Toen „zijn pensioen dreigde” streek bioloog en schrijver Rolf Roos met zijn vrouw Anneke en hun twee honden neer op het Zuid-Hollandse Goeree-Overflakkee. Ze kochten een opknaphuis met een aardige lap grond erbij, en namen het perceel beetje bij beetje onderhanden. Het resultaat: een weergaloos Erf – de hoofdletter waardig. „In een tuin is elk detail bedacht, op een landgoed heb je personeel”, schrijft Roos in zijn gelijknamige boek. „‘Erf’ is een woord van het platteland. Je moet er zelf aanpakken. Met een erf voel je je een beetje boer of je bent er een.”
Daarmee valt Erf strikt genomen niet onder de tuinliteratuur. Ténzij we die definitie oprekken tot ‘boeken over een eigen stuk natuur, minutieus geobserveerd’. Dan valt er opeens van alles onder: van recente prachtboeken als Berichten uit de vallei (Stefan Brijs) tot tijdloze klassiekers als Walden (Henri David Thoreau), A Sand County Almanac (Aldo Leopold) en Pilgrim at Tinker Creek (Annie Dillard).
Toch is het schrijven van tuinliteratuur zo makkelijk niet. Biologen en schrijvers spreken vaak een compleet andere taal: beschrijvend versus verbeeldend. De bioloog weet veel, maar gebruikt algauw houterige zinnen. De schrijver verwoordt het mooi, maar kampt met een tekort aan natuurkennis. Gelukkig zijn er ook auteurs die het beste van beide werelden weten te verenigen. Bovenstaande namen bijvoorbeeld, én Rolf Roos.
Mierenskeletjes
Niet dat Erf direct de nieuwe Walden is – daarvoor is het te beknopt, en springt het te veel van de hak op de tak. Maar Roos schrijft toegankelijk, verfrissend, luchtig. Vlotjes laveert hij tussen Voltaire, PFAS en Corsicaanse munt. Het is alsof je achter hem aanloopt over zijn Erf, en hij je in hoog tempo op tal van wetenswaardigheden wijst. Kijk, daar liggen de langwerpige uitwerpselen van de groene specht, vol mierenskeletjes! En zie je die koeienschedel? Die was doorgroeid met wortels van de ernaast staande elzenboom.
Jammer is dat het boek zó vol staat met foto’s en fraaie zwart-wittekeningen dat het visueel aanvoelt als overdaad. Eerdere boeken van Roos (zoals de lezenswaardige reeks Duinen en mensen) waren groter, met een rustigere lay-out. Dat had Erf ook goed gedaan. Tegelijkertijd is het formaat nu wel zo handzaam dat je het boek makkelijk kunt lezen onderweg naar kantoortuin of drie-hoog-achterappartement. Om even te kunnen dagdromen over een eigen groene jungle.
De gemeente Helmond gaat aangifte doen tegen chemiefabrieken Chemours en Custom Powders wegens het jarenlang lozen van zwaar vervuild afvalwater in het riool. Afgelopen weekend kwam in een uitzending van tv-programma Zembla aan het licht dat de Helmondse fabriek Custom Powders zeker vijftien jaar lang gevaarlijk hoge concentraties PFAS afvoerde via het riool.
Het ging om naar schatting duizenden kilo’s PFOA, een inmiddels verboden en kankerverwekkende vorm van de chemische stof PFAS die Chemours tot en met 2012 in Dordrecht produceerde. In Helmond werd de vloeibare PFOA vervolgens omgezet in een poeder dat werd gebruikt om bijvoorbeeld waterafstotende producten te maken. Volgens Zembla drong Chemours erop aan dat het afval daarvan in het riool werd gestort.
Ja, het was beter geweest als de vervuiling eerder geconstateerd was
Een „milieudelict”, noemt de Helmondse wethouder Arno Bonte (GroenLinks) die lozingen. „De bedrijven hebben de gezondheid van niet alleen de werknemers, maar ook de omwonenden in gevaar gebracht”, zegt hij. „Daarnaast blijkt uit de informatie van Zembla dat Chemours nauwer betrokken was bij Custom Powders dan ze deden voorkomen. Het was geen foutje dat afvalwater in het riool terechtkwam, maar de doelbewuste instructie van Chemours. Dat geeft ons de mogelijkheid om de verantwoordelijkheid bij de echte boosdoener te leggen, en dat is Chemours.” De Dordtse fabriek heeft zelf tegen Zembla verantwoordelijkheid voor de lozingen ontkend. Ook is er „volgens de toen geldende wetgeving geen cruciale informatie achtergehouden”.
Lees ook
Lees ook: ons dossier over PFAS en Chemours
De gemeenten Alblasserdam en Zwijndrecht proberen momenteel via gesprekken met Chemours schade te verhalen. Waarom kiest u voor een aangifte?
„Het gaat ons om twee dingen. Allereerst kost het ons 10 miljoen euro om de omgeving te saneren. We zijn al begonnen met een volkstuinencomplex dat nabij de fabriek ligt, omdat we daar niet konden wachten: de vervuiling was daar zeven keer hoger dan de veilige norm van het RIVM. Die schade willen we op de fabrieken verhalen. Maar daarnaast vinden we het plegen van een milieudelict ook zo ernstig dat we willen dat de mensen die verantwoordelijk zijn strafrechtelijk worden aangepakt.”
Chemours zegt: publiek en media veroordelen ons met de blik van nu, niet volgens de regels van toen. Hoe ziet u dat?
„Dat vind ik volstrekte onzin. Chemours wist vanaf de jaren zestig dat PFAS schadelijk zijn. Dan geldt het voorzorgsbeginsel. Dat zit ook achter die aangifte. Zij hebben doelbewust risico’s genomen met de gezondheid van veel mensen. Dat vind ik misdadig en crimineel. Ik hoop dat het Openbaar Ministerie op basis van die aangifte vervolging gaat instellen.”
Als het nu een verrassing is dat er zulke hoge concentraties zijn geloosd, hebben gemeente en omgevingsdienst destijds dan wel goede controles uitgevoerd?
„Je moet tot de conclusie komen dat het consequent lozen van PFAS-water niet is opgemerkt. Niet door de toenmalige milieudienst en niet door het waterschap. Pas in 2017 is er voor het eerst vervuiling waargenomen door het waterschap, die de omgevingsdienst vervolgens terugleidde naar Custom Powders. Het ging toen overigens om GenX, de opvolger van PFOA. Had het eerder ontdekt moeten worden? Ja, dat was beter geweest. Maar deze vondst was wel in de tijd dat er in z’n algemeenheid meer bewustwording kwam over de schadelijkheid van PFAS. Vanaf die tijd is er op verschillende plekken begonnen met meten. Dat werd daarvoor eigenlijk niet gedaan.”
Lees ook
Lees ook: PFAS zitten overal. De rijksoverheid reageerde eerst langzaam, en nu lukraak
Maar Chemours stopte al in 2012 met het produceren van PFOA, vanwege de gezondheidsrisico’s. Was dat niet een logisch moment geweest om ook bij Custom Powders te gaan controleren?
„Het is niet zo dat er niet gecontroleerd werd door de toenmalige milieudienst. Ook in de fabriek zelf werd wel eens een overtreding aangetroffen. Maar vergeleken met die grote lozing waren dat kleine overtredingen. Daar zijn ook boetes voor opgelegd. Er werd wel gecontroleerd, maar er kwam nooit aan het licht dat er zó grootschalig, jarenlang direct op het riool werd geloosd. De productie van PFAS was toegestaan. Maar het zomaar lozen niet. Ja, het was beter geweest als de vervuiling eerder geconstateerd was. Nog beter was geweest als de overheid dertig jaar geleden al een algeheel PFAS-verbod had ingesteld, want daar begint de ellende.”
Lees ook
Gevaarlijk veel PFAS in eieren van hobbykippen in de buurt van chemiefabriek Chemours
De Zweedse journalist Joakim Medin is woensdag in Turkije veroordeeld tot een voorwaardelijke gevangenisstraf van elf maanden voor het beledigen van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan. Dat schrijven internationale persbureaus. De uitspraak betekent niet dat Medin nu vrijkomt: hij wordt eveneens verdacht van lidmaatschap van een terroristische organisatie en moet de afloop van die zaak in gevangenschap afwachten.
Medin werd op 27 maart opgepakt toen hij naar Turkije reisde om verslag te doen van de demonstraties tegen de arrestatie van Ekrem Imamoglu, de geschorste burgemeester van Istanbul en belangrijkste politieke opponent van Erdogan. De Turkse aanklagers beschuldigden de journalist van deelname aan een demonstratie van de Koerdische PKK in 2023 in Stockholm, waarbij een pop van Erdogan aan zijn voeten werd opgehangen.
De 40 jarige Medin, verslaggever bij het Zweedse dagblad Dagens ETC, ontkent te hebben deelgenomen aan deze betoging. Ten tijde van de demonstratie werkte hij in Duitsland, vertelde hij de rechtbank in Ankara via een videoverbinding vanuit de zwaarbeveiligde Marmara-gevangenis waar hij vastzit.
De Zweedse journalist Joakim Medin werd op 27 maart gearresteerd. Foto AFP
‘Absurde’ uitkomst van proces
De hoofdredacteur van Dagens ETC, Andreas Gustavsson, zei woensdag tegen persbureau AP de uitkomst van het proces “absurd” te vinden. Toch beschouwt hij de voorwaardelijke celstraf ook als een „overwinning”, waardoor de journalist “sneller naar huis kan komen”.
In een tweede zaak wordt Medin beschuldigd van terroristische misdrijven en banden met de PKK, die Turkije als terroristisch beschouwt. Als hij schuldig wordt bevonden, hangt Medin een maximale gevangenisstraf van negen jaar boven het hoofd. Wanneer dat proces begint, is nog niet bekend.
Het liefst rent de Amsterdamse Marijke Oosterhuis (38) aan de linkerkant van het fietspad over de dijk. „Voor m’n eigen veiligheid”, vertelt ze tijdens het hardlopen. „Als je aan de linkerkant loopt, zie je wat je tegemoet komt.” Zoals op deze rustige ochtend op de Ooster Ringdijk, een fraaie route in het oosten van de stad. „Kijk hier”, hijgt ze, wijzend naar een fietser die haar rakelings passeert, met spoed kennelijk op weg naar tennisclub Tie-Breakers. „Zag je dat tennisracket in die tas? Ik was er bijna door aangevallen.” Ze zag de fietser aankomen en kon uitwijken. Maar als het druk is, zegt Oosterhuis, verhuist ze toch naar de rechterkant van het fietspad. „Dan voel ik me aan de linkerkant een obstakel. Het voelt dan veiliger met de stroom mee te gaan.”
Als iemand heel boos kijkt, ga ik opzij
Er zijn veel grotere kwesties op het wereldtoneel te bedenken, maar de vraag of je als wandelaar of hardloper links of rechts moet lopen op Nederlandse wegen of fietspaden zonder voetpad of trottoir, houdt velen bezig, zo blijkt als je verkeersdeelnemers erop aanspreekt. Veel passanten vinden het „een goede vraag”. Caroline en Geert Hoedemaker (beiden 55) uit Amstelveen zijn fervente wandelaars. Ze leggen de laatste etappe af van een reeks wandelroutes naar de binnenstad van Amsterdam. Ze lopen links.
Fietsers, wandelaars en hardlopers op de Ooster Ringdijk in Amsterdam.
Caroline: „Ik zei vanochtend nog tegen hem: ik ga links lopen want dat vind ik fijner.” Geert knikt. „Als de situatie erom vraagt rechts te lopen, doen we dat. Maar in principe lopen we links.” Caroline: „Als ik rechts loop, moet ik constant achterom kijken of er fietsers aan komen.”
Hardlopen met koptelefoon
Tot 1993 gold in Nederland de regel dat voetgangers (en hardlopers) in beschreven situaties aan de linkerkant van de rijbaan dienden te lopen. Die bepaling is echter verdwenen. Je mag zelf bepalen waar je loopt, omdat veiligheid afhankelijk kan zijn van de indeling van de weg. De meeste organisaties adviseren niettemin om voor links te kiezen, zoals Veilig Verkeer Nederland en de ANWB. Ook kennisinstituut SWOV vindt het „aannemelijk” dat links het veiligst is vanwege het zicht op tegemoetkomend verkeer. Plus: „Het feit dat veel hardlopers tegenwoordig met koptelefoon lopen en het verkeer van achteren mogelijk minder goed horen”, aldus een woordvoerder.
De Atletiekunie adviseert daarentegen in drukke gebieden „helemaal aan de rechterkant van de weg” te gaan lopen. „Op die manier geef je het achterop komende verkeer beter de gelegenheid veilig in te halen”, aldus een artikel waar een woordvoerder naar verwijst. In een rustig gebied „kun je er eventueel voor kiezen om aan de linkerkant te gaan lopen”. Respect staat voorop. „Wees vriendelijk, geef elkaar de ruimte, en minder je vaart.”
De kwestie speelt op doordat „mensen in een toenemend aantal situaties elkaar tegenkomen”, stelt coördinator belangenbehartiging Frank Hart van Wandelnet, een stichting die langeafstandspaden en streekpaden beheert. „De vraag naar mooie wandel- en fietsroutes neemt toe doordat meer mensen meer vrije tijd hebben, en elektrische fietsers een groter bereik hebben.” Maar: „Er wordt wel infrastructuur voor fietsers aangelegd, maar potjes voor wandelaars zijn er niet.” Terwijl zulke paden niet veel ruimte vragen. „Een smal spoor tussen twee rijen populieren in het buitengebied is vaak al voldoende.” Zelf kiest Hart „meestal” voor de linkerkant, afhankelijk van het „overzicht” op de weg.
Nog steeds last van schouder
Gepensioneerd medewerker van De Nederlandsche Bank Ab Moussaif (74) legt dagelijks ongeveer vijftien kilometer wandelend af. „Ik kan niet stilzitten.” Daarbij heeft hij een sterke voorkeur voor links. „Dat advies kreeg ik zes jaar geleden van een oud-collega.” Hij wijst naar de plaats, aan de rechterkant van het fietspad, waar hij vorig jaar werd aangereden door een achteropkomende fietser. „Ik liep rechts omdat ik even later rechtsaf wilde slaan.” De jongen zat op zijn telefoon en had hem niet gezien. Hij blesseerde zijn schouder. „Ik ging keihard onderuit. Ik heb er nog steeds last van.”
Een andere man stond erbij en zei dat hij boos moest worden en de jongen een klap moest verkopen. „Dat heb ik natuurlijk niet gedaan. Dat kind was zich te pletter geschrokken. Ik heb wel een grapje met hem uitgehaald want ik zei dat dit hem wel een schadevergoeding zou kosten. Hoeveel, vroeg hij. Ik zei: nou doe maar 1,2 miljoen. Hahaha.”
Ook de afgetrainde hardloper Luc Freijer (46) uit Amsterdam loopt bij voorkeur links. Op drukke routes zoals deze dijk kiest hij niettemin voor rechts. Freijer: „Het is hier soms eng druk. En ik heb gemerkt dat als je links loopt, tegemoetkomend verkeer niet opzij gaat. Dan moet je de berm in.” Hij heeft een grondige hekel aan fatbikes. Hij is al eens aangereden, hardlopend, in de binnenstad van Amsterdam. „Door een jochie op een fatbike. Kwam met een sneltreinvaart een bocht om. Ik lag op de grond. Ik had geen pijn, maar was wel erg geschrokken. En boos. Foeterde hem uit. Ik zei: kappen met die fiets, ga zelf trappen, je bent nog jong genoeg. Toen zei hij op een gegeven moment: sorry, ik kom te laat voor school, mag ik alsjeblieft weg.”
Resteert de vraag wie er opzij gaat als twee wandelaars of hardlopers elkaar tegemoet komen, de een links en de ander rechts. „Ik ben dan geneigd om in de berm te gaan lopen”, zegt Caroline Hoedemaker. En als een berm ontbreekt? „Dan is het afwachten wie de eerste stap opzij zet.” Geert Hoedemaker: „Als iemand heel boos kijkt, ga ik opzij.” Caroline: „Als iemand heel moeilijk loopt, wijk ik af.” Ze lopen door. Een Amsterdamse vrouw die altijd rechts loopt („uit gewoonte”) stapt hen kordaat tegemoet. Ze wijken uit. De berm in.
Lees ook
Wandelen is soms echt het beste medicijn, vinden artsen
