De agent schoot maar één broer dood, dus zijn intenties moesten wel juist zijn

Merrell Jay wordt wakker van geschreeuw van een onbekende stem. Hij en zijn broer Melvin wonen sinds een paar maanden met een vriend in een appartementje in een gebouw vol bejaarden waar nooit iets gebeurt. Hier in Maryland, net buiten Washington, is het een stuk rustiger dan de wijk in de hoofdstad waar zij opgroeiden. Vandaag kwam de broer van hun huisgenoot ruziemaken, maar die is weer vertrokken. Dus kan Merrell, die twee verschillende schoonmaakbanen heeft, even een middagdutje doen op zijn luchtbed.

Hij heeft nog nauwelijks op kunnen staan om te gaan kijken wat er aan de hand is, als er een luide knal klinkt. Hij gluurt om de deurpost van zijn slaapkamer en wordt onmiddellijk onder schot gehouden door een politieagent. Op de grond, tussen hen in, met zijn benen in de keuken en zijn bloedende hoofd op de vloerbedekking, ligt Melvin. Merrell moet met zijn handen omhoog langs hem schuifelen om de agent te gehoorzamen en op de grond te gaan liggen.

Daar kijkt hij naar zijn broer, die alleen een piepend, grommend geluid produceert. Merrell doet het na. „Ik hoorde hem zijn laatste adem uitblazen”, vertelt hij ruim een jaar later, op de bank bij zijn zus thuis.

„Sinds dat moment kan ik niet meer slapen zoals ik zou willen. Ik schrik midden in de nacht wakker. En elke dag als ik wakker word, als ik de deur uit ga, mis ik hem. We deden alles samen. Ik schrik van elke politieauto, ga agenten uit de weg. Terwijl ik nooit problemen had met de politie, tot die dag.”

Ik kan niet meer slapen zoals ik zou willen

Melvin Jay (31) wordt op 1 februari 2024 in zijn eigen huis doodgeschoten door een agent die door de openstaande voordeur binnenkomt en zich niet identificeert. „Laat me je motherfucking handen zien”, roept hij. Melvin loopt eerst van hem weg, de halfopen keuken in, maar draait zich daar om en beweegt zijn handen opwaarts, waarschijnlijk om zich over te geven. Op dat moment, zes seconden nadat hij binnenkwam, schiet de agent hem met één fataal schot in zijn rechterslaap.

2024 was het dodelijkste jaar voor politieslachtoffers: 1.365 mensen kwamen om door agenten, volgens cijfers van Campaign Zero. Zwarte burgers (circa 14 procent van de Amerikaanse bevolking) stierven bijna drie keer zo vaak als witte (71 procent). In veel gevallen moest de politie optreden om zichzelf en anderen te beschermen, maar er zijn ook escalaties met mensen met mentale problemen, buitensporig geweld bij kleine vergrijpen, en – zo lijkt het in het geval van Melvin Jay – onjuist ingrijpen na een misverstand. Jay had niets misdaan en werd nergens van verdacht.

Zijn dood was heel even in het lokale nieuws nadat het gebeurde, toen de schokkende beelden van de bodycam werden vrijgegeven en toen, maanden later, een rapport verscheen dat de schietende agent vrijpleitte van vervolging. Niets leidde tot volkswoede en demonstraties of massale oproepen tot gerechtigheid, vervolging van de agent of hervorming van de Amerikaanse politie die zwarte burgers disproportioneel aanpakt. De hashtag #Justice4MelvinJay werd op sociale media twee keer gebruikt door een familielid en een keer door activisten. De Black Lives Matter-beweging lijkt vijf jaar na de moord op George Floyd zelf een stille dood gestorven.

Langzaam gewurgd

Floyds dood, op 25 mei 2020, doet de woede over politiegeweld en raciale ongelijkheid ontbranden. Hij wordt opgepakt op verdenking van met vals geld afrekenen van een pakje sigaretten. Hij verzet zich bij zijn arrestatie, maar wordt geboeid op het wegdek gelegd waar agent Derek Chauvin hem met een knie in zijn nek langzaam wurgt. Omstanders filmen het en roepen hem op te stoppen. Floyd (46) geeft aan dat hij niet kan ademen. „I can’t breathe”, wordt een van de slogans van de massale protesten. Die lopen hier en daar uit de hand door plunderingen of door geweld van tegenstanders.

Maar ze brachten veel teweeg, zegt Andre Perry, een onderzoeker die zich aan het Brookings-instituut bezighoudt met racisme en structurele ongelijkheid. „De videobeelden van die brute moord raakten het hele land, de hele wereld. Ze waren de katalysator voor onvrede die al breed leefde in veel zwarte gemeenschappen en op dat moment ook duidelijk werd voor andere bevolkingsgroepen”, zegt hij.

De olie landde op een smeulend vuurtje dat omringd was door licht ontvlambaar terrein. „Donald Trump was een impopulaire en polariserende president. De verkiezingscampagne van 2020 was in volle gang. En de sociale, medische situatie droeg bij aan de massabeweging.” Iedereen had net maanden min of meer opgesloten gezeten vanwege de coronapandemie en leefde in onzekerheid over het virus en de toekomst. Demonstreren tegen racisme was een van de eerste dingen die weer konden, mensen samenbracht, frustratie kanaliseerde. „Trauma was een drijvende kracht.”

Vijf jaar later is de vraag wat er bereikt is. Het aantal mensen die hun confrontatie met de politie niet kan navertellen, is sindsdien elk jaar gestegen. In 2024 werden minder agenten vervolgd voor moord of doodslag van verdachten dan een jaar eerder. Er zitten nog altijd buitenproportioneel veel zwarte mannen vast. Er zijn geen baanbrekende stappen gezet qua achterstanden op de arbeidsmarkt, in het onderwijs, gezondheidszorg, kansen op het opbouwen van vermogen en gelijke behandeling. Opinieonderzoek wijst uit dat zowel Democraten en Republikeinen zich vooral „uitgeput” voelen wat betreft het onderwerp van raciale gelijkheid.

Toch gaat Perry niet mee in de kritiek dat Black Lives Matter tevergeefs is geweest. Het nationale gesprek dat er op gang kwam, is volgens hem al de moeite waard geweest, net als kleine beleidsveranderingen in elke staat en op lokaal niveau. „In 2020 werden politici en het bedrijfsleven wakker geschud. Bedrijven deden hun best diverser te worden en deden filantropische toezeggingen. Er wordt sindsdien veel meer onderzoek gedaan naar ras en ongelijkheid, naar beleid dat specifiek zwarte mensen schaadt en naar manieren om ze te verheffen. En ik denk dat Joe Biden, die veel heeft gedaan voor diversiteitsbeleid, niet verkozen was, noch Harris als vicepresident had uitzocht, zonder Black Lives Matter.”

Vijf jaar na George Floyd is de vraag wat er bereikt is

De altijd al gefragmenteerde beweging kende verschillende financiële schandalen, zoals de aanschaf van een villa en andere fraude met gedoneerd geld. De oproep ‘defund the police’, het ontmantelen van wetshandhaving, „was te beladen”, ook onder veel zwarte mensen in moeilijke wijken. „Maar onderschat vooral de tegenreactie niet. Er is een enorme groep mensen die zich niet comfortabel voelt bij een multiraciale samenleving.”

Het politieke momentum is ondertussen volledig gekanteld. Woke is een vies woord geworden. Donald Trump is opnieuw verkozen en sloopt alles waar een stickertje diversiteit, gelijkheid of inclusie op zit. Zijn kiezers zijn van verscheidener achtergrond dan voorheen, maar witte wrok klinkt hardnekkig door. Deze week staakte zijn ministerie van Justitie meerdere zaken rond buitensporig politiegeweld. Er wordt gespeculeerd over federale gratie voor Derek Chauvin, Floyds moordenaar, die tot ruim twintig jaar cel veroordeeld werd. Op last van Trump liet de burgemeester van Washington D.C. recent de grote gele letters Black Lives Matter verwijderen voor een plein bij het Witte Huis, die daar bijna vijf jaar geleden geschilderd waren.

Niet mediageniek genoeg

Zowel de protesten van 2020 als de sloop van het plein zijn langs Merrell Jay (nu 31) en zijn familie heen gegaan. Zij worden opgeslokt door hun eigen sores, vertellen hij en zijn twee oudere zussen. Zij spreken niet in termen van ‘systemisch racisme’ of ‘structureel slachtofferschap’.

Over Melvins dood zijn ze boos, verdrietig en gelaten. Ze missen hem. En ze voelen zich in de steek gelaten. Van de politie, activisten die zich even over zijn dood opwonden en een lokaal raadslid dat een verontwaardigde verklaring deed uitgaan, hebben ze na de eerste ophef over Melvins dood „nooit meer iets gehoord”. Advocaten lieten hen vallen zodra duidelijk was dat er geen schadevergoeding te halen was. Ze spraken nooit eerder een journalist.

„We hadden een persconferentie moeten houden met zijn dochtertje en met de zwangere moeder die zijn kind droeg”, zegt zijn zus Sharonna Scott (51). Dan hadden media zijn verhaal misschien breder verspreid. Zijn andere zus, Sharon Joyner (54), kan zich voorstellen dat het gebrek aan aandacht ermee te maken had dat de schietende agent zwart is. Maar ze heeft zich nooit afgevraagd waarom zo weinig mensen zich publiekelijk over Melvins dood hebben opgewonden. „Dat is niet iets wat we verwacht hadden. Hij is maar één van de vele zwarte lichamen die sneuvelen in handen van politieagenten.”

De familieleden hebben zelf moeten reconstrueren wat er precies met hem gebeurd is. Dat ze dat konden, is wel dankzij Black Lives Matter. In 2021 besloot Maryland dat agenten camera’s op hun borst moesten dragen, zodat hun handelen later beoordeeld kan worden. Toen werd ook een onafhankelijke commissie opgericht om politiegeweld te onderzoeken.

Die beschrijft in een rapport hoe en waarom de agent die middag het huis van Melvin en Merrell binnenstormt. Hun huisgenoot heeft vanaf elders noodnummer 911 gebeld vanwege de ruzie met diens broer, die het appartement was binnengedrongen om zijn spullen te stelen. Hij vertelt de politie niet dat hij twee huisgenoten heeft die thuis zijn.

Melvin heeft voor de confrontatie met de broer zijn vuurwapen bij zich gestoken en waarschijnlijk ook het pistool van de huisgenoot gepakt. In slow motion is op de video te zien hoe hij, zodra de agent binnenkomt, de keuken in stapt en heel even bij de gootsteen staat. Daarin wordt later een pistool gevonden. „Het lijkt erop dat Melvin het wapen loost om problemen te voorkomen”, zegt zijn zus Scott.

Hij steekt vervolgens zijn lege handen omhoog als hij de eenzame agent tegemoet treedt, maar die verklaart later dat hij zich bedreigd voelde. „Met de perfecte wijsheid achteraf”, was dat onnodig, concludeert het justitierapport. Het feit dat hij Merrell vervolgens niet óók neerschoot, wordt als bewijs gezien dat de agent goede intenties had. Vragen als waarom hij alleen en zonder waarschuwing binnenkomt, zijn niet beantwoord. „Hij heeft geen misdaad begaan”, luidt de conclusie.

Merrell vertelt hoe hij, nadat zijn broer voor zijn ogen is gestorven, als een verdachte geboeid naar het politiebureau wordt afgevoerd. „Het is zo oneerlijk dat zij, met hun politiepenning, hun uniform en hun wapen zomaar je huis kunnen binnenlopen en je kunnen doodschieten. We zijn allemaal gewoon mensen.”

Delen





Mail de redactie