Ministerie van Financiën, trek je zoveel mogelijk terug uit het vaststellen van de schade van het Toeslagenschandaal. Private stichting, schiet de gedupeerden te hulp.
Het advies van de spoedcommissie onder leiding van oud-Tweede Kamerlid Chris van Dam, die onderzocht hoe de vastgelopen hersteloperatie kon worden vlot getrokken, toont onvermogen. Het ministerie van Financiën, dat volgens de commissie goede bedoelingen heeft, blijft een te controlerende houding aannemen. Het lukt haar daardoor niet een schandaal dat al in 2019 aan het licht kwam, op te lossen.
De private stichting die wat de commissie betreft een centrale rol krijgt, is de Stichting Gelijkwaardig Herstel. Zij ontwikkelde de ‘methode-Laurentien’. Alleen op deze manier kan de vastgelopen hersteloperatie weer op gang komen, denkt de spoedadviescommissie. Die is erg kritisch op de hersteloperatie zoals die nu is ingericht. Van Dam noemt deze onoverzichtelijk en onuitvoerbaar. „Het voldoet niet aan wat je in een rechtsstaat wél mag verwachten.”
Mochten gedupeerde ouders geen behoefte hebben om opnieuw hun verhaal te doen bij de stichting, dan stelt de commissie Van Dam een tweede route voor. In dat geval zullen ouders een advocaat in de hand moeten nemen en zelf een onderbouwing aanleveren waarin de geleden schade aannemelijk wordt gemaakt. Voor mensen die in grote financiële problemen zijn geraakt, naar schatting van de commissie ongeveer twee- tot drieduizend gezinnen, moet een hulpverlener beschikbaar worden gesteld. Die neemt de regie over.
Prinses Laurentien
De commissie-Van Dam presenteerde donderdag het rapport ‘Minder beloven, meer doen’ in een zaaltje van het perscentrum Nieuwspoort in Den Haag. Op het scherm naast de commissievoorzitter verscheen de ingewikkelde huidige routekaart met afslagen, beginpunten, aanvullende routes, ondersteunende teams en regelingen in de huidige hersteloperatie. „De organisaties zijn van goede wil”, zegt Van Dam, „maar ze spelen ieder hun eigen wedstrijd.” Dat zit hulp in de weg, volgens de commissie.
Die beoogt de hersteloperatie vergaand te versimpelen. CDA’er Chris van Dam waarschuwt daarbij wel: de commissie heeft geen „briljante oplossing” gevonden waarmee alle problemen in één keer zijn opgelost. Sterker: om verwachtingen te temperen zou het kabinet de belofte los moeten laten dat iedereen in 2027 geholpen is, ook als alle aanbevelingen van de commissie worden opgevolgd. Met de weg zoals die nu is ingeslagen zou het nog vijftien tot twintig jaar vergen om alles goed tot uitvoering te brengen.
De ‘methode-Laurentien’ is een door Prinses Laurentien van Oranje met betrokkenen ontwikkelde aanpak. Om de methode uit te voeren is een private stichting opgericht: Stichting Gelijkwaardig Herstel. Het belooft ouders snelle en ruimhartige hulp, waarbij hun verhaal centraal staat. De nadruk ligt minder op het tot achter de komma reconstrueren hoeveel aantoonbaar financiële schade er is geleden. Na een of meerdere gesprekken wordt een overeenkomst gesloten met een vast bedrag, waarmee de zaak is afgesloten, is het idee.
Bonnetjes
Bij het ministerie van Financiën leefden zorgen over deze methode, omdat de stichting ruimhartiger zou zijn dan de compensatiemethode van het ministerie zelf. De methode kwam stil te liggen, omdat het ministerie volgens de stichting „bonnetjes boven alles” plaatste. Ook was de stichting oktober vorig jaar nog niet in staat om op te schalen, wat toenmalige staatssecretaris Nora Achahbar (Toeslagen en Douane, NSC) wel van hen vroeg. Volgens de website van de stichting kunnen nieuwe gedupeerden zich nog altijd niet aanmelden.
Waar de private Stichting Gelijkwaardig Herstel volgens de commissie een grotere rol zou moeten krijgen, moet het ministerie van Financiën zich volgens de commissie juist zoveel mogelijk terugtrekken bij het vaststellen van de schade. De commissie schrijft dat „ruimhartigheid niet in het dna van de betrokken overheidsorganisaties” zit. Het ministerie van Financiën, zegt Van Dam tijdens de persconferentie, is een ministerie dat gewend is om geld binnen te halen: belastingen. Daarbij is controle een kernkwaliteit, zegt hij. Geld uitgeven is volgens Van Dam iets heel anders. Bij het uitbetalen van schadevergoedingen domineert de angst om te overcompenseren. Bovendien ontbreekt het medewerkers van het ministerie vaak aan mandaat om toezeggingen aan ouders te kunnen doen. Dit is voor ouders frustrerend, schrijft de commissie.
Slot op de deur
De pas aangetreden staatssecretaris Toeslagen Sandra Palmen (NSC) zegt dat ze hoopt dat ze met het advies van de commissie de hersteloperatie kan „vlottrekken”. Voor de voorjaarsvakantie reageert ze inhoudelijk op de aanbevelingen van de commissie met een brief, zegt ze. Ook Palmen krijgt naast zich, wat de commissie betreft, „een onafhankelijk persoon” die moet zorgen voor overzicht en een samenhangende oplossing uit de vastgelopen hersteloperatie. Dit bestuurlijke kopstuk moet door alle partijen vertrouwd worden, schrijft de commissie. Als „een extra slot op de deur.”
