N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
‘Een totaal systeemfalen op álle niveaus: bestuurders wilden te snel een probleem doen verdwijnen zonder eerst deskundigen te raadplegen of een klachtenprocedure te volgen.” Ik heb Christiane Gruber, hoogleraar islamitische kunst aan de universiteit van Michigan en expert op het gebied van de representatie van Mohammed, gevraagd hoe ze aankijkt tegen de Hamline University-zaak. Daar werd dit jaar het contract van professor kunstgeschiedenis Erika López Prater niet verlengd na een klacht van een student dat ze afbeeldingen van Mohammed in een online les had getoond.
Gruber maakt zich zorgen. Op dit moment speelt een soortgelijk geval in San Francisco en ze merkt dat haar collega’s angstiger worden. Het is daarom van groot belang kennis te nemen van het zojuist verschenen onderzoeksrapport van de American Association of University Professors. Dat rapport reconstrueert zorgvuldig de Hamline-zaak en is ook relevant voor Nederlandse universiteiten. Want ook hier is het debat over academische vrijheid weer volop actueel.
Eerst de zaak op een rijtje. Op 6 oktober 2022 hield professor Erika López Prater op de Hamline University in Minnesota een online college over haar specialisme als kunsthistorica: islamitische kunst. Ze liet daarbij twee oude kunsthistorische afbeeldingen zien van vroege schilderijen met Mohammed: The Prophet Muhammad Reveceiving Revelation from the Angel Gabriel en Muhammad, Shown with a Veiled Face and Halo, at Mount Hira uit een manuscript van Tabriz, Iran, uit 1307, wereldwijd beschouwd als meesterwerk. Het tonen liet ze voorafgaan door een content warning: ze vertelde de studenten wat ze zou gaan tonen en waarom.
De afbeeldingen toonde ze al jarenlang op verschillende universiteiten zonder problemen. Maar nu lag er al snel een formele klacht bij de decaan van een islamitische student. Die was woedend omdat ze vond dat je de afbeeldingen überhaupt niet mocht tonen. López Prater werd door de decaan aangemoedigd om zich verzoenend op te stellen, maar de student stond daar niet voor open. Evenwel bood López Prater haar excuses aan de hele klas aan. De zaak escaleerde nadat de universiteitsbestuurders een mail stuurden naar alle medewerkers waarin ze stelden dat de actie van de docent ‘onrespectvol’ en ‘islamofoob’ was. In het rapport kunnen we lezen dat López Prater zich voelde alsof ze een emmer koud water over zich heen uitgestort kreeg. Collega-docenten steunden haar: zij vonden dat de decaan op moest stappen. Het werd een internationale rel.
Boeiend is dat het rapport dieper graaft. Het begint in 2019, als de universiteit zich door financiële zorgen genoodzaakt ziet meer studenten te trekken. Onder de noemer ‘inclusive excellence’ richten marketeers zich op een potentiële grote doelgroep: moslims van Oost-Afrikaanse afkomst. Er is alles aan gelegen om deze doelgroep – die per student 50.000 dollar per jaar oplevert – tevreden te houden. Bestuurders trekken álles uit de kast om deze groep tegemoet te komen.
Het onderzoeksrapport laat er geen twijfel over bestaan: het veroordeelt het handelen van de universiteitsbestuurders die de docent niet in bescherming namen. Niet alleen is er geen enkele legitieme academische reden aangedragen om het contract van López Prater niet te verlengen, ook laat het zien wat een perverse financiële prikkel bij particulier onderwijs kan veroorzaken: wie betaalt, bepaalt.
Het rapport neemt Netflix-achtige proporties aan als het een copycat-effect beschrijft: acht moslimstudenten van een nabijgelegen universiteit waar López Prater ook doceert, eisen een verbod op een kunsttentoonstelling met als thema vrouwenonderdrukking in Iran – ook zij krijgen hun zin.
Christiane Gruber spant zich intussen in om een breder publiek te informeren over de betekenis van de kunsthistorische afbeeldingen van Mohammed. Ze schreef een verhelderend stuk waarin ze uitlegt dat de middeleeuwse afbeeldingen getuigen van islamofilie, gemaakt door gelovigen zelf. Trigger warnings zouden wat Gruber betreft niet nodig hoeven zijn. Zelf doet ze er niet aan, omdat je dan meegaat in het idee dat je iets onheus aan het doen bent. Door de handelingen van de docent als islamofoob en onrespectvol te duiden, draagt de universiteit juist bij aan een voor academici onveiliger lesklimaat, meent Gruber.
Ze heeft volkomen gelijk. Wat in Amerika gebeurt kan ook hier gebeuren – niet alleen omdat er ook hier perverse financiële prikkels zijn in het onderwijs (het particulier onderwijs neemt toe en ook hier leveren bepaalde groepen meer inkomsten op voor universiteiten) – maar ook hier is kennis over de historische afbeeldingen niet gemeengoed. Laten we daarom in Nederland profiteren door nu vast lessen te leren uit de zaak waarin alles fout ging.
Stine Jensen is filosoof en schrijver. Ze schrijft om de week een column op deze plek.