De Amerikaanse revolte tegen duurzaam beleggen stuit op verzet in Europa

Duurzaam beleggen, net zero bankieren en financiële scores voor ‘ESG’ (milieu, sociaal, bestuur): is het allemaal op zijn retour? Je zou het kunnen denken, als je de ontwikkelingen ziet in de Amerikaanse financiële sector.

Vermogensbeheerders en banken in de Verenigde Staten trekken zich, na luidruchtige campagnes tegen ESG-beleggen vanuit rechts-conservatieve hoek, terug uit klimaatallianties. Daarbinnen werkt de financiële sector samen om klimaatdoelen en -standaarden te formuleren.

Vermogensbeheerders State Street en Northern Trust stapten uit de Climate Action 100+, een groep investeerders die „gepaste actie” van bedrijven voor het klimaat nastreeft. Vermogensbeheerder BlackRock, de grootste ter wereld, schaalde zijn lidmaatschap van de Climate Action 100+ terug door het over te hevelen van de hoofdvestiging in New York naar zijn internationale arm in Londen. Uit een andere klimaatalliantie, Net Zero Asset Managers (NZAM), trok BlackRock zich in januari volledig terug – zoals concurrent Vanguard al in 2022 had gedaan. Daarnaast moet de Net-Zero Banking Alliance (NZBA) het sinds begin dit jaar stellen zonder onder meer JPMorgan, Citi en Goldman Sachs.

Gezien het enorme belang van de Amerikaanse financiële instellingen voor de wereldeconomie lijkt deze trend een flinke terugslag voor het doel om „geldstromen te verleggen” naar vergroening van de economie, zoals in het klimaatakkoord van Parijs van 2015 staat.

Overstromingen in Bolivia raken zo’n 7.500 mensen. Het is het derde jaar op rij dat het gebied door hoogwater getroffen wordt.
Hevige regenval dwingt honderden Javanen om hun huizen te verlaten.

Foto’s Aizar Raldes, Mast Irham

Maar in Europa komt een tegenbeweging op gang. Bij Europese klanten van de Amerikaanse financiële reuzen klinkt toenemend gemor. En vermogensbeheerders die wél op de trom blijven slaan over klimaat en duurzaamheid, ruiken kansen om nieuwe klanten binnen te halen.

Ontstaat er een tweedeling in groene ambities tussen Europa en de VS, in de financiële wereld die meestal toch wereldwijd opereert? En is het ‘klimaatrisico’ – het risico dat beleggingen minder waard worden door extreem weer, of door de impact van de energietransitie – nu buiten beeld geraakt bij de Amerikanen?

Weglopende klanten

In Nederland springt met name de positie van BlackRock in het oog. De vermogensbeheerder uit New York beheert voor Nederlandse klanten 355 miljard euro – vooral pensioengeld – en is zo een grote speler in de Nederlandse economie. Dat BlackRock zich terugtrekt uit NZAM, een netwerk dat wil bijdragen aan netto-nul-uitstoot van broeikasgassen in 2050 „of eerder”, is tegen het zere been van PME, het pensioenfonds voor de metaal- en elektrotechnische industrie. Het fonds, het op vier na grootste van Nederland, overweegt als klant te vertrekken bij BlackRock, zo berichtte dagblad Trouw onlangs.

En niet alleen bij BlackRock dreigen klanten weg te lopen. Dat gebeurde de Amerikaanse concurrent State Street onlangs ook elders in Europa. Het Britse pensioenfonds The People’s Pension haalde omgerekend 34 miljard euro weg bij State Street, het Deense AkademikerPension trok zo’n 440 miljoen euro terug. Allebei in reactie op de verlaagde klimaatambities van State Street. Het Britse pensioenfonds gaat dit geld beleggen bij het Franse Amundi en bij Invesco, een Amerikaanse partij die meer oog heeft voor duurzaamheid. De Denen gaan meer in eigen beheer beleggen.

Tijd, energie en geld

Op het kantoor van BlackRock in Amsterdam spreekt NRC Monique Donders, directeur van de Nederlandse vestiging. Ze noemt de gesprekken die BlackRock voert met PME „constructief”.

De terugtrekking uit NZAM, zegt ze, wordt ten onrechte gezien als teken dat BlackRock minder oog zou hebben voor klimaat en duurzaamheid. De „juridische complexiteiten, de rechtszaken” die voortkwamen uit het lidmaatschap van de klimaatalliantie vergden simpelweg „te veel tijd, energie en geld” voor BlackRock. In de VS is het bedrijf, net als concurrent Vanguard, aangeklaagd in een aantal staten omdat aandacht voor ESG-criteria in strijd zou zijn met de kernmissie van de financiële sector: rendement behalen voor klanten en aandeelhouders. Ook zouden klimaatallianties – met hun onderlinge afspraken tussen bedrijven – de anti-kartelregels schaden.

Donders drukt Nederlandse klanten op het hart dat er in de praktijk niets is veranderd. „Klimaatrisico is beleggingsrisico, dat vinden we nog steeds en dit is geïntegreerd in onze processen.” Via risicomanagement-technologie, genaamd Aladdin Climate, kunnen klanten bijvoorbeeld de klimaatvoetafdruk van bedrijven volgen. Klanten die actief willen bijdragen aan CO₂-reductie kunnen bij BlackRock terecht voor zo’n vijfhonderd beleggingsproducten (deze beslaan zo’n 900 miljard euro van BlackRocks totale belegde vermogen van krap 11.000 miljard). Klanten kunnen BlackRock ook verzoeken gerichte gesprekken met bedrijven te voeren over vergroening (engagement, in jargon).

Belang van klimaatcoalities

De uitvoerend bestuursvoorzitter van PME, Eric Uijen, en strateeg verantwoord beleggen Daan Spaargaren bevestigen in een videogesprek met NRC het „constructieve” karakter van de gesprekken met BlackRock.

Maar wat PME betreft heeft BlackRock wel iets uit te leggen over de „terugtrekkende beweging” uit NZAM. Spaargaren: „Die coalities vinden wij heel belangrijk. Daar worden niet alleen doelen afgesproken, in lijn met het akkoord van Parijs, maar ook standaarden over bijvoorbeeld hoe je uitstoot rapporteert. Het is een vorm van zelfregulering binnen de financiële sector. Als je daaruit stapt, zeg je eigenlijk: het doet er niet meer toe.”

Klimaatrisico is beleggingsrisico, dat vinden we nog steeds

Vijf jaar geleden leek BlackRock – wereldwijd belegd vermogen: krap 11.000 miljard euro – een leidende rol op zich te willen nemen in de verduurzaming van de economie. In zijn jaarlijkse brief naar klanten schreef oprichter en topman Larry Fink in 2020 dat hij geloofde dat de financiële wereld „op het punt stond om fundamenteel te veranderen” door klimaatverandering. Een jaar later schreef hij dat Blackrock aan bedrijven waarin het belegt, vraagt hoe ze van plan zijn hun bedrijfsmodel verenigbaar te maken met „net zero”. Toen BlackRock in 2021 lid werd van NZAM, zei Fink „trots” te zijn het doel van nul-netto-uitstoot in 2050 te ondersteunen. Al gauw daarna kwam Fink vanuit rechtse hoek zwaar onder vuur te liggen: hij zou woke zijn geworden.

Uijen van PME vraagt zich af of Finks lijn van destijds nu „zomaar verlaten” wordt en of BlackRock nu alleen nog „passief de wensen van klanten volgt”.

Maar volgens Donders van BlackRock is het een misverstand dat de vermogensbeheerder de koers heeft gewijzigd. „Wij hebben nooit een ideologische agenda gehad”, zegt ze. Finks brieven en toetreding tot klimaatallianties zijn niet altijd goed begrepen, zegt ze. Het was bedoeld om „aan de boom te schudden, om dingen in beweging te krijgen”. Klimaatverandering was in Europa, zeker in Nederland en Scandinavische landen, al jaren een financieel thema, maar voor Amerikaanse klanten gold dit minder, stelt ze. „Wij wilden het thema daar agenderen als economische realiteit.”

Transatlantische spagaat

Zo bevindt de vermogensbeheerder zich in een spagaat: enerzijds is er de juridische en politieke druk vanuit de VS om minder (openlijk) aan ESG-beleggen te doen. Anderzijds moeten Europese klanten die duurzaamheid hoog in het vaandel hebben staan, binnenboord worden gehouden. Om alle klanten tevreden te houden, positioneert Blackrock zich neutraal: het bedrijf benadrukt dat het vermogen namens andere partijen beheert. De partij die het geld bezit, bepaalt het beleggingsbeleid. En dus ook hoe duurzaam er belegd moet worden.

Die houding vindt bij de meeste grote Nederlandse pensioenfondsen – in ieder geval in het openbaar – weerklank. Uit een rondgang blijkt dat ABP, Zorg en Welzijn en PMT hun relatie met BlackRock of andere (Amerikaanse) vermogensbeheerders niet heroverwegen. Dit ondanks een brievenactie van klimaatactiegroep Fossielvrij, die pensioendeelnemers aanspoort te klagen bij hun pensioenfonds over BlackRock.

Het hele idee dat ‘duurzaam’ slecht is voor het rendement, blijkt gewoon niet uit onze resultaten

Deze grote pensioenfondsen echoën het punt van BlackRock: zij bepalen zélf hoe ze beleggen en hoe ze stemmen bij aandeelhoudersvergaderingen.

PME blijft – hoewel ook dit fonds zijn eigen stembeleid bepaalt – wel kritisch. Want de ‘standaard’ stem bij aandeelhoudersvergaderingen wordt wel door BlackRock bepaald. PME constateert dat BlackRocks steun voor milieu- en sociale resoluties drastisch is gedaald: van 47 procent van deze resoluties in stemseizoen 2020-2021 naar 4 procent ervan in 2023-2024.

Donders van BlackRock zegt daarover: die resoluties zijn veranderd – niet ons stembeleid. De Amerikaanse toezichthouder SEC heeft volgens Donders toegestaan dat steeds meer ESG-resoluties „onnodig voorschrijvend” zijn geworden voor bedrijven. „De kwaliteit is er niet op vooruit gegaan”, zegt ze. „Wij stemmen niet voor resoluties die niet in het economisch langetermijnbelang zijn van klanten”.

PME is daarvan niet overtuigd. „Het valt op dat Amerikaanse vermogensbeheerders minder voor ESG-resoluties stemmen, terwijl bij Europese beheerders dit percentage juist stabiel is gebleven”, zegt Spaargaren. De gesprekken, zegt zowel PME als BlackRock, gaan door.

VVD-Kamermotie

Ook vanuit Nederland klinken oproepen aan de pensioensector om het duurzaam beleggen op een lager pitje te zetten. Een motie van Tweede Kamerlid Thierry Aartsen (VVD) van die strekking haalde vorig jaar een ruime meerderheid in de Tweede Kamer. De motie stelt dat het „niet de primaire taak is” van fondsen om „activistisch of ideëel te beleggen”. In plaats daarvan moet „het realiseren van een koopkrachtig pensioen altijd centraal staan”. Volgens PME berust deze motie op een valse tegenstelling. „Wij zien juist dat het meewegen van ESG-principes ons rendement goed doet. Het hele idee dat ‘duurzaam’ slecht is voor het rendement, blijkt gewoon niet uit onze resultaten”, zegt Spaargaren. „De kern van ons werk is het bieden van een waardevast pensioen”.

De Nederlandse pensioenmarkt van in totaal meer dan 1.750 miljard euro aan belegd vermogen is een lucratieve markt, waarin veel in beweging is. Door de ingewikkelde wijziging van het pensioenstelsel zijn veel kleinere fondsen op zoek naar grotere partijen om het vermogensbeheer op zich te nemen. De vermogenstak van verzekeraar Achmea ziet kansen om zich op de Nederlandse markt te profileren als niet-Amerikaanse partij. „Ik denk dat vermogensbeheerders zoals wij, die energie en focus geven aan financieel én maatschappelijk rendement, meer kleur krijgen ten opzichte van de Angelsaksische partijen”, vertelt Bianca Tetteroo, Achmea-bestuursvoorzitter, in een videogesprek. Achmea, met 265 miljard aan Nederlands vermogen in beheer, haalde recent de pensioenfondsen van ING en Ahold binnen als klant voor maatschappelijk verantwoord beleggen. Tetteroo: „Die laatste koos bijvoorbeeld mede voor ons omdat wij aandacht hebben voor gezonde voeding.”

Maar die ‘Angelsaksische’ partijen zitten niet stil: de vermogenstak van Goldman Sachs wil ook groeien in Nederland. Goldman Sachs Asset Management (GSAM), dat in 2022 de vermogensbeheertak van verzekeraar NN overnam, speelt in op de Nederlandse vraag naar beleggingen met oog voor duurzaamheid. GSAM, dat in 70 miljard euro in ‘fiduciair’ beheer heeft (voor onder meer Nederlandse pensioenfondsen), hield onlangs in Amsterdam presentaties voor klanten over onder meer biodiversiteit – een thema dat, in het kielzog van klimaatverandering, op de agenda van de financiële sector is gekomen.

GSAM trok zich weliswaar in 2024 terug uit klimaatalliantie Climate 100+, maar benadrukt – net als BlackRock – dat zo’n stap niet betekent dat het geen oog meer heeft voor klimaatrisico. „Het klimaatrisico gaat niet weg. Daarop letten is gewoon gezond verstand”, zei Tim Verheyden, medeverantwoordelijk voor duurzaamheid bij GSAM, na de bijeenkomst in Amsterdam.

Puur risicomanagement?

Zo lijken zich in Europa andere scheidslijnen af te tekenen dan in de VS. In de zwaar gepolariseerde Amerikaanse discussie geldt misschien: ‘woke’ versus ‘anti-woke’. Maar in Europa houden alle grote beleggers duurzaam beleggen op de agenda – ook de Amerikaanse. Juist ook omdat veel klanten daar om vragen.

De scheidslijn in Europa, of in elk geval in Nederland, lijkt meer te gaan over hóé klimaat (en biodiversiteit) precies wordt behandeld als financieel thema. Gaat het puur om risico en rendement? Of kun je, en wil je, door duurzaam te beleggen de klimaatopwarming tegengaan?

Delen





Mail de redactie