOZP-activist Jerry Afriyie. „Maar het is allesbehalve genoeg en eerlijk. Wij hadden verwacht dat minstens het dubbele aantal verdachten zou worden vervolgd”, zegt hij. Volgens hem is er een berg aan bewijs door zijn organisatie naar het OM gestuurd, maar is daar veel te weinig mee gedaan.

Volendam

„Volendam kan het”, schrijft actiegroep KOZP eind 2021 op Facebook. Ze hebben op 14 november van dat jaar een evenement georganiseerd omdat in het vissersdorp zwarte pieten meelopen tijdens de intocht van Sinterklaas. Een landelijke demonstratie in Volendam, dat is het plan. KOZP bestaat dan tien jaar.

Maar 2021 is ook het tweede coronajaar. Kort voor de geplande demonstratie houden toenmalig minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, CDA) en premier Mark Rutte (VVD) een persconferentie, waarin ze aankondigen dat evenementen moeten worden beperkt. De gemeente Edam-Volendam besluit dat de intocht niet door kan gaan. Dat wordt meteen, om acht voor twee ’s nachts, door een beleidsmedewerker van de gemeente aan KOZP gemaild.

Als op 14 november toch een intocht plaatsvindt, een „spontane” intocht, voelen de demonstranten zich daardoor verrast, zo blijkt uit hun communicatie met de gemeente. Als reactie besluit KOZP om op 4 december zonder aankondiging naar Volendam te gaan om te demonstreren tegen structureel racisme. Die middag worden ze door dorpelingen aangevallen.

Op een livestream, uitgezonden door de demonstranten, is te zien hoe activisten bij de keel worden gegrepen en mondkapjes van hun gezicht worden getrokken. De activisten stellen verder dat ze zijn uitgescholden met termen als „apen” en „hoeren van de zwarten”. Ook zouden omstanders de Hitlergroet hebben gebracht. Om de politie met hun opsporingsonderzoek te helpen, wordt er bij de aangifte een usb-stick meegestuurd, met al het beeldmateriaal dat voorhanden is van die middag.

In het strafdossier staat wat de politie in de Volendamse zaak heeft gedaan. Het dossier is tachtig pagina’s dik en bevat aangiften van Volendammers en demonstranten. In twee pagina’s heeft de politie uitgeschreven wat te zien is op beelden die op internet zijn geplaatst. Ook zit er een verhoor in met de vrouw die uiteindelijk een geldboete moet betalen.

In het verhoor vertelt de vrouw – een marktondernemer – dat ze geen racist is en na de ongeregeldheden een tijdje uit angst niet meer op de markt heeft gestaan en veel omzet is misgelopen. De politie stelt zeven vragen aan de vrouw. Aangevers worden niet gehoord, diepgaand onderzoek op sociale media om verdachten te vinden, blijft uit.

En, zegt Van Straaten, het OM handelt in strijd met de eigen Aanwijzing discriminatie, opgesteld door de landelijke top van het OM. In die aanwijzing, die kaders en regels stelt voor de strafrechtelijke aanpak van discriminatie, staat onder meer dat bij geweldsdelicten een vermoeden van discriminatie een „zwaarwegende indicatie” voor vervolging is.

Half oktober schrijft het OM in de artikel 12-procedure dat de hoofdofficier van mening is dat heropening van strafrechtelijk onderzoek „niet opportuun” is. De advocaat-generaal van het OM, die justitie bij het gerechtshof vertegenwoordigt, schrijft wel dat ze vindt dat het onderzoek „ontoereikend” is geweest. Als ze kijkt naar de ernst van de feiten en de maatschappelijke gevoeligheid van de zaak had het volgens haar „in de rede gelegen” om uitgebreider onderzoek te doen. Gebrek aan capaciteit is geen goed argument, concludeert de advocaat-generaal. Toch adviseert ze het hof om de klacht van de demonstranten af te wijzen: het is volgens haar te lang geleden gebeurd, waardoor de kans op een succesvol onderzoek klein is geworden.

Dat standpunt verandert tijdens een besloten zitting, die eind oktober plaatsvindt. Tijdens de zitting benadrukt de advocaat-generaal dat het „betreurenswaardig” is dat er „te weinig tijd en capaciteit in het onderzoek is gestoken.” Nu wil de advocaat-generaal wél dat nader onderzoek wordt gedaan door de politie. Die krijgt een halfjaar de tijd om extra onderzoek te doen. Tot die tijd wordt de klacht van de demonstranten aangehouden.

Afriyie baalt ervan dat zijn „vrijwilligersorganisatie” geld en tijd heeft moeten besteden om „via de rechter voor elkaar te krijgen dat het OM zijn werk doet”. Hij zegt „teleurgesteld” te zijn omdat het demonstratierecht van KOZP-activisten „al dertien jaar lang niet wordt beschermd. Het OM is toch neutraal? Niet naar ons”, concludeert hij.

Het OM Noord-Holland zegt in een reactie tegen NRC dat een TOM-zitting een veelgebruikte vorm is om dit soort zaken af te handelen. Een artikel 12-procedure heeft volgens het OM een besloten karakter, daarom doet het geen uitspraken over de procedure, en de positie van het OM daarin. Het OM benadrukt dat de genomen beslissingen in deze zaak niets te maken hebben met waar KOZP voor staat, ze verwerpt de stelling dat het OM niet neutraal zou zijn.

Staphorst

Ook in de zaak rond de afgelaste demonstratie in Staphorst vinden de activisten dat de politie meer onderzoek had moeten doen. Daar wil KOZP op 19 november 2022 demonstreren tegen structureel racisme. Bij een snelwegafrit worden demonstranten bekogeld en hun auto’s worden vernield. Er ontstaat angst voor een lynchpartij, zo staat in hun aangifte te lezen. Ze kunnen ontkomen door via de berm, stoep en de verkeerde weghelft weg te rijden.

Kort daarop verbiedt de burgemeester van Staphorst de demonstratie, uit angst dat het geweld zich anders naar het dorpsplein zou verplaatsen. Een touringcar, met andere demonstranten erin, wordt klemgereden op een parkeerplaats bij Meppel. Relschoppers gaan er met tractors op af.

De bus rijdt uiteindelijk weg. In Meppel worden demonstranten met vuurwerk bekogeld, zo stellen zij. Er volgt een aangifte van openlijke geweldpleging, bedreiging met geweld, bedreiging, dwang, belediging, vernieling, poging tot brandstichting en groepsbelediging.

Door slechts een enkeling te vervolgen kan de indruk ontstaan dat dreigen met geweld wordt beloond

Het optreden van de instanties werd uitgebreid onderzocht. Volgens onderzoekers had de gemeente Staphorst in de voorbereiding onvoldoende oog voor het waarborgen van grondrechten, zoals het demonstratierecht. De Inspectie Justitie en Veiligheid concludeerde dat agenten hebben nagelaten om tegen het geweld op te treden, terwijl dit voor hun ogen plaatsvond.

Uiteindelijk worden dus vier mannen vervolgd voor de ongeregeldheden, deze dinsdag is er een voorbereidende zitting in de zaak. Die gaat uitsluitend over feiten die plaatsvonden op de A28. Maar KOZP heeft ook nadrukkelijk aangifte gedaan van zaken die zich hebben afgespeeld op de parkeerplaats in Meppel.

Afgelopen zomer sturen de demonstranten een aanvullende brief naar het OM, inclusief foto’s en videomateriaal, waarin ze benadrukken dat daar ook strafbare feiten zijn gepleegd. Er komt geen reactie. Als de advocaat van de demonstranten een herinnering stuurt, schrijft het OM dat de gebeurtenissen bij de parkeerplaats niet worden onderzocht. De reden: Meppel ligt buiten de macht van het OM in Oost-Nederland, en zou eigenlijk een aangelegenheid zijn van het OM in Noord-Nederland.

Lees ook
Nederland Zwarte Piet-vrij was tien jaar terug nog ondenkbaar

‘Bot en ongekend’

Volgens advocaat Van Straaten hebben haar cliënten niets meer van dat arrondissement gehoord. Ze noemt de reactie van het OM in Oost-Nederland „een aanfluiting.” Ze wijst erop dat het gebruikelijk zou zijn geweest als Oost-Nederland de gebeurtenissen op de parkeerplaats had „gebundeld in de lopende zaak” over het geweld bij de snelwegafrit. Dat dit niet is gebeurd, noemt ze „bot en ongekend”.

Het OM Oost-Nederland zegt dat er alleen tegen de verdachten die dinsdag voor de rechter staan voldoende bewijs ligt om over te gaan tot vervolging: meer personen heeft de politie niet kunnen identificeren. Volgens het OM is er bij hen wel melding gemaakt van ongeregeldheden in Meppel, maar ging dat om andere verdachten. Volgens het OM was er geen „strafvorderlijk aanknopingspunt” om de zaken te bundelen. Het OM zegt dat ze de demonstranten hebben doorverwezen naar het OM Noord-Nederland. Het OM-Noord-Nederland laat weten dat de incidenten bij hen bekend zijn, maar dat er bij de politie Noord-Nederland geen aangifte is gedaan.

Volgens advocaat Van Straaten is de reactie van het OM „illustratief”. Volgens haar wordt er niet naar de inhoud gekeken maar worden er „formele drempels” opgeworpen. „Er worden zo burgers van het kastje naar de muur gestuurd. Dit is gewoon onwil.”

Een woordvoerder van Amnesty International zegt dat het „moeilijk te begrijpen” is dat er nu enkel vier mensen voor de rechter moeten komen voor de ongeregeldheden. Amnesty noemt het „pijnlijk voor alle betrokkenen” dat niet meer mensen vervolgd zijn. „Door slechts een enkeling te vervolgen kan de indruk ontstaan dat dreigen met geweld wordt beloond en racisme geoorloofd is.”

Voor KOZP is het inmiddels duidelijk dat lokaal bestuur, politie en justitie hen niet beschermen in hun recht op demonstreren. Jerry Afriyie: „Dat recht geldt niet voor iedereen, en dat zorgt voor verlies in vertrouwen.” Dat verlies kan volgens hem op één manier worden hersteld: politie en OM moeten „hun werk gaan doen”.

Delen





Mail de redactie