Een goede vriend van mij werkt in Newcastle. Een paar weken geleden gingen we bij hem op bezoek. Lads on tour. We namen de nachtboot vanuit IJmuiden. Nu is deze ferry normaal gesproken al niet bepaald gezellig, in december is de tocht wel erg treurig. Samen met een handjevol bebaarde truckers, wat Filipijns personeel en een stoïcijns doorspelende liveband, vertrokken we richting Engeland.
Omdat het eten aan boord van de ferry duur is, besloten we na aankomst op zoek te gaan naar het roemruchte ontbijt, de full English. Bonen in tomatensaus, black pudding, worstjes, flauwe champignons, toast, brown sauce en loads of butter. Natuurlijk aten we die dag ook scones met clotted cream, gingen we voor een cheeky Nando’s langs de populaire Zuid-Afrikaanse voedselketen en aten we als avondeten fish and chips. Tussendoor dronken we behoorlijk wat Guinness.
Het is dan ook niet gek dat tweederde van de Engelsen overgewicht heeft, waarvan bijna de helft kampt met obesitas. Een full English bevat 800 tot 1.100 kilocalorieën, en zit vol ultrabewerkt voedsel – voedsel waar van alles aan is toegevoegd om het langer houdbaar en lekker te maken. Zo komen de beans uit blikken vol suiker en is de toast wit fabrieksbrood dat drie keer minder vezels dan volkorenbrood bevat. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) voorspelt dat in 2060 acht op de tien Britten te dik zijn. Daarbij wordt ultrabewerkt voedsel in verband gebracht met een verhoogde kans op kanker, chronische ziektes en verpeste darmflora.
In de voorspelling van de WHO konden we ons wel vinden, na die dag van dichtslibbende aderen. Maar wat we niet wisten is dat het in onze thuisstad misschien wel evenzo erg is. In 2018 had de helft van de Rotterdammers overgewicht. Rotterdamse kinderen tot 11 jaar hebben twee keer vaker overgewicht dan kinderen in de rest van het land. Per buurt zijn de verschillen groot. De wijken op het armere Zuid voeren de overgewichtslijsten aan, terwijl rijke buurten als Kralingen en Hillegersberg juist helemaal onderaan staan. 15 procent van de Nederlanders heeft obesitas, zo’n 2,6 miljoen mensen. In Rotterdam-Zuid schommelt dit percentage rond de 22 procent. In het rijke Amsterdam-Zuid ligt dat percentage onder de 10. Het verschil in levensverwachting tussen de twee stadsdelen is dertien jaar. Een schande, natuurlijk.
Cynisme
Nederlandse bedrijven geven 1,6 miljard euro per jaar uit aan reclame voor ongezond eten en 400 miljoen aan reclame voor gezond eten. Het is wetenschappelijk bewezen dat deze reclames de voedselkeuze beïnvloeden. Bedenk daarbij dat tussen 2004 en 2018 in de armste buurten van Rotterdam het aantal aanbieders van goedkope fastfood met 57 procent toenam, tegenover slechts 5 procent in rijke buurten.
Het is het cynisme van de markt in vol ornaat. Mensen die weinig geld te besteden hebben, kiezen namelijk vaker voor de ongezondere optie. De vraag is er, en dus verandert het aanbod mee. Als er nu een liberale reflex opborrelt in uw slokdarm die ‘eigen verantwoordelijkheid’ wil uitbraken, neem dan een Rennie. Een potje ultrabewerkte pesto bij de Albert Heijn kost namelijk 1,15 euro, zelf verse pesto maken al gauw het tienvoudige. Belangrijker nog is dat mensen die in schaarste leven, vaker chronische stress ervaren. Volgens neurowetenschapper Brankele Frank verandert het brein door chronische stress. Letterlijk: de prefrontale cortex krimpt, het gebied dat gaat over overzicht houden, plannen en aandacht. En dat terwijl de amygdala groeit, het gebied waar emoties ontspringen. Chronisch gestresste mensen zijn daarom prikkelbaarder en makkelijker beïnvloedbaar. En dus ook sneller geneigd om de ongezonde, goedkope en ultrabewerkte optie te kiezen.
Het RIVM oordeelt hard over het Nationale Preventieakkkoord van de overheid, waarin allerlei maatregelen ter bevordering van gezonder leven staan. Het akkoord haalt bij lange na de gestelde doelen niet. Door 1,6 miljard euro aan reclames toe te staan, fastfoodketens niet aan te pakken en producenten vrijelijk ultrabewerkt voedsel te laten produceren, voldoet de overheid niet aan haar zorgplicht. Zo komt een mensenrecht in het geding: het recht op adequaat voedsel. Om dit recht te trekken zou het verbieden van de reclames in kwestie een begin zijn. Ongezond voedsel moet veel onaantrekkelijker en moeilijker bereikbaar worden. Vooral voor kinderen. Gebeurt dat niet, dan zijn straks acht op de tien Nederlanders full English.
Jonasz Dekkers is filosoof en politicoloog.
