Het is wel iets raars van de mens, deze dan, dat je zo makkelijk genoeg krijgt van begrippen die je vaak leest, ongeacht het belang ervan. Ik bedoel niet dat ik niets meer wil lezen over de oorlog in Oekraïne of de spanningen in het Midden-Oosten, maar als ik de woorden ‘grensoverschrijdend gedrag’ lees dan mompel ik al snel in mezelf ‘zeker ook weer een angstcultuur’ en voel iets zuchterigs.
Waarom is dat? Het is niet omdat ik het gedrag in kwestie eigenlijk wel prima vind, of omdat ik denk dat het niet bestaat. Ik weet ook dat de meeste mensen die in een organisatie werken niet ten onrechte wel uitkijken om te klagen of iets naar buiten te brengen. Zeker als iemand, of meerdere iemanden de macht hebben om je je werk af te nemen, het oninteressant voor je te maken, er gedurig kritiek op te leveren, is men eerder geneigd tot duiken dan tot spreken.
De afgelopen tijd las ik weer veel opinies over prinses Laurentien en haar al dan niet tolerabele gedragingen, zonder dat iemand ook maar wist te vertellen waar het nu eigenlijk precies om ging, maar er was natuurlijk weer wel een ‘angstcultuur’ ontstaan. Zie je, nu zeg ik het alweer met zo’n stemmetje van ‘angstcultuur wat nou angstcultuur alles heet tegenwoordig maar angstcultuur’.
Het heeft deels te maken met de oningevuldheid van zulke begrippen. Algemene beschrijvingen als ‘schelden en schreeuwen’ missen kracht. Schelden en schreeuwen, ja dat is niet goed, denk je dan. Meer niet.
Maar o wee als iemand tegen mij begint te schelden en te schreeuwen. Ik ben verlamd en verstomd, hooguit halve tegenwerpingen komen eruit – heel anders dan hoe ik me gedraag als ik me zoiets voorstel. Dan ben ik kalm en soeverein en vraag waarom dit stukje leiding zich verbeeldt een dergelijke toon tegen mij te kunnen aanslaan. Gewoon, zoals je dat doet als iemand onterecht tekeergaat…
Die verbeeldingsfout maakt het moeilijker om de juiste reactie te vertonen bij het woord ‘angstcultuur’.
Zodra er een goed beschreven voorbeeld te berde wordt gebracht is het anders. In de Harvey Weinstein-tijd hoorde ik veel mannen zeggen dat zo’n vrouw toch gewoon de hotelkamer weer uit kon lopen in plaats van braaf in de badkamer de zeep aan te reiken aan de blote producer. Ja dat zou vast wel kunnen, maar zo gaat het natuurlijk niet, als alles en iedereen doet alsof dit volkomen vanzelfsprekend is. Hoe makkelijk was daar de inleving, althans voor vrouwen. Toen was heel duidelijk wat bedoeld wordt met grensoverschrijdend gedrag. Grenzen worden vaak met kleine stapjes overschreden en op een gegeven moment staat iedereen aan de verkeerde kant van de grens en valt er niets meer te overschrijden, want we zijn nu ergens anders, waar de voorheen vreemdste dingen normaal zijn geworden.
En als je zo’n zinnetje leest van Ivo van Hove, dan weet je ook genoeg. Hij antwoordt ontkennend op de vraag of hij zich niet bezwaard voelt over hoe moeilijk hij het acteurs maakt, omdat hij ervan uitgaat dat ook de acteurs ‘geen theater van de middelmaat willen maken dat je overal kunt zien’. Ah. Degene die klaagt laat zó zien dat zij tot een middelmatige categorie behoort. De mogelijkheid dat er ook zonder tirannie iets bijzonders tot stand gebracht zou kunnen worden, lijkt niet in het machtige hoofd op te komen.
Zo creëer je een angstcultuur.
Dus ik begrijp het best, als er een beetje toelichting bij is. Ik lijd gewoon aan de algemeen voorkomende neiging om het slachtoffer de schuld te geven. Al die watjes!
