N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/wp-content/blogs.dir/114/files/2019/01/hertzberger-rosanne-2-online-artikel.png)
Soms zijn er van die filmscènes die je altijd bij blijven. Nu Nederland op zoek moet naar nieuwe politieke leiders inclusief een nieuwe premier moet ik steeds denken aan de documentaire Nu verandert er langzaam iets. De film is uit 2018, maar wie anno 2023 wil weten hoe er onder de elite wordt gedacht over leiderschap en zelfverbetering kan het beste even kijken. Ik denk steeds aan die ene cursist die naast een groot bruin paard staat op een manege. Hij wil het personeel meekrijgen in één of andere missie die hij wil uitdragen. „Hup hoppa”, roept hij naar het paard dat vervolgens aan een lang touw braaf rondjes begint te draven in de bak. Steeds wanneer ik de scène beschrijf schiet ik in de lach. Maar mijn vrienden uit het bedrijfsleven lachen vaak niet mee. Ze hebben zelf ook de cursus gevolgd.
Ik ken maar één soort leiderschap dat me bevalt. En ik ken het alleen van krantenredacties. Daar is de chef van een katern in sommige gevallen nog een ouderwetse primus inter pares. Een gewaardeerde collega die het leiderschap opvat als een soort dienstplicht, corvee. Wanneer het chefschap voorbij is worden ze gefeliciteerd door collega’s. Van harte, het is klaar, je mag nu weer gewoon stukken tikken.
Dit type leiderschap zie je ook nog weleens in het onderwijs, en heel af en toe in de zorg. Maar het is op zijn retour. De ‘beroeps’ is overal doorgebroken. De beroeps geeft geen leiding omdat er nu eenmaal iemand de dingen in goede banen moet leiden. Voor de beroeps is leiding geven een doel op zich, maakt niet uit aan wie of wat. Ze leren allemaal ‘hup, hoppa’ te roepen naar hun paardjes. En wanneer, zoals in de film het paard niet leuk mee doet, maar begint te bokken en te steigeren, leren ze ‘naar de tenen’ te ademen. Sowieso komt dat steeds terug in de film. Moderne leiders letten veel op hun ademhaling.
En ze ‘weten wie ze zijn’. De moderne leidinggevenden gaan naar trainingsinstituut de Baak, waar ze voor 12.000 euro zich bekwamen in persoonlijk leiderschap. Van een aantal oud-cursisten van dit soort trainingen hoorde ik hoe hen werd gevraagd familie- en jeugdervaringen te delen die hen dan zogenaamd zouden vormen als mens en als leider. Bonuspunten voor tranen. Iedereen is inmiddels op de hoogte dat er geen wetenschapper zo overschat en achterhaald is gebleken als Sigmund Freud, die té lang ons collectief heeft misleid dat je kindertijd en je ouders voor eeuwig zou doorspelen in wie je bent. Maar bij de Baak en de rest van zelfhelpend Nederland is dat besef kennelijk nog niet doorgedrongen.
Of dat soort cursisten nou betere leiders opleveren? Ik betwijfel het. Elk team kent wel zo’n jonge ‘beroeps’, die altijd een keer voorbij komt, wiens leiderschap je het beste even kunt uitzitten. Ze weten hoe ze zich willen profileren en welk salaris daarbij hoort. Ze letten op hoe het eruit ziet, op sociale media, of naar het hogere bestuur, ze weten hoe het hun imago beïnvloedt. Jouw team is slechts een tussenstation. Ze willen in korte tijd iets bereiken, hun stempel drukken, beginnen enthousiast te snijden, te reorganiseren, en alles wat sjeu, creativiteit en vreugde brengt wordt tot afleiding verklaard. Hup, hoppa! Vooral diegenen die weinig lijken op een herkauwend kuddedier, kunnen het beste hun kop even naar beneden houden en wachten tot het baasje wordt weggepromoveerd vanwege behaalde resultaten. Er komt altijd weer een nieuwe.
Iedereen kent wel de leiders die vooral bedreven zijn in het implementeren van elke ‘missie’ die van boven op hen neerdaalt. In plaats van als een leeuw het team beschermen tegen een dozijn extra taken en minder collega’s die er altijd bij de plannen komt kijken, gaan ze zo efficiënt mogelijk de plannen van de baas ‘uitrollen’ over hun team. De paardjes meenemen in de toekomstvisie. Hup hoppa! En wanneer hun eigen goede mensen stressklachten krijgen laten ze een masseur een dagdeel komen, of bieden ze aan een yogacursus te betalen in plaats van de werkdruk te verminderen. Je moet gewoon naar je tenen ademen, dat brengt rust, zo weten zij. Dat leerden ze op de manege.
De komende maanden moeten we op zoek naar nieuwe leiders in Nederland. En ik weet niet hoe het met u zit, maar ik wil koste wat kost geen beroeps. Ook in Den Haag lopen er daarvan genoeg rond. Die verdacht veel bezig zijn met profileren, stempels drukken en hoe het er allemaal uit ziet op sociale media. Ik wil een leider die corvee doet, een collega Nederlander die zijn dienstplicht invult, voor wie het premierschap geen doel op zich is. Wij zijn immers geen paardjes.
Rosanne Hertzberger is microbioloog.
