Misschien komt het omdat ‘het volk’ tegenwoordig zo ruim vertegenwoordigd is in het parlement, als het daar komt opdagen tenminste, want zo is het volk ook: als het ze niet bevalt stemmen ze met de voeten. Of omdat er in de media nogal wat zijn die prat gaan op hun vele uitwisselingen met „de mensen”.
Het is zoveel dat ik totaal niet meer zit te wachten op de mening van „gewone Nederlanders” over bijvoorbeeld de val van het kabinet. Als er al een overkoepelende mening is, hebben we die al gehoord en anders krijgen we die wel van Gijs Rademakers of Maurice de Hond, daar heb je dan in sommige gevallen nog wat aan. Het verhaal gaat dat Geert Wilders definitief wist dat hij „de stekker er wel uit kon trekken” toen Maurice had gepeild dat een groot deel van zijn gewone achterban dat wel zou begrijpen.
Verslaggevers van alle zenders en omroepen gingen gisteren weer overal heen met hun camerawagens, naar de markten in de grote steden, maar ook naar PVV-broeinesten als Uden, waar een op de drie inwoners had gestemd op Geert Wilders. Het was niet dat ik op de bank zat te wippen van nieuwsgierigheid naar wat het winkelend publiek daar allemaal van vond. De meningen waren keurig opgeknipt. Er waren er die Geert Wilders wel begrepen, anderen wisten het niet, er waren er teleurgesteld en er zaten ook een paar feestvierders tussen die vanaf het prille begin al geen hoge pet op hadden van het gevallen kabinet.
Ik zag een getourmenteerd volk.
Lastiggevallen door de pieken en dalen die het imperfecte leven nu eenmaal met zich meebrengt, falende politici die nooit doen wat ze beloven en daarna door verslaggevers die hoopten op een zo wild mogelijk antwoord. Ze kregen waar ze voor kwamen: niemand rekende meer ergens op. Uden, Edam, Culemborg, de Albert Cuyp: het was prijsschieten geblazen, dezelfde quotes waren overal in de aanbieding. Jammer dat we van de meeste verslaggevers de, waarschijnlijk gewone, gezichten niet zagen terwijl ze vragen stelden aan gewone mensen van wie ze de antwoorden ten diepste niet interessant vonden.
„Dag mevrouw, dag meneer.”
„Ja tot ziens, tot de volgende verkiezingen maar weer.”
En daarna weer door met hun boodschappentassen op wieltjes, tot de rand toe afgevuld met sinaasappels.
Marcel van Roosmalen schrijft op maandag en donderdag een column.
Behalve over macht, politiek en grote ego’s ging de knallende openbare ruzie tussen de rijkste man ter wereld en de president van de Verenigde Staten ook over iets anders: de onverminderde kracht van sociale media. De manier waarop Elon Musk en Donald Trump elkaar donderdagavond in de haren vlogen, bewees nog eens het unieke talent dat ze allebei hebben voor dit soort media, als geboren twitteraars en geboren ruziemakers.
Natuurlijk stonden er allerlei gewichtige belangen op het spel, toen de nauwe band tussen de twee mannen voor het oog van de wereld zo knetterend uiteenspatte. Voor de aandeelhouders van Tesla, die moesten zien hoe de koers van het aandeel dramatisch onderuitging, was het vast geen vrolijke avond. Voor het aanzien van de Verenigde Staten als wereldmacht, toch al gehavend, waren de insinuaties en de dreigementen over-en-weer ook niet best. Maar wie het online meebeleefde zal moeten toegeven: het was behalve groot nieuws ook groot theater, cabaret van de bovenste plank.
Waar anders dan op sociale media kan je zo’n spannende, afstotelijke en ja, ook vermakelijke voorstelling in real time meebeleven – en ja, er ook aan meedoen? Door aanmoedigingen te tweeten, of de ongelooflijkste boodschappen die de vechtjassen elkaar toewierpen zélf weer te delen met volgers, vrienden en bekenden. Door er commentaar op te geven, grappen over te maken, en meteen snel weer het scherm te verversen om te kijken of een van de kemphanen alweer een nieuwe kanonskogel de digitale ruimte heeft ingeslingerd. „Eén ding is zeker”, schreef Musk volkomen terecht midden in deze grootste twiterfittie in de geschiedenis, „saai is het niet”.
Joelend publiek
Daarbij hielpen de omstanders in niet geringe mate. Op dit soort momenten blijken sociale media mensen tot allerlei creativiteit te inspireren. Iedereen kan de cartoonist of stand-up comedian die hij stiekem altijd al had willen zijn de vrije teugel geven. Terwijl de bliksemschichten tussen de god van MAGA en de god van X door de digitale ruimte schoten, speelde het volk op aarde erop in met fotocollages, tekeningen en andere memes.
Een gifje van joelend publiek bij de vulgaire Jerry Springershow uit de jaren negentig, waar gasten elkaar destijds regelmatig hardhandig te lijf gingen. Ja, dat gaf precies weer wat zich voor onze ogen voltrok. Net als een plaatje uit The Simpsons van een messengevecht tussen twee apen, aangemoedigd door een groepje omstanders.
En dan was er een hilarisch filmpje van een man met zonnebril en een grote rode baard, de komiek Brent Terhune, die vanuit zijn auto huilerig als een kind dreint over de scheiding tussen ‘Daddy Elon en Daddy Trump’, en dat de verliezer van het onvermijdelijke proces over de voogdij de zorg voor JD Vance toegewezen zal krijgen.
Behalve door de hoofdrolspelers en het publiek, werd de chaotische verbale veldslag nog verhevigd doordat ook enkele hele en halve beroemdheden zich ermee gingen bemoeien. Zoals toen de omstreden rapper Kanye West, ook bekend als Ye, zich opwierp als onwaarschijnlijke vredesstichter: „Broooos please noooooo”, schreef hij op X. „We houden zo veel van jullie allebei.” Minder vredelievend was de boodschap van de moeder van een van Musks kinderen, Ashley St. Clair, die met de miljardair in een bittere juridische strijd is verwikkeld: „hey @realDonaldTrump, laat me weten als je advies over de scheiding nodig hebt.”
Het kookpunt werd bereikt toen Musk, zonder bewijs, op X schreef: „Tijd om de echte grote bom te laten vallen: @realDonaldsTrump komt voor in de Epstein files. Fijne dag, DJT!” Van verschillende kanten deelden mensen gretig meer en minder bekende foto’s, en ook een filmpje, van Trump met de veroordeelde zedendelinquent Epstein in het gezelscap van jonge en zeer jonge vrouwen of meisjes.
First buddy
Dat de krachtmeting zich niet in één boksring afspeelde, maar op verschillende platforms – Musk op zijn eigen platform X, Trump op zijn eigen platform Truth Social – bleek geen obstakel te zijn om van minuut tot minuut op de hoogte te blijven. Niet voor de president en niet voor de voormalige ‘first buddy’, en ook niet voor het publiek.
Al jaren pleiten technologie-experts ervoor om de communicatie tussen gebruikers van verschillende platforms makkelijker te maken, zogeheten interoperabiliteit. Hier brachten de twee getergde twitterreuzen dat zonder moeite in de praktijk. Zelfs op het doorgaans vrij rustige Bluesky was het luidruchtige drama in geuren en kleuren te volgen.
Escalatie in zeven tweets
(Nederlandse tijden)
18.25 uur
De al dagenlang sudderende ruzie over Trumps ‘Big, Beautiful Bill’, die volgens Musk het begrotingstekort van de VS onaanvaardbaar vergroot, escaleert donderdagavond. Musk stelt dat hij de belastingwet nooit onder ogen heeft gekregen, in reactie op Trumps bewering tegenover de pers dat hij die al gezien zou hebben en goed had bevonden. Vanaf hier wordt het bitter.
18.46 uur
Musk noemt Trump ondankbaar en stelt dat hij nooit verkozen zou zijn zonder zijn (financiële en politieke) steun.
20.49 uur
Musk reageert op Trumps dreigementen om de overheidscontracten te beëindigen, volgens de president is dat de snelste manier om miljarden te bezuinigen. Een X-gebruiker stelt dat het daarmee afgelopen is met bemanningsvluchten naar dan wel de ontmanteling van het International Space Station. „Make my day”, schrijft Musk provocerend richting, dat kan haast niet anders, Trump.
21.10 uur
„Tijd om de echt grote bom te laten vallen”. Musk stelt dat de zogeheten Epstein-files niet (geheel) openbaar zijn gemaakt door Trump omdat de president er zelf in voorkomt. Miljardair en zedendelinquent Jeffrey Epstein, die in 2019 in afwachting van een proces wegens onder meer mensensmokkel dood in zijn cel werd aangetroffen, was een jetset-vriend van Trump en vele andere invloedrijke mensen. Eronder roept Musk gebruikers op deze post te markeren voor de toekomst. „De waarheid zal uitkomen.”
22.09 uur
Musk stelt nu dat hij de (voor het ISS essentiële) Dragon-ruimteschepen buiten gebruik stelt, nu Trump de overheidscontracten met SpaceX op de tocht heeft gezet.
22.11 uur
„Yes.” Een bericht waarin staat dat Trump afgezet en vervangen moet worden door vice-president JD Vance kan op Musks instemming rekenen.
03.29 uur, vrijdagochtend
Terwijl het nieuws verspreidt dat Trump en Musk elkaar zullen bellen, tweet die laatste „Team America” bij een foto van een opstijgende Falcon 9 (Dragon), drie maanden geleden. Op de voorgrond wappert de Amerikaanse vlag. Bij deze missie werd de bemanning teruggehaald die negen maanden op het ISS had gezeten.
Wanneer heb je als artiest het auteursrecht op je songtitels? De Nederlandse zangeres Merol heeft overwogen om juridische stappen te ondernemen tegen de makers van de nieuwe film Lekker met de meiden die vanaf donderdag in de bioscopen te zien is. Merol, artiestennaam van Merel Baldé, brak in 2018 door als zangeres met de gelijknamige hit ‘Lekker met de meiden’.
„De producent gebruikt mijn titel en komt er mee weg. Dat voelt oneerlijk”, zegt Baldé (34) tegen NRC. Volgens Merol heeft zij de productiemaatschappij NewBe in een eerder stadium gevraagd om de titel te veranderen, maar dat wilde NewBe niet. „We begrijpen dat ‘Lekker met de meiden’ veel voor Merol betekent”, laat een woordvoerder van NewBe weten: „Maar de uitspraak ‘lekker met de meiden’ is een veelgebruikte uitdrukking, die door Merol nog bekender is geworden, en waar we ons beiden door hebben laten inspireren.”
De film Lekker Met De Meiden gaat over vijf vriendinnen die proberen hun ooit hechte vriendschap nieuw leven in te blazen tijdens een vrijgezellenfeest. Donderdag liet Merol via een bericht op Instagram weten, nadat haar door veel volgers hiernaar was gevraagd, dat ze niets met de film te maken heeft. Volgens NewBe hebben ze Merol in de ontwikkelingsfase wel benaderd voor deelname aan de film, maar wilde Merol niet in gesprek. Merol zelf zegt dat het verhaal haar niet aansprak en de film al te ver ontwikkeld was om nog creatief betrokken te raken. „Als ik een rol zou spelen in een film waar mijn liedje de titeltrack zou zijn en ook nog eens de titel van de film verzorgt, wil ik wel volledig achter het verhaal staan.”
Cultuurterm
Merol, die met haar elektropopliedjes als ‘Hou je bek en bef me’ door muziekblad OOR ook eens ‘de Lady Gaga van de Lage Landen’ is genoemd, beaamt dat ze misschien niet de eerste persoon is die de woorden ‘lekker met de meiden’ ooit in de mond heeft genomen. Maar ze heeft wel van de woorden een titel of, zoals NewBe het noemt, een cultuurterm heeft gemaakt, zegt ze: „NewBe beweert dat we allebei op dezelfde manier inspringen op die cultuurterm, maar dat is niet zo. Zij springen in op de herkenbaarheid en bekendheid die ik met het liedje heb gecreëerd.”
De overname van slechts vier woorden is volgens jurist Gertjan van den Hout lastig te kwalificeren als schending van auteursrecht
Volgens Merol had ze in 2018 al met het auteursrecht te maken, toen een influencer de tekst ‘lekker met de meiden’ op truien verkocht en Merols muziek gebruikte voor de promotie. „Toen heb ik al geprobeerd uit te zoeken of ik deze titel kan beschermen. De woorden bij elkaar zijn niet bijzonder genoeg, het is een logische zinsstructuur, daarom is het heel moeilijk te bewijzen.”
Merol is uiteindelijk geen rechtszaak begonnen. Als onafhankelijk artiest heeft ze niet de financiële middelen om het op te nemen tegen een productiebedrijf zoals NewBe, zegt ze. „Zij zijn een groot bedrijf met allemaal schrijvers, dan kan je toch wel zelf een titel verzinnen? Fantasieloos, vind ik het.”
Gertjan van den Hout, advocaat bij NORD Advocaten en docent aan de Rijksuniversiteit Groningen, denkt niet dat hier een zaak in zit. De overname van slechts vier woorden is lastig te kwalificeren als schending van auteursrecht. Denk maar aan het bedrijf RUMAG, dat een paar jaar geleden ook werd bekritiseerd voor het overnemen van teksten op hun producten, zoals de tekst „Ik geloof in jou en mij” uit een lied van Boudewijn de Groot. Van den Hout: „Wat RUMAG deed was misschien moreel verwerpelijk, maar auteursrechtelijk wel toegelaten. Ik denk dat hier hetzelfde voor geldt. De woorden ‘lekker met de meiden’ zijn afzonderlijk niet bijzonder en ook in combinatie vormen zij zeer waarschijnlijk geen auteursrechtelijk beschermd werk.”
Klaar met ‘Lekker met de meiden’ is Merol niet. Dat bleek toen ze vorige week – volgens haarzelf „geheel toevallig” – een clubversie van het lied uitbracht. Hoe een ‘Lekker met de meiden’-film à la Merol eruit zou zien, houdt ze voor nu voor zichzelf. „Eerst even patent aanvragen.”
Ybo Buruma had een valse start toen hij in 2011 aantrad als raadsheer bij de Hoge Raad. Kamerlid Geert Wilders noemde de aanstelling van Buruma, tevens hoogleraar strafrecht aan de Radboud Universiteit, „het begin van het failliet van de Hoge Raad”. Buruma had jaren daarvoor in de programmacommissie van de PvdA gezeten en in 2007 Wilders in een opiniestuk vergeleken met Mussolini, vanwege diens oproep de Koran te verbieden. De PVV-leider probeerde met een hoofdelijke stemming in de Tweede Kamer de benoeming tegen te houden.
„Wie weet kom ik zelf ook weleens bij de Hoge Raad uit”, zei Wilders in het NOS-Journaal. Hij werd op dat moment vervolgd voor discriminatie en haatzaaien wegens zijn anti-Islam film Fitna. „Dan zal hij zich natuurlijk wel verschonen, maar het deugt totaal niet. Iemand als Buruma heeft daar helemaal niets te zoeken.” In de rechtspraak waren er grote zorgen: tastte de politiek hier de scheiding der machten aan, het fundament van de rechtsstaat?
Het liep met een sisser af: een meerderheid van de Kamer stemde voor de benoeming. Buruma is er mild over en zegt dat hij dat altijd al was. Natuurlijk, het parlement moet zich niet te vaak bemoeien met de benoeming van rechters, maar „we moeten er niet te benauwd over zijn. Het parlement mag dat doen, het laat zien dat de Kamer de rechtspraak serieus neemt.”
Dinsdag neemt Buruma (69) afscheid bij de Hoge Raad, hij gaat met pensioen. Maar niet voordat De onvoltooide rechtsstaat is verschenen, zijn boek over de staat van de rechtsstaat in Nederland. NRC sprak Buruma enkele weken voor publicatie en voordat Wilders, inmiddels leider van de grootste politieke partij in Nederland, uit het kabinet stapte.
Het hoort bij de PVV om te zeggen: als wij iets beslist hebben als meerderheid, dan moet je daar niet tegenin gaan met mensenrechten of iets dergelijks
Het boek is een waarschuwing: het gaat met de rechtsstaat de verkeerde kant op. Maar Buruma vindt het „te goedkoop” om dat enkel de PVV aan te rekenen. Ja, hij neemt geen woord terug van het stuk over Wilders en Mussolini. En ja, de PVV-standpunten om de Koran te verbieden en moskeeën te sluiten zijn „onverteerbaar” en „anti-rechtsstatelijk”. En een wet waarvan je bij voorbaat weet dat hij onuitvoerbaar is, zoals de asielnoodwet van voormalig PVV-asielminister Marjolein Faber, „past eigenlijk niet in een rechtsstaat”.
Tegelijk stelt Buruma vast dat je er niet omheen kunt dat de rechtsstaat zelf de afgelopen dertig jaar van karakter veranderd is. „Premier Mark Rutte [VVD] gebruikte bijvoorbeeld tijdens de coronacrisis ook noodwetgeving. Het is niet zo dat met elke fout of discutabele inbreuk op de rechtsstaat, die rechtsstaat als geheel door een totale ondergrens zakt.”
De echte zorg van Buruma is dat die ‘fouten’ doorslaan en dan wel die ondergrens bereiken. Buruma: „We zitten op een kantelpunt, er is een gevecht gaande tussen politiek-maatschappelijke krachten die de rechtsstaat willen behouden en krachten die hem willen afbreken. Iedere keer dat de politiek wetten maakt die in strijd zijn met hoger recht, is dat een min op de rechtsstaatlat. En iedere keer dat de rechter, zoals bijvoorbeeld bij de asielwetgeving, of de stikstofproblematiek, moet vaststellen dat die wetten botsen met verplichtingen van de Europese Unie of van het mensenrechtenverdrag is dat weer zo. Dat is eigenlijk onverteerbaar. Er zijn politici die in naam van de wil van het volk die fundamentele ondergrens – de rechtsstaat – niet belangrijk lijken te vinden.”
„Ik doe iets geks”, zegt Buruma over zijn eigen analyse. „We hebben het altijd over de democratische rechtsstaat, maar we moeten die twee termen uit elkaar trekken. Democratisch gekozen politici kunnen de rechtsstaat beschadigen als zij de wil van het volk boven het belang van de rechtsstaat plaatsen. Dan neemt de meerderheid een beslissing, zonder oog te hebben voor wat dat betekent voor individuele burgers die de klos zijn. Dat hebben we in Polen en Hongarije zien gebeuren, en dat zie je nu in de Verenigde Staten. Een democratie kan zichzelf de nek omdraaien.”
Hoe zit dat in Nederland? De PVV is intern niet democratisch, Wilders is het enige lid.
„Wilders verwijst naar het grote stemmenaantal dat hij heeft gekregen. Dat kun je niet anti-democratisch noemen. Ik ga er niet over of zijn eenmanspartij een loopje neemt met democratische principes. Maar ik ga er wel over als hij van ‘rechtsstaatfetisjisme’ spreekt. Dan staat hij voor wat in andere landen een ‘illiberal democracy’ wordt genoemd. Het hoort bij de PVV om te zeggen: als wij iets beslist hebben als meerderheid, dan moet je daar niet tegenin gaan met mensenrechten ofzo.”
Buruma noemt daarom de door rechtsstaatverklaring die NSC eiste bij het aantreden van het nu gevallen kabinet, waarmee dit beloofde zich te houden aan de Grondwet, Europees en internationaal recht en rechterlijke uitspraken „superbelangrijk”.
De PVV heeft anti-rechtsstatelijke standpunten in het verkiezingsprogramma – zoals het eerder door uzelf bekritiseerde koranverbod of het sluiten van moskeeën.
„Dat is inderdaad zo anti-rechtsstatelijk, daar moet je niet mee willen samenwerken.”
Wat zegt dat over de legitimiteit van ieder kabinet dat op die opvattingen gebaseerd is? ?
„Het kabinet-Schoof had die standpunten niet overgenomen uit het PVV-programma. Of dat voldoende is, is weer een politiek oordeel waar ik niet over ga.”
In zijn boek schetst Buruma de ontwikkeling van de rechtsstaat door de eeuwen heen. Hij omschrijft de transformatie van ‘Rule by Law’ naar ‘Rule of Law’ – van een koning (Willem I) wiens wil wet is, naar een trias politica waarin „het individu aan de rechter bescherming kan vragen tegen de overheid, en de overheid zich ook aan dat oordeel houdt; dat betekent dat ook minderheden worden beschermd tegen de wil van een meerderheid.”
Waarin schuilt volgens u de grootste bedreiging van de rechtsstaat?
„Dat we weer teruggaan in die transitie. In Nederland geldt nu de ‘rule of law’: iedereen – ook de overheid – moet zich aan de wet houden. Ik ben bang dat we afglijden naar ‘rule by law’, waarbij de overheid per decreet of noodwet regeert, zoals je nu in de VS ziet. Dan is de wet niet langer een instrument waardoor de macht van de overheid wordt beperkt, maar zet de overheid de wet enkel in om haar eigen doelen te bereiken. Dan hebben individuen niets meer in te brengen tegen de macht van de overheid of van degenen die door de overheid worden beschermd.”
Waarom vreest u zo’n verschuiving?
„Omdat de waarde van individuele bescherming door het recht heeft plaatsgemaakt voor een wens tot collectieve bescherming. Daar geeft de overheid gehoor aan. Mensen verlangen na de terroristische aanslagen op de Twin Towers [2001], de aanslag op Theo van Gogh [2004] en de aanslagen in Madrid [2004] en Londen [2005] naar een overheid die hen beschermt tegen bekende en onbekende gevaren. Tegen griezelige terroristen, tegen oorlog, tegen migranten – zij zijn het makkelijkste doelwit. Daarin zijn we doorgeschoten. Ik ben diep, diep, diep doordrongen van het gevaar van een overheid die haar burgers wil beschermen tegen extern gevaar ten koste van individuele rechten.”
Waarom?
„Het is een griezelige stap vanuit het perspectief van de rechtsstaat. In naam van bescherming heeft de overheid zich te veel gepermitteerd. In naam van het goede doen, kun je de rechtsstaat gaan afknabbelen. En ondertussen zeggen: ‘ja, maar we zijn toch bezig jullie te beschermen?’ Dan maakt de overheid zich te machtig.”
Maar politici hebben toch gelijk als ze zeggen: ‘wij doen wat de burger wil’, ‘de kiezer wil minder asielzoekers’.
„Dat zijn precies de sterke, krachtige woorden die verkeerd zijn. Politici moeten zich houden aan de wetten, bijvoorbeeld het mensenrechtenverdrag, ongeacht de uitkomst van de stembus. Dan moet je de Europese richtlijnen maar veranderen, niet de rechter negeren of de schuld geven.”
Het gevaar is dat de rechtspraak geframed wordt als een instantie die de overheid hindert en de burger teleurstelt
Dat is wel wat je wekelijks in de krant ziet staan: ‘de rechter zet een streep door…’
„Dat vind ik een hele nare. Het gevaar is dat de rechtspraak geframed wordt als een instantie die de overheid hindert en de burger teleurstelt. De framing van: ‘we kunnen niet eens gewoon ons werk doen’ is een hele verkeerde. Wij rechters zijn slechts de boodschapper dat de wetgever het verkeerd heeft gedaan.”
Rechters brengen inderdaad met regelmaat die boodschap, maar er zijn ook voorbeelden waarbij de overheid zich niet aan een rechterlijk vonnis houdt, denk aan de Urgenda-klimaatzaak. Wat kan de rechter dan?
„Het gemak waarmee sommige ministers rechterlijke beslissingen naast zich neerleggen is beangstigend. Dat een minister die macht heeft, is de kwetsbare kant van de rechtsstaat. Dat de rechter dwangsommen moet opleggen over de maximale bezetting in Ter Apel [waar het COA regelmatig méér asielzoekers onderbrengt dan de rechter toestaat, waardoor die buiten moeten slapen en waar de rechter het kabinet met dwangsommen aan zijn eigen wetten probeert te houden] vind ik problematisch. Even moeilijk is het cellentekort: het is een groot probleem als straffen niet meer uitgevoerd kunnen worden. Tegelijkertijd moeten we als rechters niet onze ogen sluiten als politici echt hun best doen en het even niet lukt. Politici zouden buikpijn moeten krijgen als ze zich niet houden aan wat de rechter heeft beslist.”
Heeft de maatschappij te hoge verwachtingen van wat de overheid kan leveren?
„Jazeker, en dat betekent dat rechters de rotte eieren naar hun hoofd krijgen. Als die hoge verwachtingen niet worden ingewilligd krijg je wantrouwen, en dat straalt af op de rechtspraak. Dan ontstaat er frustratie in de maatschappij.
„Een deel van die frustratie snap ik wel. Mensen horen juristen grote verhalen ophangen over grondrechten en denken: ‘Mooie praatjes, maar ik zie ze niet. Ik word niet serieus genomen.’
„Als je grote waarde toekent aan de rechtsstaat, moet je dat wel onder ogen zien. De rechtsstaat is niet ‘af’: er zijn steeds verbeteringen nodig. Het gevaar is dat mensen hun vertrouwen in de rechtsstaat kwijtraken, omdat ze de weg naar de rechter niet kennen. We hebben in Nederland 800.000 arbeidsmigranten. Die mensen kunnen de weg naar de huisarts al niet vinden, laat staan naar een sociaal advocaat. Voor hen functioneert de rechtsstaat niet. Op papier hebben zij rechten, maar die zijn buitengewoon moeilijk afdwingbaar. Dat gevoel delen ze met veel gewone Nederlanders die vinden dat ze ergens recht op hebben maar niet serieus worden genomen.”
Hoe los je dat op?
„Ik maak me grote zorgen over de toegang tot rechtsbijstand, de sociale advocatuur. Ik ben als de dood dat mensen niet meer bij de rechter terecht kunnen omdat ze geen advocaat kunnen vinden.”
Het lijkt of de politiek vooral bezig is met ‘quick fixes’, snel een acuut probleem oplossen.
„Ja, daarom heb ik ook zorgen over de kwaliteit van de wetgeving. Er is even een relletje, er wordt iets in wet- of regelgeving veranderd. Dan krijg je wetten die een antwoord geven op dat probleem, maar waarbij weinig aandacht is voor hoe die wet zich verhoudt tot andere regels, tot internationale verdragen. Het overzicht raakt zoek en dat moeten rechters dan oplossen. Wij komen steeds vaker in een positie waarin we moeten vaststellen dat regelgeving in strijd is met EU-recht. Dan kunnen wij niet anders dan kritisch zijn op de overheid.”
Alles overziend: is onze rechtsstaat inmiddels door de bodem gezakt?
„Dat vind ik aan de politiek om te beoordelen. Ik kan niet anders dan vertrouwen dat het uiteindelijk de goede kant op gaat. Ik moet wel, want de rechtsstaat is niet niks. Rechters heb je ook in een dictatuur, maar in een rechtsstaat geven ze individuele mensen de serieuze kans om in concrete gevallen voor hun recht op te komen. Dat blijft zó belangrijk. Dat begrijpen mensen wel en daarom denk ik dat politici daar niet aan durven komen. Daar ontleen ik mijn optimisme aan.”
Terugkomend op uw valse start met Wilders. De Fitna-zaak eindigde in vrijspraak, maar voor zijn ‘minder, minder’-uitspraak werd Wilders schuldig bevonden aan groepsbelediging. Die veroordeling werd door de Hoge Raad in 2021 bevestigd. Heeft u zich, zoals Wilders wenste, verschoond?
„Ja. Ik heb me verschoond: ik heb geen zitting genomen in de meervoudige kamer en ben letterlijk de kamer uit gelopen bij de beraadslagingen over deze zaak.”
Gaf u de politiek daarmee niet te veel invloed op de rechterlijke macht?
„Vanwege mijn geschiedenis met Wilders heb ik de schijn van niet-objectiviteit. Die schijn is genoeg om me te moeten verschonen.”
