Wil je van een M naar een V in je paspoort, of andersom, dan moet je het volgende doen: een gesprek met een psycholoog regelen, die vaststelt dat de wens weloverwogen is, en met die ‘deskundigenverklaring’ naar de gemeente waar je bent geboren. De ambtenaar wijzigt dan je geboorteakte (je oude geslacht blijft zichtbaar) en de Basisregistratie Personen. Vervolgens kun je ook een nieuw paspoort aanvragen.
Wil je een X, omdat je je vrouw noch man voelt, dan moet je naar de rechter. Die moet dan bepalen dat jouw geslacht in je geboorteakte mag worden doorgehaald. In de Basisregistratie Personen komt dan bij geslacht een ‘o’ van ‘onbekend’ te staan. Dat vertaalt zich op je paspoort naar een X. Tientallen mensen deden dat al, maar dat kostte hen vaak geld, tijd en stress. Bovendien is niet duidelijk wat de X juridisch betekent, bijvoorbeeld als je gaat trouwen of kinderen krijgt. Want in geen enkele wettekst komt die nog voor.
Dat verschil tussen de M/V en de X is onrechtmatig, oordeelde de rechtbank in Den Haag vorige week. Er is sprake van discriminatie: non-binaire transgender personen moeten veel meer moeite doen voor een X dan binaire personen voor een M of een V. Wel gaf de rechtbank de overheid tijd om dat op te lossen. Het toevoegen van een derde geslacht is nu eenmaal complex: het heeft gevolgen voor honderden wetten en regels. De rechtbank zei er niet bij hoelang de overheid daarover mag doen, maar in ieder geval niet oneindig.
„Ik help de overheid daar nu bij”, zegt D66-Kamerlid Lisa van Ginneken. Vrijdag publiceert zij haar initiatiefwetsvoorstel voor de X. Als haar wet wordt aangenomen, kan iemand op dezelfde manier een X krijgen als een V of een M. Met een deskundigenverklaring en bij de gemeente, dus.
Het liefst wil ze ook van die verklaring af, maar die is al onderwerp van discussie bij de Transgenderwet. De inhoudelijke behandeling daarvan wordt vanwege de gevoeligheid al meer dan een jaar vooruitgeschoven. Mocht de verklaring uiteindelijk vervallen, dan hoeven ook non-binaire mensen alleen nog maar naar de gemeente, in het voorstel van D66.
„Het is een liberaal principe dat jijzelf mag bepalen wie je bent”, zegt Van Ginneken. „De overheid mag jou daarbij niet voor de voeten lopen, en moet jou daarbij ondersteunen. Dat gebeurde niet.”
Zo gevoelig als de Transgenderwet is, is deze X niet. In het vorige regeerakkoord werd opgenomen dat iedereen zonder tussenkomst van de rechter een X moet kunnen krijgen in diens paspoort. Het is niet zeker wat komende verkiezingen gaan doen, maar rechters roepen de wetgever al sinds 2018 op de X wettelijk mogelijk te maken. De laatste uitspraak verplicht dat ook. Wel is het al overheidsbeleid om geslachtsregistratie zo veel mogelijk te vermijden. De overheid liet ook al per ministerie onderzoeken wat een derde geslachtsregistratie zou betekenen, en liet betrokken instanties, van het Centraal Bureau voor de Statistiek tot de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken, al hun visie delen.
In principe bestaat een ‘non-binair geslacht’ niet. Non-binair gaat over hoe iemand zich identificeert, diens gender dus. Van veruit de meeste non-binaire mensen is het biologische geslacht helemaal niet ‘onbekend’ (zoals in de BRP komt te staan) of ‘niet vast te stellen’ (op de geboorteakte). Toch heeft Van Ginneken er niet voor gekozen om een vierde optie toe te voegen in de BRP. „Ik wilde het zo eenvoudig mogelijk houden, zodat het zo snel mogelijk is geregeld.”
Internationale verdragen
Kan geslacht niet beter helemaal uit het paspoort? „In internationale verdragen hebben wij ons verplicht geslacht te vermelden op identiteitsdocumenten”, zegt Van Ginneken. Die aanpakken zou veel meer moeite kosten. De X kan wel met die verdragen, zegt Van Ginneken. Toch zijn er maar een paar landen die daar een laagdrempelige procedure voor hebben. Het kan onder meer in IJsland, Malta, Denemarken, Colombia, Argentinië en Nieuw-Zeeland. In België heeft het Grondwettelijk Hof recent geoordeeld dat het ontbreken van een non-binaire optie in strijd is met het gelijkheidsbeginsel.
Fundamenteler nog dan een toegankelijke manier om een X in je paspoort te krijgen, regelt het initiatiefwetsvoorstel van Van Ginneken dat de non-binaire registratie officieel wordt erkend. Nu bestaat die genderneutrale optie nog niet in de wet. In het voorstel staat dat wetten waarin ‘man’ of ‘vrouw’ staat – of ‘vader’ of ‘vrouwelijke werknemer’, etc. – ook moeten gelden voor mensen met een X, waar dat kan.
Voor bevolkingsonderzoeken, zoals naar baarmoederhalskanker, en vrouwenquota ziet Van Ginneken geen grote problemen. Net als mensen die tussen een M en een V hebben gewisseld, zullen ook mensen met een X in de gaten moeten houden voor welke onderzoeken ze moeten worden uitgenodigd. Ze acht het aantal mensen dat gebruik zal maken van de non-binaire geslachtsregistratie ook niet heel groot. In recent onderzoek van Rutgers werd dat weliswaar geschat op enkele honderdduizenden, maar ervaringen uit het buitenland leren dat dat er eerder enkele duizenden zullen zijn. Niet iedereen die non-binair is wil een X, en niet iedereen die zegt een X te willen, zal daar in de praktijk ook voor gaan.
