Column | Wordt het RoodGroen?

Het Soedanese regeringsleger heeft Khartoem, de hoofdstad van het Oost-Afrikaanse land, heroverd. Dat heeft Abdel Fattah al-Burhan, het hoofd van het staatsleger, woensdagavond gezegd, schrijven internationale media waaronder de BBC en The New York Times. Inmiddels zouden troepen van de paramilitaire groepering Rapid Support Forces (RSF) de hoofdstad zijn ontvlucht.

Sinds twee jaar wordt Soedan geteisterd door een oorlog tussen de RSF, onder leiding van generaal Hemedti, en het Soedanese regeringsleger. De RSF verliezen de laatste maanden steeds meer terrein. Vorige week claimde de regeringstroepen het presidentieel paleis te hebben heroverd op de RSF.

Eerder op woensdag werd al bekend dat regeringstroepen het vliegveld in de hoofdstad heroverd hadden. Inmiddels zou de hoofdstad onder „volledige controle” van het regeringsleger staan, aldus Burhan, wat een doorbraak zou betekenen in het conflict dat al zeker 28.000 levens heeft gekost.

Onderhandelingen op korte termijn ingewikkeld

De RSF hebben nog altijd veel grondgebied in het land in handen, onder meer in de westelijke regio Darfur en in het zuiden van het land. In het noorden en oosten van Soedan heeft het regeringsleider de macht.

Dat buurlanden en regionale milities verschillende kanten kiezen in het conflict, maakt onderhandelingen over een mogelijk vredesakkoord op korte termijn ingewikkeld. Het Soedanese regeringsleger wordt bijgestaan door minstens zes milities, waarvan enkele gesteund worden door Eritrea. Ook aan de kant van de RSF vechten talloze milities mee.

Ondertussen blijft het conflict levens kosten. Dinsdag kwamen honderden burgers om en raakten er tientallen gewond bij een luchtaanval op een markt in Tora, een stad in het noorden van de regio Darfur. Het regeringsleger zou achter de aanval hebben gezeten.

Delen

Mail de redactie

Het is een van de heetste Europese dossiers van dit moment: de Europese AI Act. Het pakket met wetten dat de komende jaren kunstmatige intelligentie moet beteugelen is nog geen twee maanden van kracht, en een deel ervan staat alweer ter discussie. Dat bleek dinsdag tijdens een vergadering waar wetgevers, rapporteurs en het Europese AI-kantoor samenkwamen om het over de uitwerking van de maatregelen te hebben.

De toon was „nogal verhit”, beaamt Kim van Sparrentak, Europarlementariër voor GroenLinks-PvdA en AI-rapporteur van het eerste uur. De bijeenkomst volgde op een „bewust getimede” brandbrief gericht aan de Europese Commissie, getekend door de onderhandelaars van de AI-wet in het Europees Parlement. Zij spreken daarin „grote bezorgdheid” uit over de laatste versie van de gedragscode in de nieuwe AI-wet.

Vooral het versoepelen van de eisen voor risicobeoordeling bij de allergrootste techbedrijven valt de Europarlementariërs zwaar. De verplichting vervalt voor de bedrijven achter de grootste AI-systemen – denk aan ChatGPT van het Amerikaanse OpenAI en Copilot (Microsoft) of het Chinese DeepSeek – om hun content te testen op discriminerende of racistische uitingen. „Dat was nooit de bedoeling van de wet”, stellen de medewetgevers in de brandbrief.

„De grootste AI-aanbieders niet verplichten tot het inschatten en beperken van systeemrisico’s die tot discriminatie leiden, is gevaarlijk en ondemocratisch. Het creëert rechtsonzekerheid om een wetstekst waarover eenheid is bereikt, volledig te herinterpreteren en in te perken”, aldus de brief, die mede ondertekend is door Van Sparrentak.

De Europese Commssie is gezwicht voor de techlobby?

„Ja, zij laat haar oren hangen naar techoligarchen. Ze rolt de rode loper uit voor buitenlandse beïnvloeding van verkiezingen via AI en laten discriminerende systemen toe op de Europese markt. We leveren de EU zo totaal over aan de grillen van techbazen.

Europese commissie rolt de rode loper uit voor buitenlandse beïnvloeding van verkiezingen via AI

„De techlobby zit hier al vanaf het begin bovenop. Ze zijn altijd tegen de regulering van kunstmatige intelligentie geweest. ‘Wij gaan überhaupt niet tekenen’, heeft onder andere Meta gezegd. Dreigingen van grote techbedrijven dat ze niet mee willen doen aan de AI-wet, zijn aan de orde van de dag. We horen nu dat de Commissie, om maar geen gedoe te krijgen met de techlobby en de VS, de wet heel nauw wil interpreteren zodat die niet te streng uitpakt. Dat is heel zorgelijk.”

Wat staat er op het spel?

„Onze grondrechten. Als schaduwrapporteur heb ik er een halszaak van gemaakt regels toe te voegen die discriminatie tegengaan. Nederland weet als geen ander hoe dit soort systemen kunnen discrimineren, denk maar aan de Toeslagenaffaire. De Commissie wil nu akkoord gaan met wetgeving die geen rekening houdt met zulke voorbeelden. In de vergadering dinsdag bleek dat AI alleen nog verboden wordt de hele mensheid te bedreigen. Een bizarre situatie. We hebben het niet over Hollywoodachtige, Terminator-taferelen, maar over fundamentele mensenrechten die op het spel staan.”

Is dit een gebaar naar president Donald Trump, als onderdeel van een groter onderhandelspel?

„Absoluut, de toon van de Commissie is veranderd na de AI-top in Parijs in februari. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen heeft daar met de Amerikaanse vicepresident JD Vance gesproken en het zal mij niet verbazen dat de AI-wetgeving inzet van het gesprek was, als onderdeel van grotere geopolitieke krachten. Het Witte Huis is momenteel de hoofdlobbyist van de techbedrijven. Normaal gesproken wordt een wet geïmplementeerd en wordt er na een jaar of vijf gekeken hoe het werkt en of er wat aangepast moet worden. Maar Brussel is nu in de ban van deregulering. Alles wordt in paniek op een andere manier bekeken.”

De brandbrief komt naar buiten op het moment dat de Commissie bedrijven als Google en Apple juist op de vingers tikt, om beter te voldoen aan de Europese digitalemarktenwet DMA. Geeft Brussel geen dubbel signaal af?

„In die kwestie gaat het meer over machtsmisbruik door de grote bedrijven, hoewel de AI-bedrijven ook hard bezig zijn een monopolie te creëren. Toch ligt het bij hen net wat anders. Maar ook zien we de druk uit de VS, en meer en meer uit het rechtser geworden Europarlement, om te dereguleren. De DMA wordt vanuit de VS vooral geframed als Europese wet om Amerikaanse techbedrijven mee te pesten. Al zijn er ook tal van Amerikaanse start-ups die dolgelukkig met de wet zijn, omdat die hun kansen vergroot in de appstores terecht te komen.”

Welke stappen willen en vooral kunnen jullie nog zetten?

„Als we er binnen Europa alles aan willen doen om onze democratie te beschermen en mensenrechten te waarborgen, moeten we niet buigen voor de techlobby. Als je een auto of nieuw medicijn op de markt brengt, moeten die ook veilig zijn. De producten van deze techbedrijven moeten net zo behandeld worden als die van andere bedrijven.

„In de wet staat dat grote AI-modellen getest moeten worden op bijvoorbeeld betrouwbaarheid en risico’s voor manipulatie tijdens verkiezingen. Maar ook op zaken die een gevaar kunnen vormen voor veiligheid en gezondheid, zoals de verspreiding van content over eetstoornissen en kindermisbruik. Techbedrijven moeten aantonen dat tegen te gaan. Deze verplichting willen we terugzien in de gedragscode. We zullen scherp kijken of het nieuwe voorstel adequaat genoeg is en anders een nieuw voorstel eisen. De deadline voor de penvoerders van het voorstel ligt nu op 2 mei, maar de vraag is of die wordt gehaald.”

Delen

Mail de redactie

Stel: een geliefde heeft kanker en moet zo snel mogelijk worden geopereerd. Wil je dan dat het in de buurt gebeurt, wel zo makkelijk, of heb je liever een interventie in het best mogelijke ziekenhuis, met de meest ervaren chirurgen en de beste apparatuur?

Uit allerlei enquêtes blijkt al jaren dat zowel patiënten als hun families veel vaker voor die laatste optie kiezen. De reistijd nemen ze dan voor lief. Met die kennis in het achterhoofd hebben verschillende zorgorganisaties dinsdag een ingrijpend akkoord gesloten over de (verdere) concentratie van in totaal achttien interventies tegen in totaal zeven verschillende vormen van kanker en vaatziekten. Samengevat: bepaalde complexe interventies zullen vanaf uiterlijk 2027 alleen nog worden gedaan in ziekenhuizen die daar voldoende ervaring mee hebben.

Je kunt straks gewoon nog naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis met klachten, je hebt niet op je voorhoofd staan of je een bepaald type kanker hebt

NRC sprak woensdag met neuroloog Selma Tromp, die de afgelopen twee jaar als vicevoorzitter van de Federatie Medisch Specialisten betrokken was bij de zogeheten ‘Ronde Tafels Concentratie & Spreiding Oncologie en Vaatchirurgie’.

Wat gaat er allemaal veranderen?

„Laat ik beginnen met wat er allemaal niét gaat veranderen. Je kunt straks gewoon nog naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis als je bepaalde klachten hebt, want je hebt niet op je voorhoofd staan of je een bepaald type kanker hebt of niet. Voor diagnoses kun je overal terecht, dat blijft. Blijkt dan dat je maag- of slokdarmkanker hebt, en moet je geopereerd worden, dan moet je misschien wel naar een ander ziekenhuis. Maar dan kun je de nazorg wel weer in de buurt krijgen.

„Het gaat bijvoorbeeld om ingrepen tegen nierkanker (jaarlijks 2.700 diagnoses), longkanker (jaarlijks 14.500 diagnoses) en alvleesklierkanker (jaarlijks 2.800 diagnoses). Voor die ingrepen worden de zogeheten ‘volumenormen’ verhoogd of ingevoerd. De volumenorm voor een longresectie [het geheel of gedeeltelijk wegnemen van de long] wordt bijvoorbeeld zestig, wat betekent dat patiënten met longkanker vanaf 2027 niet meer geopereerd kunnen worden in ziekenhuizen die jaarlijks gewoonlijk minder dan zestig longresecties doen. Dit type zorg gaat zich concentreren in ziekenhuizen die er wel voldoende ervaring mee hebben, inclusief het benodigde personeel en de apparatuur.”

Is al bekend welke interventies bij welke ziekenhuizen gaan wegvallen?

„Daar is het nog te vroeg voor, want dat hangt af van hoe ziekenhuizen de zorg gaan verdelen over de regio. Twee ziekenhuizen die een bepaalde operatie de afgelopen jaren allebei minder dan de nieuwe volumenorm hebben uitgevoerd, kunnen bijvoorbeeld onderling beslissen om die specifieke operatie voortaan alleen nog in het ene ziekenhuis te doen. Die gesprekken moeten de komende maanden plaatsvinden.”

Er is dus sprake van concentratie van bepaalde typen zorg, maar tegelijkertijd hebben jullie het ook over spreiding. Hoe zit dat?

„Het idee is om de ene vorm van zorg te concentreren in ziekenhuis A, en de andere in ziekenhuis B. Er is in Nederland geen enkel ziekenhuis dat er zomaar een heleboel operaties bij kan doen: er moet dan ook iets van af. Je wil dat de basiszorg, de simpelere operaties die heel vaak voorkomen, zoals liesbreukoperaties, zoveel mogelijk naar de ziekenhuizen gaan die nu misschien wel complexere zorg kwijtraken.”

Er komen dus een soort expertziekenhuizen waar je voor bepaalde specialistische interventies terechtkan, maar voor simpelere ingrepen niet.

„Minder. Ik denk dat we in de toekomst, meer dan nu, ziekenhuizen zullen hebben met bepaalde accenten. We zullen eraan moeten wennen dat we voor bepaalde ingrepen toch echt een stuk moeten reizen. Zorg dichtbij als het kan, en verder weg als het moet.”

Het gaat de afgelopen jaren veel over de toegang tot zorg die onder druk staat. Is deze herverdeling dan wel zo’n goed idee?

„Deze ingreep zien wij juist als noodzakelijk om zorg in de toekomst te kunnen blijven garanderen. Er komen steeds meer patiënten en er is steeds minder zorgpersoneel om voor hen te zorgen. Ook verwachten we dat de verlaging van het eigen risico de vraag naar zorg verder zal stuwen. Dat betekent dat we onze zorg efficiënter moeten inrichten.

„Het is dus de bedoeling dat dit de toegankelijkheid van zorg juist ten goede komt. Omdat je voor bepaalde complexe ingrepen teams nodig hebt die daar veel ervaring mee hebben. Maar bijvoorbeeld ook over een robot beschikken om die operatie te doen. Als je die dan overal gaat plaatsen terwijl ze maar sporadisch nodig zijn, ben je niet efficiënt bezig.”

Deze herverdeling werkt alleen bij de gratie van goede onderlinge gegevensuitwisseling

Vorige week publiceerden jullie de resultaten van een enquête waaruit bleek dat vrijwel alle medisch specialisten in Nederland problemen ervaren met de beschikbaarheid van cruciale patiëntgegevens. Een efficiënt systeem voor het delen van patiëntgegevens lijkt me nu belangrijker dan ooit.

„Dat is zeker een zorg. Als je iemand doorverwijst voor een behandeling, zul je op zijn minst moeten weten welke röntgenfoto’s of scans er al zijn geweest. En moet je zonder te veel moeite brieven uit andere ziekenhuizen kunnen inzien. Waar je je zorgen over zou kunnen maken, is dat mensen steeds ouder worden en steeds vaker meerdere ziektes tegelijk krijgen. Als je dan voor ziekte A naar ziekenhuis A moet en voor ziekte B naar ziekenhuis B, dan mag het niet zo zijn dat die ziekenhuizen slecht met elkaar communiceren. Deze herverdeling werkt alleen bij de gratie van de beschikbaarheid van data en goede onderlinge gegevensuitwisseling.”

Delen

Mail de redactie