Commissie-Von der Leyen wil spaargeld inzetten om economie op gang te krijgen

Amerikanen beleggen en investeren, Europeanen sparen. Dat is geen antropologische observatie, maar een essentieel deel van de probleemdiagnose die economen en politici stellen over de Europese economie. Deze week krijgt een nieuwe poging om dat te veranderen vorm.

Woensdag presenteert de Europese Commissie een strategie om het geld in de Europese Unie meer te laten rollen. Bedrijven die willen groeien en innoveren moeten makkelijker toegang krijgen tot financiering. „De economie van de EU is al jaren structureel aan het onderpresteren”, schrijft de Commissie in een conceptversie van de plannen, in handen van NRC. „En dat is deels een gevolg van problemen met financiële bemiddeling.”

Anders gezegd: het geld is er wel, maar het landt niet op de juiste plek. Op dit moment laten de meeste Europese burgers hun geld – een duizelingwekkende som van 10 duizend miljard euro – sudderen op een spaarrekening, ook al levert dat weinig winst op en verdampt de waarde jaarlijks een beetje verder door inflatie. Banken zijn er volop, maar die zijn veelal gericht op leningen aan bedrijven van korte duur en met weinig risico.

Ondertussen blijven bedrijven die willen groeien, verstoken van het benodigde kapitaal om dat te doen. Als gevolg daarvan kunnen start-ups op enig moment niet doorgroeien – tenzij ze naar de VS verhuizen, waar de kapitaalmarkt dankzij durfinvesteerders en gewone beleggers beter functioneert. En het Europese geld volgt hen. Jaarlijks wordt 300 miljard euro aan spaargeld van huishoudens in de EU elders geïnvesteerd, zo schreef de Italiaanse oud-premier Enrico Letta vorig jaar in een advies.

Deze „groeiende mismatch”, zoals de Commissie het verwoordt, moet aangepakt worden door de losse Europese kapitaalmarkten beter te integreren. „We gaan spaargeld inzetten voor broodnodige investeringen”, zei Commissievoorzitter Ursula von der Leyen eerder deze maand. Doel: één hechte kapitaalmarktunie, inmiddels omgedoopt tot de Spaar- en Investeringsunie.

Grote oorlogskas

Complotdenkers grepen die aankondiging al aan om te speculeren over een Brusselse veelvraat die de spaarrekeningen van zijn burgers plundert. De werkelijkheid van de plannen is prozaïscher: de Commissie wil met name regelen dat investeren en beleggen aantrekkelijker wordt. Dat zou er ook toe moeten leiden dat burgers zelf profiteren, als hun geïnvesteerde geld beter rendeert.

Geld gaat in de EU niet snel de grens over, beleggers opereren vooral binnen hun landsgrenzen

Nu bestaan de kapitaalmarkten van de 27 EU-landen los van elkaar: geld gaat niet snel de grens over, beleggers opereren vooral binnen hun landsgrenzen. Door deze kleine en gefragmenteerde markt, vol kleine financiers, is het risicovol om geld in een jong bedrijf met grootse plannen maar een ongewisse toekomst te steken. In de Verenigde Staten, waar een aantal partijen met een grote oorlogskas veel geld te verdelen heeft, is zo’n risico sneller behapbaar.

Het samenbrengen van de kapitaalmarkten is een logische oplossing – en het is dan ook geen nieuw idee. Al in 2015, 2020 en 2024 deden de voorgangers van de huidige Europese Commissie ronkende aankondigingen. Toch liep het steeds weer spaak. Zo is het kleine Luxemburg, met veel financiële instellingen binnen zijn landgrenzen, bang dat het toezicht dat vereist is voor een goedlopende gezamenlijke kapitaalmarkt leidt tot meer en centraal toezicht. Ook andere, vaak kleine landen willen hun eigen toezicht niet graag opgeven.

De huidige Commissie zet in de strategie vooral wat aarzelende eerste stappen. Zo is er enthousiasme over de rol die pensioenfondsen, zoals in Nederland, kunnen spelen als grote geldverstrekkers voor het bedrijfsleven, maar vooralsnog weinig concrete actie. De strategie pleit voor één sterke toezichthouder, maar pas volgend jaar komt er wetgeving voor „beter geïntegreerd en geharmoniseerd toezicht”. Dat zal niet eenvoudig worden: de bestaande overkoepelende Europese toezichthouder, de ESMA, hengelt openlijk naar een grotere rol naar het voorbeeld van de Amerikaanse SEC, maar stuit nu al op veel weerstand.

Lees ook

‘Willen we een Europese kapitaalmarkt? Dan moeten we eerst in Amsterdam aan de slag’

Nederland probeert alvast een pioniersrol te nemen in de discussie die de komende maanden opnieuw zal oplaaien onder de EU-landen. Deze week nam minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) een voorschot op het Commissievoorstel door met eigen plannen te komen. In een brief aan de Tweede Kamer bepleit hij onder meer het standaardiseren van faillissementsrecht in de EU. Dat was tot nu toe een heet hangijzer, omdat landen het liefst niets aan hun eigen wetgeving veranderen. Ook wil Heinen dat het fiscaal aantrekkelijker wordt om binnen de EU te beleggen.

De hoop van de Commissie is dat het debat over concurrentiekracht en de wispelturigheid van de wereldeconomie sinds het aantreden van de Amerikaanse president Trump helpen om de kapitaalmarkt nu wel op gang te krijgen. Misschien helpt een blik op de beurzen ook: daar presteren Europese aandelen sinds enkele maanden veel beter dan Amerikaanse aandelen.

Delen

Mail de redactie

Stephan Rutten (27)‘Het is naïef om te denken dat je technologie alleen mag worden ingezet voor verdediging’

De oorlog in Oekraïne veranderde alles voor Stephan Rutten (27) en zijn bedrijf Lobster Robotics (zestien werknemers, omzet onbekend), dat hij in 2021 begon met vijf compagnons in Delft. Het bedrijf produceert onderzeerobots, autonomie robots in de vorm van een torpedo die tot driehonderd meter diepte de zeebodem in kaart brengen. Tot dan toe waren die robots nog bedoeld voor grote baggerbedrijven als Boskalis en Van Oord, of voor de wetenschap. Maar sinds de oorlog is ineens ook het leger in beeld als klant.

Lobster Robotics neemt deel aan het Diana-programma van de NAVO, dat samenwerkingen opzet tussen jonge tech-bedrijven en defensie. „De vraag waar we nu voor staan: wil je ook iets teruggeven voor de waarden waar je je hele leven van geprofiteerd hebt en die nu bedreigd worden? Met onze technologie kunnen we bijdragen aan het verdedigen van de Europese grenzen”, zegt Rutten. „Pacifisme is een privilege.”

Stephan Rutten.

Rutten is blij dat Europa stevig inzet op investeringen in eigen defensietechnologie, zegt hij. „Het gevaar is dat we anders te afhankelijk worden van Amerika.” Ook in Nederland voelt hij de urgentie, zegt Rutten. „We zijn bezig met een contract met de Nederlandse marine. Je ziet dat er daar nu ineens meer ruimte is voor snelheid en experiment.”

Defensie zou de onderwaterrobots van Rutten kunnen inzetten om bijvoorbeeld zeekabels te beveiligen, of onderwatermijnen op te sporen. Al is het, in potentie, ook mogelijk om zijn robots om te bouwen tot offensieve wapens, om bijvoorbeeld onderzeeboten aan te vallen. Dat leidt intern binnen zijn bedrijf tot gesprekken over hoe daarmee om te gaan, vertelt hij.

„Het is naïef om te denken dat je technologie alleen mag worden gebruikt voor verdediging”, zegt Rutten. „Voor de helderheid: wapens zullen wij zelf nooit maken. Maar het kan zijn dat er misschien ooit een punt komt dat we zelf geen controle hebben over hoe onze technologie wordt ingezet.”

De robots van Lobster Robotics waren oorspronkelijk bedoeld om de zeebodem in kaart te brengen voor commercieel gebruik, zoals bij de aanleg van windparken. Sinds kort is ook Defensie in beeld als klant.

Foto’s Bart Maat

Rob Verbruggen (40)‘We mogen wel wat meer kijken naar wat we hier zelf kunnen ontwikkelen’

In 2018 begon Rob Verbruggen (40) met het ontwikkelen en bouwen van zijn eerste quads (een motorrijtuig met vier wielen), samen met oud-klasgenoot Mattijs Tweehuysen. Binnen vijf jaar ontwierp zijn bedrijf REEQ (Range Extended Electrical Quad) uit Hilversum prototypes van quads, buggy’s, 6×6-voertuigen en, meer recent, volledig autonoom rijdende voertuigen, om bijvoorbeeld militairen te vervoeren of bevoorradingen te kunnen doen. Zijn „hart ligt nu eenmaal in offroad”, zegt Verbruggen, die werkbouwkunde en autotechniek studeerde en zijn bedrijf ziet als een uit de hand gelopen hobby.

Verbruggens quads zijn stil, wendbaar en rijden deels op benzine en deels elektrisch. Ze doen ook dienst als mobiele stroombron, om bijvoorbeeld een militaire commandopost van energie te voorzien. REEQ werd vorig jaar overgenomen door de Duitse wapenfabrikant en auto-onderdelenleverancier Rheinmetall, waar Verbruggen nieuwe prototypes ontwerpt. Met name naar Verbruggens autonome voertuigen is de vraag de laatste tijd sterk toegenomen, vertelt hij. „Onze voertuigen kun je zo programmeren dat ze uit zichzelf rijden en obstakels kunnen ontwijken. En er zit geen persoon aan boord die eventueel gevaar loopt.”

Verbruggen vindt het goed dat Europese landen waaronder Nederland nu zo fors in defensie investeren, zegt hij. „Onze technologie verdwijnt over de grens. Het enige echt grote dat we nog hebben is ASML”, zegt hij. „We mogen wel wat meer kijken naar wat we hier zelf kunnen ontwikkelen. Ik heb altijd alles zelf gebouwd en gefinancierd.”

Dat hij nu voor een defensiebedrijf werkt, had Verbruggen vroeger niet kunnen vermoeden. „Ik ben eigenlijk helemaal niet van wapens en geweld”, zegt hij. „Mijn voertuigen zijn oorspronkelijk bedoeld om gewoon spullen van A naar B te vervoeren.” En dat zijn ontwerpen uiteindelijk toch kunnen worden gebruikt in conflictsituaties, ziet hij niet als zijn verantwoordelijkheid. „Ik wil gewoon leuke voertuigen ontwerpen”, zegt Verbruggen. „Wat iemand daar vervolgens mee doet, is niet aan mij.”

Thomas Parry (34)‘Vroeger was ik erg anti-defensie, maar ik heb mijn principes bijgesteld’

Ervoor zorgen dat satellieten van commerciële satellietbouwers langer meegaan en niet eindigen als ruimtepuin. Door onderhoudsvrije chips te ontwerpen die extreme omstandigheden in de ruimte kunnen overleven. Dat wilde Thomas Parry (34) in eerste instantie met zijn ruimtebedrijf Spherical („omzet kan ik niet delen”) in Noordwijk, dat in 2022 werd opgericht en vijftien werknemers telt. Maar zijn robuuste elektronische systemen voor satellieten zijn door de oorlog in Oekraïne ook interessanter geworden voor defensie.

„We zien een enorme toename van klanten die onze technologie willen gebruiken voor militaire toepassingen”, zegt hij. „En investeerders melden zich, op zoek naar start-ups die kunnen bouwen voor defensie.”

Voor zijn bedrijf is dat in principe een prettige situatie, zegt Parry. „Al had ik ook liever geen oorlog gehad.” Als tiener was hij „erg anti-defensie”, vertelt Parry, die opgroeide in Schotland. „Maar ik heb mijn principes bijgesteld. Onze manier van leven staat zwaar onder druk. Daar kunnen we nu iets aan doen.”

Niet dat aan het leger leveren zo eenvoudig is. Het aantal klanten – landen – is beperkt, producten moeten aan hoge standaarden voldoen en compleet worden aangeleverd. „Een ministerie wil liefst een complete satelliet kopen die gelijk klaar is voor gebruik, niet alleen het elektronische systeem dat wij leveren”, zegt hij. „Om dat te kunnen, moeten we partners zoeken om mee te werken.”

De chips van Spherical kunnen eventueel worden gebruikt voor satellieten die drones helpen om hun doelen te identificeren. Aanvallen die regelmatig leiden tot burgerslachtoffers. „Je moet realistisch zijn. Als je je technologie aan een overheid verkoopt, heb je geen invloed op wat ze daarmee doen”, zegt Parry. „Die controle moet je opgeven.”

Aan bepaalde landen, zoals Rusland, mag Spherical wegens internationale regelgeving zijn technologie sowieso niet verkopen. En hoe zit dat met de Verenigde Staten, die een steeds meer pro-Russische koers innemen? „De Amerikaanse ruimte-industrie is tien keer zo groot als die van Europa, dus aan commerciële partijen in de VS blijven we zeker leveren”, zegt Parry. Voor het Amerikaanse leger is dat nog maar de vraag, zegt hij. „Door alles wat er nu gebeurt weten we even niet zo goed wat we daarmee moeten.”

Maurits Korthals Altes (29)‘De kaalslag bij defensie heeft mij heel erg geraakt’

De voorliefde voor defensie kwam al vroeg bij Maurits Korthals Altes (29). Tijdens zijn opleiding werktuigbouwkunde aan de TU Delft (2017-2021) werkte hij als werkstudent bij de 13 Lichte Brigade van de Koninklijke Landmacht, in het net opgerichte team voor robotica en autonome systemen.

Daar ontwikkelde Korthals Altes een plan voor een ‘dronezwerm’, een groep drones die gezamenlijk zelfstandig opstijgt, landt en surveilleert. Dat werkte hij uit tot zijn bedrijf Avalor AI (dertig werknemers, omzet onbekend), dat in samenwerking met het ministerie van Defensie software ontwerpt die drones in staat stelt om zo veel mogelijk zonder tussenkomst van mensen te kunnen vliegen.

Korthals Altes zag in zijn tijd bij Defensie dat het Nederlandse leger niet voldoende toegerust was om oorlog te voeren. „Er heeft een kaalslag plaatsgevonden. Dat heeft mij toen heel erg geraakt”, zegt hij. „Ik dacht: als er dan toch iets gebeurt, wil ik niet weggekeken hebben. Het is eigenlijk immoreel om niks te doen.”

Avalors technologie wordt op dit moment gebruikt tijdens militaire oefeningen en getest in Oekraïne, waar drones worden gebruikt om troepen op de grond te ondersteunen. De technologie van Avalor AI is „heel dicht bij” het moment om te kunnen worden ingezet op het slagveld, zegt Korthals Altes.

De laatste weken lijkt Europa echt „wakker geschud”, volgens Korthals Altes. „Tot voor kort hing elke investering in defensie samen met de steun voor Oekraïne. Maar je ziet dat de intentie is om nu echt voor langere termijn te investeren.” Dat brengt volgens hem ook risico’s met zich mee. „Iedereen wil nu dezelfde spullen bestellen. Er moeten mensen worden aangenomen. De kenniscentra en trainingsinstituten lopen over. Als je militaire capaciteit nodig hebt, dan is het eigenlijk al te laat.”

---

---

Delen

Mail de redactie